Book 5. Chapter 128

The Mahabharata In Sanskrit


Book 5

Chapter 128

1

[व]

तत त� वाक�यम अनादृत�य सॊ ऽरथवन मातृभाषितम

प�नः परतस�थे संरम�भत सकाशम अकृतात�मनाम

2

ततः सभाया निर�गम�य मन�त�रयाम आस कौरवः

सौबलेन मताक�षेण राज�ञा शक�निना सह

3

द�र�यॊधनस�य कर�णस�य शक�नेः सौबलस�य च

द�ःशासनचत�र�थानाम इदम आसीद विचेष�टितम

4

प�रायम अस�मान गृह�णाति कषिप�रकारी जनार�दनः

सहितॊ धृतराष�ट�रेण राज�ञा शांतनवेन च

5

वयम �व हृषीकेशं निगृह�णीम बलाद इव

परसह�य प�र�षव�याघ�रम इन�द�रॊ वैरॊचनिं यथा

6

शर�त�वा गृहीतं वार�ष�णेयं पाण�डवा हतचेतसः

निर�त�साहा भविष�यन�ति भग�नदंष�ट�रा इवॊरगाः

7

अयं हय �षां महाबाह�ः सर�वेषां शर�म वर�म च

अस�मिन गृहीते वरदे ऋषभे सर�वसात�वताम

निर�द�यमा भविष�यन�ति पाण�डवाः सॊमकैः सह

8

तस�माद वयम इहैवैनं केशवं कषिप�रकारिणम

करॊशतॊ धृतराष�ट�रस�य बद�ध�वा यॊत�स�यामहे रिपून

9

तेषां पापम अभिप�रायं पापानां द�ष�टचेतसाम

इङ�गितज�ञः कविः कषिप�रम अन�वब�ध�यत सात�यकिः

10

तदर�थम अभिनिष�क�रम�य हार�दिक�येन सहास�थितः

अब�रवीत कृतवर�माणं कषिप�रं यॊजय वाहिनीम

11

वयूढानीकः सभा दवारम उपतिष�ठस�व दंशितः

यावद आख�याम�य अहं चैतत कृष�णायाक�लिष�ट कर�मणे

12

स परविश�य सभां वीरः सिंहॊ गिरिग�हाम इव

आचष�ट तम अभिप�रायं केशवाय महात�मने

13

धृतराष�ट�रं ततश चैव विद�रं चान�वभाषत

तेषाम �तम अभिप�रायम आचचक�षे समयन�न इव

14

धर�माद अपेतम अर�थाच च कर�म साध� विगर�हितम

मन�दाः कर�त�म इहेच�छन�ति न चावाप�यं कथं चन

15

प�रा विक�र�वते मूढाः पापात�मानः समागताः

धर�षिताः काममन�य�भ�यां करॊधलॊभ वशान�गाः

16

इमं हि प�ण�डरीकाक�षं जिघृक�षन�त�य अल�पचेतसः

पटेनानिगं परज�वलितं यथा बाला यथा जडाः

17

सात�यकेस तद वचः शर�त�वा विद�रॊ दीर�घदर�शिवान

धृतराष�ट�रं महाबाह�म अब�रवीत क�र�संसदि

18

राजन परीतकालास ते प�त�राः सर�वे परंतप

अयशस�यम अशक�यं च कर�म कर�त�ं सम�द�यताः

19

इमं हि प�ण�डरीकाक�षम अभिभूय परसह�य च

निग�रहीत�ं किलेच�छन�ति सहिता वासवान�जम

20

इमं प�र�षशार�दूलम अप�रधृष�यं द�रासदम

आसाद�य न भविष�यन�ति पतंगा इव पावकम

21

अयम इच�छन हि तान सर�वान यतमानाञ जनार�दनः

सिंहॊ मृगान इव कर�द�धॊ गमयेद यमसादनम

22

न तव अयं निन�तिदं कर�म क�र�यात कृष�णः कथं चन

न च धर�माद अपक�रामेद अच�य�तः प�र�षॊत�तमः

23

विद�रेणैवम उक�ते त� केशवॊ वाक�यम अब�रवीत

धृतराष�ट�रम अभिप�रेक�ष�य स�हृदां शृण�वतां मिथः

24

राजन�न �ते यदि कर�द�धा मां निगृह�णीय�र ओजसा

�ते वा माम अहं वैनान अन�जानीहि पार�थिव

25

�तान हि सर�वान संरब�धान नियन�त�म अहम उत�सहे

न तव अहं निन�दितं कर�म क�र�यां पापं कथं चन

26

पाण�डवार�थे हि ल�भ�यन�तः सवार�थाद धास�यन�ति ते स�ताः

�ते चेद �वम इच�छन�ति कृतकार�यॊ य�धिष�ठिरः

27

अद�यैव हय अहम �तांश च ये चैतान अन� भारत

निगृह�य राजन पार�थेभ�यॊ दद�यां किं द�ष�कृतं भवेत

28

इदं त� न परवर�तेयं निन�दितं कर�म भारत

संनिधौ ते महाराज करॊधजं पापब�द�धिजम

29

�ष द�र�यॊधनॊ राजन यथेच�छति तथास�त� तत

अहं त� सर�वान समयान अन�जानामि भारत

30

�तच छर�त�वा त� विद�रं धृतराष�ट�रॊ ऽभयभाषत

कषिप�रम आनय तं पापं राज�यल�ब�धं स�यॊधनम

31

सह मित�रं सहामात�यं ससॊदर�यं सहान�गम

शक�न�यां यदि पन�थानम अवतारयित�ं प�नः

32

ततॊ द�र�यॊधनं कषत�ता प�नः परावेशयत सभाम

अकामं भरातृभिः सार�धं राजभिः परिवारितम

33

अथ द�र�यॊधनं राजा धृतराष�ट�रॊ ऽभयभाषत

कर�ण द�ःशासनाभ�यां च राजभिश चाभिसंवृतम

34

नृशंसपापभूयिष�ठ कष�द�रकर�म सहायवान

पापैः सहायैः संहत�य पापं कर�म चिकीर�षसि

35

अशक�यम अयशस�यं च सद�भिश चापि विगर�हितम

यथा तवादृशकॊ मूढॊ वयवस�येत क�लपांसनः

36

तवम इमं प�ण�डरीकाक�षम अप�रधृष�यं द�रासदम

पापैः सहायैः संहत�य निग�रहीत�ं किलेच�छसि

37

यॊ न शक�यॊ बलात कर�त�ं देवैर अपि सवासवैः

तं तवं परार�थयसे मन�दबालश चन�द�रमसं यथा

38

देवैर मन�ष�यैर गन�धर�वैर अस�रैर उरगैश च यः

न सॊढ�ं समरे शक�यस तं न ब�ध�यसि केशवम

39

द�र�ग�रहः पाणिना वाय�र द�ःस�पर�शः पाणिना शशी

द�र�धरा पृथिवी मूर�ध�ना द�र�ग�रहः केशवॊ बलात

40

इत�य उक�ते धृतराष�ट�रेण कषत�तापि विद�रॊ ऽबरवीत

द�र�यॊधनम अभिप�रेक�ष�य धार�तराष�ट�रम अमर�षणम

41

सौभद�वारे वानरेन�द�रॊ दविविदॊ नाम नामतः

शिला वर�षेण महता छादयाम आस केशवम

42

गरहीत�कामॊ विक�रम�य सर�वयत�नेन माधवम

गरहीत�ं नाशकत तत�र तं तवं परार�थयसे बलात

43

निर�मॊचने षट सहस�राः पाशैर बद�ध�वा महास�राः

गरहीत�ं नाशकंश चैनं तं तवं परार�थयसे बलात

44

पराग�ज�यॊतिष गतं शौरिं नरकः सह दानवैः

गरहीत�ं नाशकत तत�र तं तवं परार�थयसे बलात

45

अनेन हि हता बाल�ये पूतना शिश�ना तथा

गॊवर�धनॊ धारितश च गवार�थे भरतर�षभ

46

अरिष�टॊ धेन�कश चैव चाणूरश च महाबलः

अश�वराजश च निहतः कंसश चारिष�टम आचरन

47

जरासंधश च वक�रश च शिश�पालश च वीर�यवान

बाणश च निहतः संख�ये राजान च निषूदिताः

48

वर�णॊ निर�जितॊ राजा पावकश चामितौजसा

पारिजातं च हरता जितः साक�षाच छची पतिः

49

�कार�णवे शयानेन हतौ तौ मध�कैटभौ

जन�मान�तरम उपागम�य हयग�रीवस तथा हतः

50

अयं कर�ता न करियते कारणं चापि पौर�षे

यद यद इच�छेद अयं शौरिस तत तत क�र�याद अयत�नतः

51

तं न ब�ध�यसि गॊविन�दं घॊरविक�रमम अच�य�तम

आशीविषम इव कर�द�धं तेजॊराशिम अनिर�जितम

52

परधर�षयन महाबाह�ं कृष�णम अक�लिष�टकारिणम

पतंगॊ ऽगनिम इवासाद�य सामात�यॊ न भविष�यसि

1

[v]

tat tu v�kyam an�dṛtya so 'rthavan m�tṛbh�ṣitam

punaḥ pratasthe saṃrambhat sak�śam akṛt�tman�m

2

tataḥ sabh�y� nirgamya mantray�m �sa kauravaḥ

saubalena mat�kṣeṇa r�jñ� śakunin� saha

3

duryodhanasya karṇasya śakuneḥ saubalasya ca

duḥś�sanacaturth�n�m idam �sīd viceṣṭitam

4

pur�yam asm�n gṛhṇ�ti kṣiprak�rī jan�rdanaḥ

sahito dhṛtar�ṣṭreṇa r�jñ� ś�ṃtanavena ca

5

vayam eva hṛṣīkeśaṃ nigṛhṇīma bal�d iva

prasahya puruṣavy�ghram indro vairocaniṃ yath�

6

śrutv� gṛhītaṃ v�rṣṇeyaṃ p�ṇ�av� hatacetasaḥ

niruts�h� bhaviṣyanti bhagnadaṃṣṭr� ivorag�ḥ

7

ayaṃ hy eṣ�ṃ mah�b�huḥ sarveṣ�ṃ śarma varma ca

asmin gṛhīte varade ṛṣabhe sarvas�tvat�m

nirudyam� bhaviṣyanti p�ṇ�av�ḥ somakaiḥ saha

8

tasm�d vayam ihaivainaṃ keśavaṃ kṣiprak�riṇam

krośato dhṛtar�ṣṭrasya baddhv� yotsy�mahe ripūn

9

teṣ�ṃ p�pam abhipr�yaṃ p�p�n�ṃ duṣṭacetas�m

iṅgitajñaḥ kaviḥ kṣipram anvabudhyata s�tyakiḥ

10

tadartham abhiniṣkramya h�rdikyena sah�sthitaḥ

abravīt kṛtavarm�ṇaṃ kṣipraṃ yojaya v�hinīm

11

vyū�h�nīkaḥ sabh� dv�ram upatiṣṭhasva daṃśitaḥ

y�vad �khy�my ahaṃ caitat kṛṣṇ�y�kliṣṭa karmaṇe

12

sa praviśya sabh�ṃ vīraḥ siṃho giriguh�m iva

�caṣṭa tam abhipr�yaṃ keśav�ya mah�tmane

13

dhṛtar�ṣṭraṃ tataś caiva viduraṃ c�nvabh�ṣata

teṣ�m etam abhipr�yam �cacakṣe smayann iva

14

dharm�d apetam arth�c ca karma s�dhu vigarhitam

mand�ḥ kartum ihecchanti na c�v�pyaṃ kathaṃ cana

15

pur� vikurvate mū�h�ḥ p�p�tm�naḥ sam�gat�ḥ

dharṣit�ḥ k�mamanyubhy�ṃ krodhalobha vaś�nug�ḥ

16

imaṃ hi puṇ�arīk�kṣaṃ jighṛkṣanty alpacetasaḥ

paṭen�nigṃ prajvalitaṃ yath� b�l� yath� ja��ḥ

17

s�tyakes tad vacaḥ śrutv� viduro dīrghadarśiv�n

dhṛtar�ṣṭraṃ mah�b�hum abravīt kurusaṃsadi

18

r�jan parītak�l�s te putr�ḥ sarve paraṃtapa

ayaśasyam aśakyaṃ ca karma kartuṃ samudyat�ḥ

19

imaṃ hi puṇ�arīk�kṣam abhibhūya prasahya ca

nigrahītuṃ kilecchanti sahit� v�sav�nujam

20

imaṃ puruṣaś�rdūlam apradhṛṣyaṃ dur�sadam

�s�dya na bhaviṣyanti pataṃg� iva p�vakam

21

ayam icchan hi t�n sarv�n yatam�n�ñ jan�rdanaḥ

siṃho mṛg�n iva kruddho gamayed yamas�danam

22

na tv ayaṃ nintidaṃ karma kury�t kṛṣṇaḥ kathaṃ cana

na ca dharm�d apakr�med acyutaḥ puruṣottamaḥ

23

vidureṇaivam ukte tu keśavo v�kyam abravīt

dhṛtar�ṣṭram abhiprekṣya suhṛd�ṃ śṛṇvat�ṃ mithaḥ

24

r�jann ete yadi kruddh� m�ṃ nigṛhṇīyur ojas�

ete v� m�m ahaṃ vain�n anuj�nīhi p�rthiva

25

et�n hi sarv�n saṃrabdh�n niyantum aham utsahe

na tv ahaṃ ninditaṃ karma kury�ṃ p�paṃ kathaṃ cana

26

p�ṇ�av�rthe hi lubhyantaḥ sv�rth�d dh�syanti te sut�ḥ

ete ced evam icchanti kṛtak�ryo yudhiṣṭhiraḥ

27

adyaiva hy aham et�ṃś ca ye cait�n anu bh�rata

nigṛhya r�jan p�rthebhyo dady�ṃ kiṃ duṣkṛtaṃ bhavet

28

idaṃ tu na pravarteyaṃ ninditaṃ karma bh�rata

saṃnidhau te mah�r�ja krodhajaṃ p�pabuddhijam

29

eṣa duryodhano r�jan yathecchati tath�stu tat

ahaṃ tu sarv�n samay�n anuj�n�mi bh�rata

30

etac chrutv� tu viduraṃ dhṛtar�ṣṭro 'bhyabh�ṣata

kṣipram �naya taṃ p�paṃ r�jyalubdhaṃ suyodhanam

31

saha mitraṃ sah�m�tyaṃ sasodaryaṃ sah�nugam

śaknuy�ṃ yadi panth�nam avat�rayituṃ punaḥ

32

tato duryodhanaṃ kṣatt� punaḥ pr�veśayat sabh�m

ak�maṃ bhr�tṛbhiḥ s�rdhaṃ r�jabhiḥ pariv�ritam

33

atha duryodhanaṃ r�j� dhṛtar�ṣṭro 'bhyabh�ṣata

karṇa duḥś�san�bhy�ṃ ca r�jabhiś c�bhisaṃvṛtam

34

nṛśaṃsap�pabhūyiṣṭha kṣudrakarma sah�yav�n

p�paiḥ sah�yaiḥ saṃhatya p�paṃ karma cikīrṣasi

35

aśakyam ayaśasyaṃ ca sadbhiś c�pi vigarhitam

yath� tv�dṛśako mū�ho vyavasyet kulap�ṃsanaḥ

36

tvam imaṃ puṇ�arīk�kṣam apradhṛṣyaṃ dur�sadam

p�paiḥ sah�yaiḥ saṃhatya nigrahītuṃ kilecchasi

37

yo na śakyo bal�t kartuṃ devair api sav�savaiḥ

taṃ tvaṃ pr�rthayase mandab�laś candramasaṃ yath�

38

devair manuṣyair gandharvair asurair uragaiś ca yaḥ

na so�huṃ samare śakyas taṃ na budhyasi keśavam

39

durgrahaḥ p�ṇin� v�yur duḥsparśaḥ p�ṇin� śaśī

durdhar� pṛthivī mūrdhn� durgrahaḥ keśavo bal�t

40

ity ukte dhṛtar�ṣṭreṇa kṣatt�pi viduro 'bravīt

duryodhanam abhiprekṣya dh�rtar�ṣṭram amarṣaṇam

41

saubhadv�re v�narendro dvivido n�ma n�mataḥ

śil� varṣeṇa mahat� ch�day�m �sa keśavam

42

grahītuk�mo vikramya sarvayatnena m�dhavam

grahītuṃ n�śakat tatra taṃ tvaṃ pr�rthayase bal�t

43

nirmocane ṣaṭ sahasr�ḥ p�śair baddhv� mah�sur�ḥ

grahītuṃ n�śakaṃś cainaṃ taṃ tvaṃ pr�rthayase bal�t

44

pr�gjyotiṣa gataṃ śauriṃ narakaḥ saha d�navaiḥ

grahītuṃ n�śakat tatra taṃ tvaṃ pr�rthayase bal�t

45

anena hi hat� b�lye pūtan� śiśun� tath�

govardhano dh�ritaś ca gav�rthe bharatarṣabha

46

ariṣṭo dhenukaś caiva c�ṇūraś ca mah�balaḥ

aśvar�jaś ca nihataḥ kaṃsaś c�riṣṭam �caran

47

jar�saṃdhaś ca vakraś ca śiśup�laś ca vīryav�n

b�ṇaś ca nihataḥ saṃkhye r�j�na ca niṣūdit�ḥ

48

varuṇo nirjito r�j� p�vakaś c�mitaujas�

p�rij�taṃ ca harat� jitaḥ s�kṣ�c chacī patiḥ

49

ek�rṇave śay�nena hatau tau madhukaiṭabhau

janm�ntaram up�gamya hayagrīvas tath� hataḥ

50

ayaṃ kart� na kriyate k�raṇaṃ c�pi pauruṣe

yad yad icched ayaṃ śauris tat tat kury�d ayatnataḥ

51

taṃ na budhyasi govindaṃ ghoravikramam acyutam

�śīviṣam iva kruddhaṃ tejor�śim anirjitam

52

pradharṣayan mah�b�huṃ kṛṣṇam akliṣṭak�riṇam

pataṃgo 'gnim iv�s�dya s�m�tyo na bhaviṣyasi