Book 5. Chapter 22
The Mahabharata In Sanskrit
Book 5
Chapter 22
1
[धृ]
पराप्तान आहुः संजय पाण्डुपुत्रान; उपप्लव्ये तान विजानीहि गत्वा
अजातशत्रुं च सभाजयेथा; दिष्ट्यानघ गरामम उपस्थितस तवम
2
सर्वान वदेः संजय सवस्तिमन्तः; कृच्छ्रं वासम अतदर्हा निरुष्य
तेषां शान्तिर विद्यते ऽसमासु शीघ्रं; मिथ्यॊपेतानाम उपकारिणां सताम
3
नाहं कव चित संजय पाण्डवानां; मिथ्यावृत्तिं कां चन जात्व अपश्यम
सर्वां शरियं हय आत्मवीर्येण लब्ध्वा; पर्याकार्षुः पाण्डवा मह्यम एव
4
दॊषं हय एषां नाधिगच्छे परिक्षन; नित्यं कं चिद येन गर्हेय पार्थान
धर्मार्थाभ्यां कर्म कुर्वन्ति नित्यं; सुखप्रिया नानुरुध्यन्ति कामान
5
धर्मं शीतं कषुत्पिपासे तथैव; निद्रां तन्द्रीं करॊधहर्षौ परमादम
धृत्या चैव परज्ञया चाभिभूय; धर्मार्थयॊगान परयतन्ति पार्थाः
6
तयजन्ति मित्रेषु धनानि काले; न संवासाज जीर्यति मैत्रम एषाम
यथार्ह मानार्थ करा हि पार्थास; तेषां दवेष्टा नास्त्य आजमीढस्य पक्षे
7
अन्यत्र पापाद विषमान मन्दबुद्धेर; दुर्यॊधनात कषुद्रतराच च कर्णात
तेषां हीमे हीनसुखप्रियाणां; महात्मनां संजनयन्ति तेजः
8
उत्थानवीर्यः सुखम एधमानॊ; दुर्यॊधनः सुकृतं मन्यते तत
तेषां भागं यच च मन्येत बालः; शक्यं हर्तुं जीवतां पाण्डवानाम
9
यस्यार्जुनः पदवीं केशवश च; वृकॊदरः सात्यकॊ ऽजातशत्रॊः
माद्रीपुत्रौ सृञ्जयाश चापि सर्वे; पुरा युद्धात साधु तस्य परदानम
10
स हय एवैकः पृथिवीं सव्यसाची; गाण्डीवधन्वा परणुदेद रथस्थः
तथा विष्णुः केशवॊ ऽपय अप्रधृष्यॊ; लॊकत्रयस्याधिपतिर महात्मा
11
तिष्ठेत कस तस्य मर्त्यः पुरस्ताद; यः सर्वदेवेषु वरेण्य ईड्यः
पर्जन्यघॊषान परवपञ शरौघान; पतंगसंघान इव शीघ्रवेगान
12
दिशं हय उदीचीम अपि चॊत्तरान कुरून; गाण्डीवधन्वैक रथॊ जिगाय
धनं चैषाम आहरत सव्यसाची; सेनानुगान बलिदांश चैव चक्रे
13
यश चैव देवान खाण्डवे सव्यसाची; गाण्डीवधन्वा परजिगाय सेन्द्रान
उपाहरत फल्गुनॊ जातवेदसे; यशॊ मानं वर्धयन पाण्डवानाम
14
गदा भृतां नाद्य समॊ ऽसति; भीमाद धस्त्य आरॊहॊ नास्ति समश च तस्य
रथे ऽरजुनाद आहुर अहीनम एनं; बाह्वॊर बले चायुत नागवीर्यम
15
सुशिक्षितः कृतवैरस तरस्वी; दहेत करुद्धस तरसा धार्तराष्ट्रान
सदात्यमर्षी बलवान न शक्यॊ; युद्धे जेतुं वासवेनापि साक्षात
16
सुचेतसौ बलिनौ शीघ्रहस्तौ; सुशिक्षितौ भरातरौ फल्गुनेन
शयेनौ यथा पक्षिपूगान रुजन्तौ; माद्रीपुत्रौ नेह कुरून विशेताम
17
तेषां मध्ये वर्तमानस तरस्वी; धृष्टद्युम्नः पाण्डवानाम इहैकः
सहामात्यः सॊमकानां परबर्हः; संत्यक्तात्मा पाण्डवानां जयाय
18
सहॊषितश चरितार्थॊ वयः सथः; शाल्वेयानाम अधिपॊ वै विराटः
सह पुत्रैः पाण्डवार्थे च शश्वद; युधिष्ठिरं भक्त इति शरुतं मे
19
अवरुद्धा बलिनः केकयेभ्यॊ; महेष्वासा भरातरः पञ्च सन्ति
केकयेभ्यॊ राज्यम आकाङ्क्षमाणा; युद्धार्थिनश चानुवसन्ति पार्थान
20
सर्वे च वीराः पृथिवीपतीनां; समानीताः पाण्डवार्थे निविष्टाः
शूरान अहं भक्तिमतः शृणॊमि; परीत्या युक्तान संश्रितान धर्मराजम
21
गिर्याश्रया दुर्ग निवासिनश च; यॊधाः पृथिव्यां कुलजा विशुद्धाः
मलेच्छाश च नानायुध वीर्यवन्तः; समागताः पाण्डवार्थे निविष्टाः
22
पाण्ड्यश च राजामित इन्द्रकल्पॊ; युधि परवीरैर बहुभिः समेतः
समागतः पाण्डवार्थे महात्मा; लॊकप्रवीरॊ ऽपरतिवीर्य तेजाः
23
अस्त्रं दरॊणाद अर्जुनाद वासुदेवात; कृपाद भीष्माद येन कृतं शृणॊमि
यं तं कार्ष्णि परतिमं पराहुर एकं; स सात्यकिः पाण्डवार्थे निविष्टः
24
अपाश्रिताश चेदिकरूषकाश च; सर्वॊत्साहैर भूमिपालैः समेताः
तेषां मध्ये सूर्यम इवातपन्तं; शरिया वृतं चेदिपतिं जवलन्तम
25
अस्तम्भनीयं युधि मन्यमानं; जया कर्षतां शरेष्ठतमं पृथिव्याम
सर्वॊत्साहं कषत्रियाणां निहत्य; परसह्य कृष्णस तरसा ममर्द
26
यशॊ मानौ वर्धयन यादवानां; पुराभिनच छिशुपालं समीके
यस्य सर्वे वर्धयन्ति सम मानं; करूष राजप्रमुखा नरेन्द्राः
27
तम असह्यं केशवं तत्र मत्वा; सुग्रीव युक्तेन रथेन कृष्णम
संप्राद्रवंश चेदिपतिं विहाय; सिंहं दृष्ट्वा कषुद्रमृगा इवान्ये
28
यस तं परतीपस तरसा परत्युदीयाद; आशंसमानॊ दवैरथे वासुदेवम
सॊ ऽशेत कृष्णेन हतः परासुर; वातेनेवॊन्मथितः कर्णिकारः
29
पराक्रमं मे यद अवेदयन्त; तेषाम अर्थे संजय केशवस्य
अनुस्मरंस तस्य कर्माणि विष्णॊर; गावल्गणे नाधिगच्छामि शान्तिम
30
न जातु ताञ शत्रुर अन्यः सहेत; येषां स सयाद अग्रणीर वृष्णिसिंहः
परवेपते मे हृदयं भयेन; शरुत्वा कृष्णाव एकरथे समेतौ
31
नॊ चेद गच्छेत संगरं मन्दबुद्धिस; ताभ्यां सुतॊ मे विपरीतचेताः
नॊ चेत कुरून संजय निर्दहेताम; इन्द्रा विष्णू दैत्य सेनां यथैव
मतॊ हि मे शक्रसमॊ धनंजयः; सनातनॊ वृष्णिवीरश च विष्णुः
32
धर्मारामॊ हरीनिषेधस तरस्वी; कुन्तीपुत्रः पाण्डवॊ ऽजातशत्रुः
दुर्यॊधनेन निकृतॊ मनस्वी; नॊ चेत करुद्ध परदहेद धार्तराष्ट्रान
33
नाहं तथा हय अर्जुनाद वासुदेवाद; भीमाद वापि परदहेद धार्तराष्ट्रान
यथा राज्ञः करॊधदीप्तस्य सूत; मन्यॊर अहं भीततरः सदैव
34
अलं तपॊ बरह्मचर्येण युक्तः; संकल्पॊ ऽयं मानसस तस्य सिध्येत
तस्य करॊधं संजयाहं सिमीके; सथाने जानभृशम अस्म्य अद्य भीतः
35
स गच्छ शीघ्रं परहितॊ रथेन; पाञ्चालराजस्य चमूं परेत्य
अजातशत्रुं कुशलं सम पृच्छेः; पुनः पुनः परीतियुक्तं वदेस तवम
36
जनार्दनं चापि समेत्य तात; महामात्रं वीर्यवताम उदारम
अनामयं मद्वचनेन पृच्छेर; धृतराष्ट्रः पाण्डवैः शान्तिम ईप्सुः
37
न तस्य किं चिद वचनं न कुर्यात; कुन्तीपुत्रॊ वासुदेवस्य सूत
परियश चैषाम आत्मसमश च कृष्णॊ; विद्वांश चैषां कर्मणि नित्ययुक्तः
38
समानीय पाणवान सृञ्जयांश च; जनार्दनं युयुधानं विराटम
अनामयं मद्वचनेन पृच्छेः; सर्वांस तथा दरौपदेयांश च पञ्च
39
यद यत तत्र पराप्तकालं परेभ्यस; तवं मन्येथा भारतानां हितं च
तत तद भाषेथाः संजय राजमध्ये; न मूर्छयेद यन न भवेच च युद्धम
1
[dhṛ]
prāptān āhuḥ saṃjaya pāṇḍuputrān; upaplavye tān vijānīhi gatvā
ajātaśatruṃ ca sabhājayethā; diṣṭyānagha grāmam upasthitas tvam
2
sarvān vadeḥ saṃjaya svastimantaḥ; kṛcchraṃ vāsam atadarhā niruṣya
teṣāṃ śntir vidyate 'smāsu śīghraṃ; mithyopetānām upakāriṇāṃ satām
3
nāhaṃ kva cit saṃjaya pāṇḍavānāṃ; mithyāvṛttiṃ kāṃ cana jātv apaśyam
sarvāṃ śriyaṃ hy ātmavīryeṇa labdhvā; paryākārṣuḥ pāṇḍavā mahyam eva
4
doṣaṃ hy eṣāṃ nādhigacche parikṣan; nityaṃ kaṃ cid yena garheya pārthān
dharmārthābhyāṃ karma kurvanti nityaṃ; sukhapriyā nānurudhyanti kāmān
5
dharmaṃ śītaṃ kṣutpipāse tathaiva; nidrāṃ tandrīṃ krodhaharṣau pramādam
dhṛtyā caiva prajñayā cābhibhūya; dharmārthayogān prayatanti pārthāḥ
6
tyajanti mitreṣu dhanāni kāle; na saṃvāsāj jīryati maitram eṣām
yathārha mānārtha karā hi pārthās; teṣāṃ dveṣṭā nāsty ājamīḍhasya pakṣe
7
anyatra pāpād viṣamān mandabuddher; duryodhanāt kṣudratarāc ca karṇāt
teṣāṃ hīme hīnasukhapriyāṇāṃ; mahātmanāṃ saṃjanayanti tejaḥ
8
utthānavīryaḥ sukham edhamāno; duryodhanaḥ sukṛtaṃ manyate tat
teṣāṃ bhāgaṃ yac ca manyeta bālaḥ; śakyaṃ hartuṃ jīvatāṃ pāṇḍavānām
9
yasyārjunaḥ padavīṃ keśavaś ca; vṛkodaraḥ sātyako 'jātaśatroḥ
mādrīputrau sṛñjayāś cāpi sarve; purā yuddhāt sādhu tasya pradānam
10
sa hy evaikaḥ pṛthivīṃ savyasācī; gāṇḍīvadhanvā praṇuded rathasthaḥ
tathā viṣṇuḥ keśavo 'py apradhṛṣyo; lokatrayasyādhipatir mahātmā
11
tiṣṭheta kas tasya martyaḥ purastād; yaḥ sarvadeveṣu vareṇya īḍyaḥ
parjanyaghoṣān pravapañ śaraughān; pataṃgasaṃghān iva śīghravegān
12
diśaṃ hy udīcīm api cottarān kurūn; gāṇḍīvadhanvaika ratho jigāya
dhanaṃ caiṣām āharat savyasācī; senānugān balidāṃś caiva cakre
13
yaś caiva devān khāṇḍave savyasācī; gāṇḍīvadhanvā prajigāya sendrān
upāharat phalguno jātavedase; yaśo mānaṃ vardhayan pāṇḍavānām
14
gadā bhṛtāṃ nādya samo 'sti; bhīmād dhasty āroho nāsti samaś ca tasya
rathe 'rjunād āhur ahīnam enaṃ; bāhvor bale cāyuta nāgavīryam
15
suśikṣitaḥ kṛtavairas tarasvī; dahet kruddhas tarasā dhārtarāṣṭrān
sadātyamarṣī balavān na śakyo; yuddhe jetuṃ vāsavenāpi sākṣāt
16
sucetasau balinau śīghrahastau; suśikṣitau bhrātarau phalgunena
śyenau yathā pakṣipūgān rujantau; mādrīputrau neha kurūn viśetām
17
teṣāṃ madhye vartamānas tarasvī; dhṛṣṭadyumnaḥ pāṇḍavānām ihaikaḥ
sahāmātyaḥ somakānāṃ prabarhaḥ; saṃtyaktātmā pāṇḍavānāṃ jayāya
18
sahoṣitaś caritārtho vayaḥ sthaḥ; śālveyānām adhipo vai virāṭaḥ
saha putraiḥ pāṇḍavārthe ca śaśvad; yudhiṣṭhiraṃ bhakta iti śrutaṃ me
19
avaruddhā balinaḥ kekayebhyo; maheṣvāsā bhrātaraḥ pañca santi
kekayebhyo rājyam ākāṅkṣamāṇā; yuddhārthinaś cānuvasanti pārthān
20
sarve ca vīrāḥ pṛthivīpatīnāṃ; samānītāḥ pāṇḍavārthe niviṣṭāḥ
śrān ahaṃ bhaktimataḥ śṛomi; prītyā yuktān saṃśritān dharmarājam
21
giryāśrayā durga nivāsinaś ca; yodhāḥ pṛthivyāṃ kulajā viśuddhāḥ
mlecchāś ca nānāyudha vīryavantaḥ; samāgatāḥ pāṇḍavārthe niviṣṭāḥ
22
pāṇḍyaś ca rājāmita indrakalpo; yudhi pravīrair bahubhiḥ sametaḥ
samāgataḥ pāṇḍavārthe mahātmā; lokapravīro 'prativīrya tejāḥ
23
astraṃ droṇād arjunād vāsudevāt; kṛpād bhīṣmād yena kṛtaṃ śṛomi
yaṃ taṃ kārṣṇi pratimaṃ prāhur ekaṃ; sa sātyakiḥ pāṇḍavārthe niviṣṭaḥ
24
apāśritāś cedikarūṣakāś ca; sarvotsāhair bhūmipālaiḥ sametāḥ
teṣāṃ madhye sūryam ivātapantaṃ; śriyā vṛtaṃ cedipatiṃ jvalantam
25
astambhanīyaṃ yudhi manyamānaṃ; jyā karṣatāṃ śreṣṭhatamaṃ pṛthivyām
sarvotsāhaṃ kṣatriyāṇāṃ nihatya; prasahya kṛṣṇas tarasā mamarda
26
yaśo mānau vardhayan yādavānāṃ; purābhinac chiśupālaṃ samīke
yasya sarve vardhayanti sma mānaṃ; karūṣa rājapramukhā narendrāḥ
27
tam asahyaṃ keśavaṃ tatra matvā; sugrīva yuktena rathena kṛṣṇam
saṃprādravaṃś cedipatiṃ vihāya; siṃhaṃ dṛṣṭvā kṣudramṛgā ivānye
28
yas taṃ pratīpas tarasā pratyudīyād; āśaṃsamāno dvairathe vāsudevam
so 'śeta kṛṣṇena hataḥ parāsur; vātenevonmathitaḥ karṇikāraḥ
29
parākramaṃ me yad avedayanta; teṣām arthe saṃjaya keśavasya
anusmaraṃs tasya karmāṇi viṣṇor; gāvalgaṇe nādhigacchāmi śāntim
30
na jātu tāñ śatrur anyaḥ saheta; yeṣāṃ sa syād agraṇīr vṛṣṇisiṃhaḥ
pravepate me hṛdayaṃ bhayena; śrutvā kṛṣṇv ekarathe sametau
31
no ced gacchet saṃgaraṃ mandabuddhis; tābhyāṃ suto me viparītacetāḥ
no cet kurūn saṃjaya nirdahetām; indrā viṣṇū daitya senāṃ yathaiva
mato hi me śakrasamo dhanaṃjayaḥ; sanātano vṛṣṇivīraś ca viṣṇuḥ
32
dharmārāmo hrīniṣedhas tarasvī; kuntīputraḥ pāṇḍavo 'jātaśatruḥ
duryodhanena nikṛto manasvī; no cet kruddha pradahed dhārtarāṣṭrān
33
nāhaṃ tathā hy arjunād vāsudevād; bhīmād vāpi pradahed dhārtarāṣṭrān
yathā rājñaḥ krodhadīptasya sūta; manyor ahaṃ bhītataraḥ sadaiva
34
alaṃ tapo brahmacaryeṇa yuktaḥ; saṃkalpo 'yaṃ mānasas tasya sidhyet
tasya krodhaṃ saṃjayāhaṃ simīke; sthāne jānabhṛśam asmy adya bhītaḥ
35
sa gaccha śīghraṃ prahito rathena; pāñcālarājasya camūṃ paretya
ajātaśatruṃ kuśalaṃ sma pṛccheḥ; punaḥ punaḥ prītiyuktaṃ vades tvam
36
janārdanaṃ cāpi sametya tāta; mahāmātraṃ vīryavatām udāram
anāmayaṃ madvacanena pṛccher; dhṛtarāṣṭraḥ pāṇḍavaiḥ śāntim īpsuḥ
37
na tasya kiṃ cid vacanaṃ na kuryāt; kuntīputro vāsudevasya sūta
priyaś caiṣām ātmasamaś ca kṛṣṇo; vidvāṃś caiṣāṃ karmaṇi nityayuktaḥ
38
samānīya pāṇavān sṛñjayāṃś ca; janārdanaṃ yuyudhānaṃ virāṭam
anāmayaṃ madvacanena pṛccheḥ; sarvāṃs tathā draupadeyāṃś ca pañca
39
yad yat tatra prāptakālaṃ parebhyas; tvaṃ manyethā bhāratānāṃ hitaṃ ca
tat tad bhāṣethāḥ saṃjaya rājamadhye; na mūrchayed yan na bhavec ca yuddham
Book 5
Chapter 22
1
[धृ]
पराप्तान आहुः संजय पाण्डुपुत्रान; उपप्लव्ये तान विजानीहि गत्वा
अजातशत्रुं च सभाजयेथा; दिष्ट्यानघ गरामम उपस्थितस तवम
2
सर्वान वदेः संजय सवस्तिमन्तः; कृच्छ्रं वासम अतदर्हा निरुष्य
तेषां शान्तिर विद्यते ऽसमासु शीघ्रं; मिथ्यॊपेतानाम उपकारिणां सताम
3
नाहं कव चित संजय पाण्डवानां; मिथ्यावृत्तिं कां चन जात्व अपश्यम
सर्वां शरियं हय आत्मवीर्येण लब्ध्वा; पर्याकार्षुः पाण्डवा मह्यम एव
4
दॊषं हय एषां नाधिगच्छे परिक्षन; नित्यं कं चिद येन गर्हेय पार्थान
धर्मार्थाभ्यां कर्म कुर्वन्ति नित्यं; सुखप्रिया नानुरुध्यन्ति कामान
5
धर्मं शीतं कषुत्पिपासे तथैव; निद्रां तन्द्रीं करॊधहर्षौ परमादम
धृत्या चैव परज्ञया चाभिभूय; धर्मार्थयॊगान परयतन्ति पार्थाः
6
तयजन्ति मित्रेषु धनानि काले; न संवासाज जीर्यति मैत्रम एषाम
यथार्ह मानार्थ करा हि पार्थास; तेषां दवेष्टा नास्त्य आजमीढस्य पक्षे
7
अन्यत्र पापाद विषमान मन्दबुद्धेर; दुर्यॊधनात कषुद्रतराच च कर्णात
तेषां हीमे हीनसुखप्रियाणां; महात्मनां संजनयन्ति तेजः
8
उत्थानवीर्यः सुखम एधमानॊ; दुर्यॊधनः सुकृतं मन्यते तत
तेषां भागं यच च मन्येत बालः; शक्यं हर्तुं जीवतां पाण्डवानाम
9
यस्यार्जुनः पदवीं केशवश च; वृकॊदरः सात्यकॊ ऽजातशत्रॊः
माद्रीपुत्रौ सृञ्जयाश चापि सर्वे; पुरा युद्धात साधु तस्य परदानम
10
स हय एवैकः पृथिवीं सव्यसाची; गाण्डीवधन्वा परणुदेद रथस्थः
तथा विष्णुः केशवॊ ऽपय अप्रधृष्यॊ; लॊकत्रयस्याधिपतिर महात्मा
11
तिष्ठेत कस तस्य मर्त्यः पुरस्ताद; यः सर्वदेवेषु वरेण्य ईड्यः
पर्जन्यघॊषान परवपञ शरौघान; पतंगसंघान इव शीघ्रवेगान
12
दिशं हय उदीचीम अपि चॊत्तरान कुरून; गाण्डीवधन्वैक रथॊ जिगाय
धनं चैषाम आहरत सव्यसाची; सेनानुगान बलिदांश चैव चक्रे
13
यश चैव देवान खाण्डवे सव्यसाची; गाण्डीवधन्वा परजिगाय सेन्द्रान
उपाहरत फल्गुनॊ जातवेदसे; यशॊ मानं वर्धयन पाण्डवानाम
14
गदा भृतां नाद्य समॊ ऽसति; भीमाद धस्त्य आरॊहॊ नास्ति समश च तस्य
रथे ऽरजुनाद आहुर अहीनम एनं; बाह्वॊर बले चायुत नागवीर्यम
15
सुशिक्षितः कृतवैरस तरस्वी; दहेत करुद्धस तरसा धार्तराष्ट्रान
सदात्यमर्षी बलवान न शक्यॊ; युद्धे जेतुं वासवेनापि साक्षात
16
सुचेतसौ बलिनौ शीघ्रहस्तौ; सुशिक्षितौ भरातरौ फल्गुनेन
शयेनौ यथा पक्षिपूगान रुजन्तौ; माद्रीपुत्रौ नेह कुरून विशेताम
17
तेषां मध्ये वर्तमानस तरस्वी; धृष्टद्युम्नः पाण्डवानाम इहैकः
सहामात्यः सॊमकानां परबर्हः; संत्यक्तात्मा पाण्डवानां जयाय
18
सहॊषितश चरितार्थॊ वयः सथः; शाल्वेयानाम अधिपॊ वै विराटः
सह पुत्रैः पाण्डवार्थे च शश्वद; युधिष्ठिरं भक्त इति शरुतं मे
19
अवरुद्धा बलिनः केकयेभ्यॊ; महेष्वासा भरातरः पञ्च सन्ति
केकयेभ्यॊ राज्यम आकाङ्क्षमाणा; युद्धार्थिनश चानुवसन्ति पार्थान
20
सर्वे च वीराः पृथिवीपतीनां; समानीताः पाण्डवार्थे निविष्टाः
शूरान अहं भक्तिमतः शृणॊमि; परीत्या युक्तान संश्रितान धर्मराजम
21
गिर्याश्रया दुर्ग निवासिनश च; यॊधाः पृथिव्यां कुलजा विशुद्धाः
मलेच्छाश च नानायुध वीर्यवन्तः; समागताः पाण्डवार्थे निविष्टाः
22
पाण्ड्यश च राजामित इन्द्रकल्पॊ; युधि परवीरैर बहुभिः समेतः
समागतः पाण्डवार्थे महात्मा; लॊकप्रवीरॊ ऽपरतिवीर्य तेजाः
23
अस्त्रं दरॊणाद अर्जुनाद वासुदेवात; कृपाद भीष्माद येन कृतं शृणॊमि
यं तं कार्ष्णि परतिमं पराहुर एकं; स सात्यकिः पाण्डवार्थे निविष्टः
24
अपाश्रिताश चेदिकरूषकाश च; सर्वॊत्साहैर भूमिपालैः समेताः
तेषां मध्ये सूर्यम इवातपन्तं; शरिया वृतं चेदिपतिं जवलन्तम
25
अस्तम्भनीयं युधि मन्यमानं; जया कर्षतां शरेष्ठतमं पृथिव्याम
सर्वॊत्साहं कषत्रियाणां निहत्य; परसह्य कृष्णस तरसा ममर्द
26
यशॊ मानौ वर्धयन यादवानां; पुराभिनच छिशुपालं समीके
यस्य सर्वे वर्धयन्ति सम मानं; करूष राजप्रमुखा नरेन्द्राः
27
तम असह्यं केशवं तत्र मत्वा; सुग्रीव युक्तेन रथेन कृष्णम
संप्राद्रवंश चेदिपतिं विहाय; सिंहं दृष्ट्वा कषुद्रमृगा इवान्ये
28
यस तं परतीपस तरसा परत्युदीयाद; आशंसमानॊ दवैरथे वासुदेवम
सॊ ऽशेत कृष्णेन हतः परासुर; वातेनेवॊन्मथितः कर्णिकारः
29
पराक्रमं मे यद अवेदयन्त; तेषाम अर्थे संजय केशवस्य
अनुस्मरंस तस्य कर्माणि विष्णॊर; गावल्गणे नाधिगच्छामि शान्तिम
30
न जातु ताञ शत्रुर अन्यः सहेत; येषां स सयाद अग्रणीर वृष्णिसिंहः
परवेपते मे हृदयं भयेन; शरुत्वा कृष्णाव एकरथे समेतौ
31
नॊ चेद गच्छेत संगरं मन्दबुद्धिस; ताभ्यां सुतॊ मे विपरीतचेताः
नॊ चेत कुरून संजय निर्दहेताम; इन्द्रा विष्णू दैत्य सेनां यथैव
मतॊ हि मे शक्रसमॊ धनंजयः; सनातनॊ वृष्णिवीरश च विष्णुः
32
धर्मारामॊ हरीनिषेधस तरस्वी; कुन्तीपुत्रः पाण्डवॊ ऽजातशत्रुः
दुर्यॊधनेन निकृतॊ मनस्वी; नॊ चेत करुद्ध परदहेद धार्तराष्ट्रान
33
नाहं तथा हय अर्जुनाद वासुदेवाद; भीमाद वापि परदहेद धार्तराष्ट्रान
यथा राज्ञः करॊधदीप्तस्य सूत; मन्यॊर अहं भीततरः सदैव
34
अलं तपॊ बरह्मचर्येण युक्तः; संकल्पॊ ऽयं मानसस तस्य सिध्येत
तस्य करॊधं संजयाहं सिमीके; सथाने जानभृशम अस्म्य अद्य भीतः
35
स गच्छ शीघ्रं परहितॊ रथेन; पाञ्चालराजस्य चमूं परेत्य
अजातशत्रुं कुशलं सम पृच्छेः; पुनः पुनः परीतियुक्तं वदेस तवम
36
जनार्दनं चापि समेत्य तात; महामात्रं वीर्यवताम उदारम
अनामयं मद्वचनेन पृच्छेर; धृतराष्ट्रः पाण्डवैः शान्तिम ईप्सुः
37
न तस्य किं चिद वचनं न कुर्यात; कुन्तीपुत्रॊ वासुदेवस्य सूत
परियश चैषाम आत्मसमश च कृष्णॊ; विद्वांश चैषां कर्मणि नित्ययुक्तः
38
समानीय पाणवान सृञ्जयांश च; जनार्दनं युयुधानं विराटम
अनामयं मद्वचनेन पृच्छेः; सर्वांस तथा दरौपदेयांश च पञ्च
39
यद यत तत्र पराप्तकालं परेभ्यस; तवं मन्येथा भारतानां हितं च
तत तद भाषेथाः संजय राजमध्ये; न मूर्छयेद यन न भवेच च युद्धम
1
[dhṛ]
prāptān āhuḥ saṃjaya pāṇḍuputrān; upaplavye tān vijānīhi gatvā
ajātaśatruṃ ca sabhājayethā; diṣṭyānagha grāmam upasthitas tvam
2
sarvān vadeḥ saṃjaya svastimantaḥ; kṛcchraṃ vāsam atadarhā niruṣya
teṣāṃ śntir vidyate 'smāsu śīghraṃ; mithyopetānām upakāriṇāṃ satām
3
nāhaṃ kva cit saṃjaya pāṇḍavānāṃ; mithyāvṛttiṃ kāṃ cana jātv apaśyam
sarvāṃ śriyaṃ hy ātmavīryeṇa labdhvā; paryākārṣuḥ pāṇḍavā mahyam eva
4
doṣaṃ hy eṣāṃ nādhigacche parikṣan; nityaṃ kaṃ cid yena garheya pārthān
dharmārthābhyāṃ karma kurvanti nityaṃ; sukhapriyā nānurudhyanti kāmān
5
dharmaṃ śītaṃ kṣutpipāse tathaiva; nidrāṃ tandrīṃ krodhaharṣau pramādam
dhṛtyā caiva prajñayā cābhibhūya; dharmārthayogān prayatanti pārthāḥ
6
tyajanti mitreṣu dhanāni kāle; na saṃvāsāj jīryati maitram eṣām
yathārha mānārtha karā hi pārthās; teṣāṃ dveṣṭā nāsty ājamīḍhasya pakṣe
7
anyatra pāpād viṣamān mandabuddher; duryodhanāt kṣudratarāc ca karṇāt
teṣāṃ hīme hīnasukhapriyāṇāṃ; mahātmanāṃ saṃjanayanti tejaḥ
8
utthānavīryaḥ sukham edhamāno; duryodhanaḥ sukṛtaṃ manyate tat
teṣāṃ bhāgaṃ yac ca manyeta bālaḥ; śakyaṃ hartuṃ jīvatāṃ pāṇḍavānām
9
yasyārjunaḥ padavīṃ keśavaś ca; vṛkodaraḥ sātyako 'jātaśatroḥ
mādrīputrau sṛñjayāś cāpi sarve; purā yuddhāt sādhu tasya pradānam
10
sa hy evaikaḥ pṛthivīṃ savyasācī; gāṇḍīvadhanvā praṇuded rathasthaḥ
tathā viṣṇuḥ keśavo 'py apradhṛṣyo; lokatrayasyādhipatir mahātmā
11
tiṣṭheta kas tasya martyaḥ purastād; yaḥ sarvadeveṣu vareṇya īḍyaḥ
parjanyaghoṣān pravapañ śaraughān; pataṃgasaṃghān iva śīghravegān
12
diśaṃ hy udīcīm api cottarān kurūn; gāṇḍīvadhanvaika ratho jigāya
dhanaṃ caiṣām āharat savyasācī; senānugān balidāṃś caiva cakre
13
yaś caiva devān khāṇḍave savyasācī; gāṇḍīvadhanvā prajigāya sendrān
upāharat phalguno jātavedase; yaśo mānaṃ vardhayan pāṇḍavānām
14
gadā bhṛtāṃ nādya samo 'sti; bhīmād dhasty āroho nāsti samaś ca tasya
rathe 'rjunād āhur ahīnam enaṃ; bāhvor bale cāyuta nāgavīryam
15
suśikṣitaḥ kṛtavairas tarasvī; dahet kruddhas tarasā dhārtarāṣṭrān
sadātyamarṣī balavān na śakyo; yuddhe jetuṃ vāsavenāpi sākṣāt
16
sucetasau balinau śīghrahastau; suśikṣitau bhrātarau phalgunena
śyenau yathā pakṣipūgān rujantau; mādrīputrau neha kurūn viśetām
17
teṣāṃ madhye vartamānas tarasvī; dhṛṣṭadyumnaḥ pāṇḍavānām ihaikaḥ
sahāmātyaḥ somakānāṃ prabarhaḥ; saṃtyaktātmā pāṇḍavānāṃ jayāya
18
sahoṣitaś caritārtho vayaḥ sthaḥ; śālveyānām adhipo vai virāṭaḥ
saha putraiḥ pāṇḍavārthe ca śaśvad; yudhiṣṭhiraṃ bhakta iti śrutaṃ me
19
avaruddhā balinaḥ kekayebhyo; maheṣvāsā bhrātaraḥ pañca santi
kekayebhyo rājyam ākāṅkṣamāṇā; yuddhārthinaś cānuvasanti pārthān
20
sarve ca vīrāḥ pṛthivīpatīnāṃ; samānītāḥ pāṇḍavārthe niviṣṭāḥ
śrān ahaṃ bhaktimataḥ śṛomi; prītyā yuktān saṃśritān dharmarājam
21
giryāśrayā durga nivāsinaś ca; yodhāḥ pṛthivyāṃ kulajā viśuddhāḥ
mlecchāś ca nānāyudha vīryavantaḥ; samāgatāḥ pāṇḍavārthe niviṣṭāḥ
22
pāṇḍyaś ca rājāmita indrakalpo; yudhi pravīrair bahubhiḥ sametaḥ
samāgataḥ pāṇḍavārthe mahātmā; lokapravīro 'prativīrya tejāḥ
23
astraṃ droṇād arjunād vāsudevāt; kṛpād bhīṣmād yena kṛtaṃ śṛomi
yaṃ taṃ kārṣṇi pratimaṃ prāhur ekaṃ; sa sātyakiḥ pāṇḍavārthe niviṣṭaḥ
24
apāśritāś cedikarūṣakāś ca; sarvotsāhair bhūmipālaiḥ sametāḥ
teṣāṃ madhye sūryam ivātapantaṃ; śriyā vṛtaṃ cedipatiṃ jvalantam
25
astambhanīyaṃ yudhi manyamānaṃ; jyā karṣatāṃ śreṣṭhatamaṃ pṛthivyām
sarvotsāhaṃ kṣatriyāṇāṃ nihatya; prasahya kṛṣṇas tarasā mamarda
26
yaśo mānau vardhayan yādavānāṃ; purābhinac chiśupālaṃ samīke
yasya sarve vardhayanti sma mānaṃ; karūṣa rājapramukhā narendrāḥ
27
tam asahyaṃ keśavaṃ tatra matvā; sugrīva yuktena rathena kṛṣṇam
saṃprādravaṃś cedipatiṃ vihāya; siṃhaṃ dṛṣṭvā kṣudramṛgā ivānye
28
yas taṃ pratīpas tarasā pratyudīyād; āśaṃsamāno dvairathe vāsudevam
so 'śeta kṛṣṇena hataḥ parāsur; vātenevonmathitaḥ karṇikāraḥ
29
parākramaṃ me yad avedayanta; teṣām arthe saṃjaya keśavasya
anusmaraṃs tasya karmāṇi viṣṇor; gāvalgaṇe nādhigacchāmi śāntim
30
na jātu tāñ śatrur anyaḥ saheta; yeṣāṃ sa syād agraṇīr vṛṣṇisiṃhaḥ
pravepate me hṛdayaṃ bhayena; śrutvā kṛṣṇv ekarathe sametau
31
no ced gacchet saṃgaraṃ mandabuddhis; tābhyāṃ suto me viparītacetāḥ
no cet kurūn saṃjaya nirdahetām; indrā viṣṇū daitya senāṃ yathaiva
mato hi me śakrasamo dhanaṃjayaḥ; sanātano vṛṣṇivīraś ca viṣṇuḥ
32
dharmārāmo hrīniṣedhas tarasvī; kuntīputraḥ pāṇḍavo 'jātaśatruḥ
duryodhanena nikṛto manasvī; no cet kruddha pradahed dhārtarāṣṭrān
33
nāhaṃ tathā hy arjunād vāsudevād; bhīmād vāpi pradahed dhārtarāṣṭrān
yathā rājñaḥ krodhadīptasya sūta; manyor ahaṃ bhītataraḥ sadaiva
34
alaṃ tapo brahmacaryeṇa yuktaḥ; saṃkalpo 'yaṃ mānasas tasya sidhyet
tasya krodhaṃ saṃjayāhaṃ simīke; sthāne jānabhṛśam asmy adya bhītaḥ
35
sa gaccha śīghraṃ prahito rathena; pāñcālarājasya camūṃ paretya
ajātaśatruṃ kuśalaṃ sma pṛccheḥ; punaḥ punaḥ prītiyuktaṃ vades tvam
36
janārdanaṃ cāpi sametya tāta; mahāmātraṃ vīryavatām udāram
anāmayaṃ madvacanena pṛccher; dhṛtarāṣṭraḥ pāṇḍavaiḥ śāntim īpsuḥ
37
na tasya kiṃ cid vacanaṃ na kuryāt; kuntīputro vāsudevasya sūta
priyaś caiṣām ātmasamaś ca kṛṣṇo; vidvāṃś caiṣāṃ karmaṇi nityayuktaḥ
38
samānīya pāṇavān sṛñjayāṃś ca; janārdanaṃ yuyudhānaṃ virāṭam
anāmayaṃ madvacanena pṛccheḥ; sarvāṃs tathā draupadeyāṃś ca pañca
39
yad yat tatra prāptakālaṃ parebhyas; tvaṃ manyethā bhāratānāṃ hitaṃ ca
tat tad bhāṣethāḥ saṃjaya rājamadhye; na mūrchayed yan na bhavec ca yuddham
