Book 5. Chapter 194
The Mahabharata In Sanskrit
Book 5
Chapter 194
1
संजय उवाच
परभातायां तु शर्वर्यां पुनर एव सुतस तव
मध्ये सर्वस्य सैन्यस्य पितामहम अपृच्छत
2
पाण्डवेयस्य गाङ्गेय यद एतत सैन्यम उत्तमम
परभूतनरनागाश्वं महारथसमाकुलम
3
भीमार्जुनप्रभृतिभिर महेष्वासैर महाबलैः
लॊकपालॊपमैर गुप्तं धृष्टद्युम्नपुरॊगमैः
4
अप्रधृष्यम अनावार्यम उद्वृत्तम इव सागरम
सेनासागरम अक्षॊभ्यम अपि देवैर महाहवे
5
केन कालेन गाङ्गेय कषपयेथा महाद्युते
आचार्यॊ वा महेष्वासः कृपॊ वा सुमहाबलः
6
कर्णॊ वा समरश्लाघी दरौणिर वा दविजसत्तमः
दिव्यास्त्रविदुषः सर्वे भवन्तॊ हि बले मम
7
एतद इच्छाम्य अहं जञातुं परं कौतूहलं हि मे
हृदि नित्यं महाबाहॊ वक्तुम अर्हसि तन मम
8
भीष्म उवाच
अनुरूपं कुरुश्रेष्ठ तवय्य एतत पृथिवीपते
बलाबलम अमित्राणां सवेषां च यदि पृच्छसि
9
शृणु राजन मम रणे या शक्तिः परमा भवेत
अस्त्रवीर्यं रणे यच च भुजयॊश च महाभुज
10
आर्जवेनैव युद्धेन यॊद्धव्य इतरॊ जनः
मायायुद्धेन मायावी इत्य एतद धर्मनिश्चयः
11
हन्याम अहं महाबाहॊ पाण्डवानाम अनीकिनीम
दिवसे दिवसे कृत्वा भागं परागाह्निकं मम
12
यॊधानां दशसाहस्रं कृत्वा भागं महाद्युते
सहस्रं रथिनाम एकम एष भागॊ मतॊ मम
13
अनेनाहं विधानेन संनद्धः सततॊत्थितः
कषपयेयं महत सैन्यं कालेनानेन भारत
14
यदि तव अस्त्राणि मुञ्चेयं महान्ति समरे सथितः
शतसाहस्रघातीनि हन्यां मासेन भारत
15
संजय उवाच
शरुत्वा भीष्मस्य तद वाक्यं राजा दुर्यॊधनस तदा
पर्यपृच्छत राजेन्द्र दरॊणम अङ्गिरसां वरम
16
आचार्य केन कालेन पाण्डुपुत्रस्य सैनिकान
निहन्या इति तं दरॊणः परत्युवाच हसन्न इव
17
सथविरॊ ऽसमि कुरुश्रेष्ठ मन्दप्राणविचेष्टितः
अस्त्राग्निना निर्दहेयं पाण्डवानाम अनीकिनीम
18
यथा भीष्मः शांतनवॊ मासेनेति मतिर मम
एषा मे परमा शक्तिर एतन मे परमं बलम
19
दवाभ्याम एव तु मासाभ्यां कृपः शारद्वतॊ ऽबरवीत
दरौणिस तु दशरात्रेण परतिजज्ञे बलक्षयम
कर्णस तु पञ्चरात्रेण परतिजज्ञे महास्त्रवित
20
तच छरुत्वा सूतपुत्रस्य वाक्यं सागरगासुतः
जहास सस्वनं हासं वाक्यं चेदम उवाच ह
21
न हि तावद रणे पार्थं बाणखड्गधनुर्धरम
वासुदेवसमायुक्तं रथेनॊद्यन्तम अच्युतम
22
समागच्छसि राधेय तेनैवम अभिमन्यसे
शक्यम एवं च भूयश च तवया वक्तुं यथेष्टतः
1
saṃjaya uvāca
prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ punar eva sutas tava
madhye sarvasya sainyasya pitāmaham apṛcchata
2
pāṇḍaveyasya gāṅgeya yad etat sainyam uttamam
prabhūtanaranāgāśvaṃ mahārathasamākulam
3
bhīmārjunaprabhṛtibhir maheṣvāsair mahābalaiḥ
lokapālopamair guptaṃ dhṛṣṭadyumnapurogamaiḥ
4
apradhṛṣyam anāvāryam udvṛttam iva sāgaram
senāsāgaram akṣobhyam api devair mahāhave
5
kena kālena gāṅgeya kṣapayethā mahādyute
ācāryo vā maheṣvāsaḥ kṛpo vā sumahābalaḥ
6
karṇo vā samaraślāghī drauṇir vā dvijasattamaḥ
divyāstraviduṣaḥ sarve bhavanto hi bale mama
7
etad icchāmy ahaṃ jñātuṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me
hṛdi nityaṃ mahābāho vaktum arhasi tan mama
8
bhīṣma uvāca
anurūpaṃ kuruśreṣṭha tvayy etat pṛthivīpate
balābalam amitrāṇāṃ sveṣāṃ ca yadi pṛcchasi
9
śṛu rājan mama raṇe yā śaktiḥ paramā bhavet
astravīryaṃ raṇe yac ca bhujayoś ca mahābhuja
10
rjavenaiva yuddhena yoddhavya itaro janaḥ
māyāyuddhena māyāvī ity etad dharmaniścayaḥ
11
hanyām ahaṃ mahābāho pāṇḍavānām anīkinīm
divase divase kṛtvā bhāgaṃ prāgāhnikaṃ mama
12
yodhānāṃ daśasāhasraṃ kṛtvā bhāgaṃ mahādyute
sahasraṃ rathinām ekam eṣa bhāgo mato mama
13
anenāhaṃ vidhānena saṃnaddhaḥ satatotthitaḥ
kṣapayeyaṃ mahat sainyaṃ kālenānena bhārata
14
yadi tv astrāṇi muñceyaṃ mahānti samare sthitaḥ
śatasāhasraghātīni hanyāṃ māsena bhārata
15
saṃjaya uvāca
śrutvā bhīṣmasya tad vākyaṃ rājā duryodhanas tadā
paryapṛcchata rājendra droṇam aṅgirasāṃ varam
16
cārya kena kālena pāṇḍuputrasya sainikān
nihanyā iti taṃ droṇaḥ pratyuvāca hasann iva
17
sthaviro 'smi kuruśreṣṭha mandaprāṇaviceṣṭitaḥ
astrāgninā nirdaheyaṃ pāṇḍavānām anīkinīm
18
yathā bhīṣmaḥ śātanavo māseneti matir mama
eṣā me paramā śaktir etan me paramaṃ balam
19
dvābhyām eva tu māsābhyāṃ kṛpaḥ śāradvato 'bravīt
drauṇis tu daśarātreṇa pratijajñe balakṣayam
karṇas tu pañcarātreṇa pratijajñe mahāstravit
20
tac chrutvā sūtaputrasya vākyaṃ sāgaragāsutaḥ
jahāsa sasvanaṃ hāsaṃ vākyaṃ cedam uvāca ha
21
na hi tāvad raṇe pārthaṃ bāṇakhaḍgadhanurdharam
vāsudevasamāyuktaṃ rathenodyantam acyutam
22
samāgacchasi rādheya tenaivam abhimanyase
śakyam evaṃ ca bhūyaś ca tvayā vaktuṃ yatheṣṭataḥ
Book 5
Chapter 194
1
संजय उवाच
परभातायां तु शर्वर्यां पुनर एव सुतस तव
मध्ये सर्वस्य सैन्यस्य पितामहम अपृच्छत
2
पाण्डवेयस्य गाङ्गेय यद एतत सैन्यम उत्तमम
परभूतनरनागाश्वं महारथसमाकुलम
3
भीमार्जुनप्रभृतिभिर महेष्वासैर महाबलैः
लॊकपालॊपमैर गुप्तं धृष्टद्युम्नपुरॊगमैः
4
अप्रधृष्यम अनावार्यम उद्वृत्तम इव सागरम
सेनासागरम अक्षॊभ्यम अपि देवैर महाहवे
5
केन कालेन गाङ्गेय कषपयेथा महाद्युते
आचार्यॊ वा महेष्वासः कृपॊ वा सुमहाबलः
6
कर्णॊ वा समरश्लाघी दरौणिर वा दविजसत्तमः
दिव्यास्त्रविदुषः सर्वे भवन्तॊ हि बले मम
7
एतद इच्छाम्य अहं जञातुं परं कौतूहलं हि मे
हृदि नित्यं महाबाहॊ वक्तुम अर्हसि तन मम
8
भीष्म उवाच
अनुरूपं कुरुश्रेष्ठ तवय्य एतत पृथिवीपते
बलाबलम अमित्राणां सवेषां च यदि पृच्छसि
9
शृणु राजन मम रणे या शक्तिः परमा भवेत
अस्त्रवीर्यं रणे यच च भुजयॊश च महाभुज
10
आर्जवेनैव युद्धेन यॊद्धव्य इतरॊ जनः
मायायुद्धेन मायावी इत्य एतद धर्मनिश्चयः
11
हन्याम अहं महाबाहॊ पाण्डवानाम अनीकिनीम
दिवसे दिवसे कृत्वा भागं परागाह्निकं मम
12
यॊधानां दशसाहस्रं कृत्वा भागं महाद्युते
सहस्रं रथिनाम एकम एष भागॊ मतॊ मम
13
अनेनाहं विधानेन संनद्धः सततॊत्थितः
कषपयेयं महत सैन्यं कालेनानेन भारत
14
यदि तव अस्त्राणि मुञ्चेयं महान्ति समरे सथितः
शतसाहस्रघातीनि हन्यां मासेन भारत
15
संजय उवाच
शरुत्वा भीष्मस्य तद वाक्यं राजा दुर्यॊधनस तदा
पर्यपृच्छत राजेन्द्र दरॊणम अङ्गिरसां वरम
16
आचार्य केन कालेन पाण्डुपुत्रस्य सैनिकान
निहन्या इति तं दरॊणः परत्युवाच हसन्न इव
17
सथविरॊ ऽसमि कुरुश्रेष्ठ मन्दप्राणविचेष्टितः
अस्त्राग्निना निर्दहेयं पाण्डवानाम अनीकिनीम
18
यथा भीष्मः शांतनवॊ मासेनेति मतिर मम
एषा मे परमा शक्तिर एतन मे परमं बलम
19
दवाभ्याम एव तु मासाभ्यां कृपः शारद्वतॊ ऽबरवीत
दरौणिस तु दशरात्रेण परतिजज्ञे बलक्षयम
कर्णस तु पञ्चरात्रेण परतिजज्ञे महास्त्रवित
20
तच छरुत्वा सूतपुत्रस्य वाक्यं सागरगासुतः
जहास सस्वनं हासं वाक्यं चेदम उवाच ह
21
न हि तावद रणे पार्थं बाणखड्गधनुर्धरम
वासुदेवसमायुक्तं रथेनॊद्यन्तम अच्युतम
22
समागच्छसि राधेय तेनैवम अभिमन्यसे
शक्यम एवं च भूयश च तवया वक्तुं यथेष्टतः
1
saṃjaya uvāca
prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ punar eva sutas tava
madhye sarvasya sainyasya pitāmaham apṛcchata
2
pāṇḍaveyasya gāṅgeya yad etat sainyam uttamam
prabhūtanaranāgāśvaṃ mahārathasamākulam
3
bhīmārjunaprabhṛtibhir maheṣvāsair mahābalaiḥ
lokapālopamair guptaṃ dhṛṣṭadyumnapurogamaiḥ
4
apradhṛṣyam anāvāryam udvṛttam iva sāgaram
senāsāgaram akṣobhyam api devair mahāhave
5
kena kālena gāṅgeya kṣapayethā mahādyute
ācāryo vā maheṣvāsaḥ kṛpo vā sumahābalaḥ
6
karṇo vā samaraślāghī drauṇir vā dvijasattamaḥ
divyāstraviduṣaḥ sarve bhavanto hi bale mama
7
etad icchāmy ahaṃ jñātuṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me
hṛdi nityaṃ mahābāho vaktum arhasi tan mama
8
bhīṣma uvāca
anurūpaṃ kuruśreṣṭha tvayy etat pṛthivīpate
balābalam amitrāṇāṃ sveṣāṃ ca yadi pṛcchasi
9
śṛu rājan mama raṇe yā śaktiḥ paramā bhavet
astravīryaṃ raṇe yac ca bhujayoś ca mahābhuja
10
rjavenaiva yuddhena yoddhavya itaro janaḥ
māyāyuddhena māyāvī ity etad dharmaniścayaḥ
11
hanyām ahaṃ mahābāho pāṇḍavānām anīkinīm
divase divase kṛtvā bhāgaṃ prāgāhnikaṃ mama
12
yodhānāṃ daśasāhasraṃ kṛtvā bhāgaṃ mahādyute
sahasraṃ rathinām ekam eṣa bhāgo mato mama
13
anenāhaṃ vidhānena saṃnaddhaḥ satatotthitaḥ
kṣapayeyaṃ mahat sainyaṃ kālenānena bhārata
14
yadi tv astrāṇi muñceyaṃ mahānti samare sthitaḥ
śatasāhasraghātīni hanyāṃ māsena bhārata
15
saṃjaya uvāca
śrutvā bhīṣmasya tad vākyaṃ rājā duryodhanas tadā
paryapṛcchata rājendra droṇam aṅgirasāṃ varam
16
cārya kena kālena pāṇḍuputrasya sainikān
nihanyā iti taṃ droṇaḥ pratyuvāca hasann iva
17
sthaviro 'smi kuruśreṣṭha mandaprāṇaviceṣṭitaḥ
astrāgninā nirdaheyaṃ pāṇḍavānām anīkinīm
18
yathā bhīṣmaḥ śātanavo māseneti matir mama
eṣā me paramā śaktir etan me paramaṃ balam
19
dvābhyām eva tu māsābhyāṃ kṛpaḥ śāradvato 'bravīt
drauṇis tu daśarātreṇa pratijajñe balakṣayam
karṇas tu pañcarātreṇa pratijajñe mahāstravit
20
tac chrutvā sūtaputrasya vākyaṃ sāgaragāsutaḥ
jahāsa sasvanaṃ hāsaṃ vākyaṃ cedam uvāca ha
21
na hi tāvad raṇe pārthaṃ bāṇakhaḍgadhanurdharam
vāsudevasamāyuktaṃ rathenodyantam acyutam
22
samāgacchasi rādheya tenaivam abhimanyase
śakyam evaṃ ca bhūyaś ca tvayā vaktuṃ yatheṣṭataḥ
