Book 4. Chapter 12

The Mahabharata In Sanskrit


Book 4

Chapter 12

1

[जनम]

�वं मत�स�यस�य नगरे वसन�तस तत�र पाण�डवाः

अत ऊर�ध�वं महावीर�याः किम अक�र�वन�त वै दविज

2

[वै]

�वं ते नयवसंस तत�र परच�छन�नाः क�र�नन�दनाः

आराधयन�तॊ राजानं यद अक�र�वन�त तच छृण�

3

य�धिष�ठिरः सभास�तारः सभ�यानाम अभवत परियः

तथैव च विराटस�य सप�त�रस�य विशां पते

4

स हय अक�षहृदयज�ञस तान करीडयाम आस पाण�डवः

अक�षवत�यां यथाकामं सूत�रबद�धान इव दविजान

5

अज�ञातं च विराटस�य विजित�य वस� धर�मराज

भरातृभ�यः प�र�षव�याघ�रॊ यथार�हं सम परयच�छति

6

भीमसेनॊ ऽपि मांसानि भक�ष�याणि विविधानि च

अति सृष�टानि मत�स�येन विक�रीणाति य�धिष�ठिरे

7

वासांसि परिजीर�णानि लब�धान�य अन�तःप�रे ऽरज�नः

विक�रीणानश च सर�वेभ�यः पाण�डवेभ�यः परयच�छति

8

सहदेवॊ ऽपि गॊपानां वेषम आस�थाय पाण�डवः

दधि कषीरं घृतं चैव पाण�डवेभ�यः परयच�छति

9

नक�लॊ ऽपि धनं लब�ध�वा कृते कर�मणि वाजिनाम

त�ष�टे तस�मिन नरपतौ पाण�डवेभ�यः परयच�छति

10

कृष�णापि सर�वान भरातॄंस तान निरीक�षन�ती तपस�विनी

यथा प�नर अविज�ञाता तथा चरति भामिनी

11

�वं संपादयन�तस ते तथान�यॊन�यं महारथाः

परेक�षमाणास तदा कृष�णाम ऊष�श छन�ना नराधिप

12

अथ मासे चत�र�थे त� बरह�मणः स�महॊत�सवः

आसीत समृद�धॊ मत�स�येष� प�र�षाणां स�संमतः

13

तत�र मल�लाः समापेत�र दिग�भ�यॊ राजन सहस�रशः

महाकाया महावीर�याः कालखञ�जा इवास�राः

14

वीर�यॊन�नद�धा बलॊदग�रा राज�ञा समभिपूजिताः

सिन�ह सकन�धकटि गरीवाः सववदाता मनस�विनः

असकृल लब�धलक�षास ते रङ�गे पार�थिव संनिधौ

15

तेषाम �कॊ महान आसीत सर�वमल�लान समाह�वयत

आवल�गमानं तं रङ�गे नॊपतिष�ठति कश चन

16

यदा सर�वे विमनसस ते मल�ला हतचेतसः

अथ सूदेन तं मल�लं यॊधयाम आस मत�स�यराज

17

चॊद�यमानस ततॊ भीमॊ द�ःखेनैवाकरॊन मतिम

न हि शक�नॊति विवृते परत�याख�यात�ं नराधिपम

18

ततः स प�र�षव�याघ�रः शार�दूलशिथिलं चरन

परविवेश महारङ�गं विराटम अभिहर�षयन

19

बबन�ध कक�ष�यां कौन�तेयस ततस�तं हर�षयञ जनम

ततस तं वृत�र संकाशं भीमॊ मल�लं समाह�वयत

20

ताव उभौ स�महॊत�साहाव उभौ तीव�रपराक�रमौ

मत�ताव इव महाकायौ वारणौ षष�टिहायनौ

21

चकर�ष दॊर�भ�याम उत�पाट�य भीमॊ मल�लम अमित�रहा

विनदन�तम अभिक�रॊशञ शार�दूल इव वारणम

22

तम उद�यम�य महाबाह�र भरामयाम आस वीर�यवान

ततॊ मल�लाश च मत�स�याश च विस�मयं चक�रिरे परम

23

भरामयित�वा शतग�णं गतसत�त�वम अचेतनम

परत�यापिंषन महाबाह�र मल�लं भ�वि वृकॊदरः

24

तस�मिन विनिहते मल�ले जीमूते लॊकविश�र�ते

विराटः परमं हर�षम अगच�छद बान�धवैः सह

25

संहर�षात परददौ वित�तं बह� राजा महामनः

बल�लवाय महारङ�गे यथा वैश�रवणस तथा

26

�वं स स�बहून मल�लान प�र�षांश च महाबलान

विनिघ�नन मत�स�यराजस�य परीतिम आवहद उत�तमाम

27

यदास�य त�ल�यः प�र�षॊ न कश चित तत�र विद�यते

ततॊ वयाघ�रैश च सिंहैश च दविरदैश चाप�य अयॊधयत

28

प�नर अन�तःप�र गतः सत�रीणां मध�ये वृकॊदरः

यॊध�यते सम विराटेण सिंहैर मत�तैर महाबलैः

29

बीभत�स�र अपि गीतेन स�नृत�तेन च पाण�डवः

विराटं तॊषयाम आस सर�वाश चान�तःप�र सत�रियः

30

अश�वैर विनीतैर जवनैस तत�र तत�र समागतैः

तॊषयाम आस नक�लॊ राजानं राजसत�तम

31

तस�मै परदेयं परायच�छत परीतॊ राजा धनं बह�

विनीतान वृषभान दृष�ट�वा सहदेवस�य चाभिभॊ

32

�वं ते नयवसंस तत�र परच�छन�नाः प�र�षर�षभाः

कर�माणि तस�य क�र�वाणा विराट नृपतेस तदा

1

[janam]

evaṃ matsyasya nagare vasantas tatra p�ṇ�av�ḥ

ata ūrdhvaṃ mah�vīry�ḥ kim akurvanta vai dvija

2

[vai]

evaṃ te nyavasaṃs tatra pracchann�ḥ kurunandan�ḥ

�r�dhayanto r�j�naṃ yad akurvanta tac chṛṇu

3

yudhiṣṭhiraḥ sabh�st�raḥ sabhy�n�m abhavat priyaḥ

tathaiva ca vir�ṭasya saputrasya viś�ṃ pate

4

sa hy akṣahṛdayajñas t�n krī�ay�m �sa p�ṇ�avaḥ

akṣavaty�ṃ yath�k�maṃ sūtrabaddh�n iva dvij�n

5

ajñ�taṃ ca vir�ṭasya vijitya vasu dharmar�j

bhr�tṛbhyaḥ puruṣavy�ghro yath�rhaṃ sma prayacchati

6

bhīmaseno 'pi m�ṃs�ni bhakṣy�ṇi vividh�ni ca

ati sṛṣṭ�ni matsyena vikrīṇ�ti yudhiṣṭhire

7

v�s�ṃsi parijīrṇ�ni labdh�ny antaḥpure 'rjunaḥ

vikrīṇ�naś ca sarvebhyaḥ p�ṇ�avebhyaḥ prayacchati

8

sahadevo 'pi gop�n�ṃ veṣam �sth�ya p�ṇ�avaḥ

dadhi kṣīraṃ ghṛtaṃ caiva p�ṇ�avebhyaḥ prayacchati

9

nakulo 'pi dhanaṃ labdhv� kṛte karmaṇi v�jin�m

tuṣṭe tasmin narapatau p�ṇ�avebhyaḥ prayacchati

10

kṛṣṇ�pi sarv�n bhr�t�ṃs t�n nirīkṣantī tapasvinī

yath� punar avijñ�t� tath� carati bh�minī

11

evaṃ saṃp�dayantas te tath�nyonyaṃ mah�rath�ḥ

prekṣam�ṇ�s tad� kṛṣṇ�m ūṣuś chann� nar�dhipa

12

atha m�se caturthe tu brahmaṇaḥ sumahotsavaḥ

�sīt samṛddho matsyeṣu puruṣ�ṇ�ṃ susaṃmataḥ

13

tatra mall�ḥ sam�petur digbhyo r�jan sahasraśaḥ

mah�k�y� mah�vīry�ḥ k�lakhañj� iv�sur�ḥ

14

vīryonnaddh� balodagr� r�jñ� samabhipūjit�ḥ

sinha skandhakaṭi grīv�ḥ svavad�t� manasvinaḥ

asakṛl labdhalakṣ�s te raṅge p�rthiva saṃnidhau

15

teṣ�m eko mah�n �sīt sarvamall�n sam�hvayat

�valgam�naṃ taṃ raṅge nopatiṣṭhati kaś cana

16

yad� sarve vimanasas te mall� hatacetasaḥ

atha sūdena taṃ mallaṃ yodhay�m �sa matsyar�j

17

codyam�nas tato bhīmo duḥkhenaiv�karon matim

na hi śaknoti vivṛte praty�khy�tuṃ nar�dhipam

18

tataḥ sa puruṣavy�ghraḥ ś�rdūlaśithilaṃ caran

praviveśa mah�raṅgaṃ vir�ṭam abhiharṣayan

19

babandha kakṣy�ṃ kaunteyas tatastaṃ harṣayañ janam

tatas taṃ vṛtra saṃk�śaṃ bhīmo mallaṃ sam�hvayat

20

t�v ubhau sumahots�h�v ubhau tīvrapar�kramau

matt�v iva mah�k�yau v�raṇau ṣaṣṭih�yanau

21

cakarṣa dorbhy�m utp�ṭya bhīmo mallam amitrah�

vinadantam abhikrośañ ś�rdūla iva v�raṇam

22

tam udyamya mah�b�hur bhr�may�m �sa vīryav�n

tato mall�ś ca matsy�ś ca vismayaṃ cakrire param

23

bhr�mayitv� śataguṇaṃ gatasattvam acetanam

praty�piṃṣan mah�b�hur mallaṃ bhuvi vṛkodaraḥ

24

tasmin vinihate malle jīmūte lokaviśrute

vir�ṭaḥ paramaṃ harṣam agacchad b�ndhavaiḥ saha

25

saṃharṣ�t pradadau vittaṃ bahu r�j� mah�manaḥ

ballav�ya mah�raṅge yath� vaiśravaṇas tath�

26

evaṃ sa subahūn mall�n puruṣ�ṃś ca mah�bal�n

vinighnan matsyar�jasya prītim �vahad uttam�m

27

yad�sya tulyaḥ puruṣo na kaś cit tatra vidyate

tato vy�ghraiś ca siṃhaiś ca dviradaiś c�py ayodhayat

28

punar antaḥpura gataḥ strīṇ�ṃ madhye vṛkodaraḥ

yodhyate sma vir�ṭeṇa siṃhair mattair mah�balaiḥ

29

bībhatsur api gītena sunṛttena ca p�ṇ�avaḥ

vir�ṭaṃ toṣay�m �sa sarv�ś c�ntaḥpura striyaḥ

30

aśvair vinītair javanais tatra tatra sam�gataiḥ

toṣay�m �sa nakulo r�j�naṃ r�jasattama

31

tasmai pradeyaṃ pr�yacchat prīto r�j� dhanaṃ bahu

vinīt�n vṛṣabh�n dṛṣṭv� sahadevasya c�bhibho

32

evaṃ te nyavasaṃs tatra pracchann�ḥ puruṣarṣabh�ḥ

karm�ṇi tasya kurv�ṇ� vir�ṭa nṛpates tad�