Book 5. Chapter 57
The Mahabharata In Sanskrit
Book 5
Chapter 57
1
[धृ]
कषत्रतेजा बरह्म चारी कौमाराद अपि पाण्डवः
तेन संयुगम एष्यन्ति मन्दा विलपतॊ मम
2
दुर्यॊधन निवर्तस्व युद्धाद भरतसत्तम
न हि युद्धं परशंसन्ति सर्वावस्थम अरिंदम
3
अलम अर्धं पृथिव्यास ते सहामात्यस्य जीवितुम
परयच्छ पाण्डुपुत्राणां यथॊचितम अरिंदम
4
एतद धि कुरवः सर्वे मन्यन्ते धर्मसंहितम
यत तवं परशान्तिम इच्छेथाः पाण्डुपुत्रैर महात्मभिः
5
अङ्गेमां समवेक्षस्व पुत्र सवाम एव वाहिनीम
जात एव तव सरावस तवं तु मॊहान न बुध्यसे
6
न हय अहं युद्धम इच्छामि नैतद इच्छति बाह्लिकः
न च भीष्मॊ न च दरॊणॊ नाश्वत्थामा न संजयः
7
न सॊमदत्तॊ न शल्यॊ न कृपॊ युद्धम इच्छति
सत्यव्रतः पुरुमित्रॊ जयॊ भूरिश्रवास तथा
8
येषु संप्रतितिष्ठेयुः कुरवः पीडिताः परैः
ते युद्धं नाभिनन्दन्ति त तुभ्यं तात रॊचताम
9
न तवं करॊषि कामेन कर्णः कारयिता तव
दुःशासनश च पापात्मा शकुनिश चापि सौबलः
10
नाहं भवति न दरॊणे नाश्वत्थाम्नि न संजये
न विकर्णे न काम्बॊजे न कृपे न च बाह्लिके
11
सत्यव्रते पुरुमित्रे भूरिश्रवसि वा पुनः
अन्येषु वा तावकेषु भारं कृत्वा समाह्वये
12
अहं च तात कर्णश च रणयज्ञं वितत्य वै
युधिष्ठिरं पशुं कृत्वा दीक्षितौ भरतर्षभ
13
रथॊ वेदी सरुवः खड्गॊ गदा सरुक कवचं सदः
चातुर्हॊत्रं च धुर्यॊ मे शरा दर्भा हविर यशः
14
आत्मयज्ञेन नृपते इष्ट्वा वैवस्वतं रणे
विजित्य सवयम एष्यावॊ हतामित्रौ शरिया वृतौ
15
अहं च तात कर्णश च भराता दुःशासनश च मे
एते वयं हनिष्यामः पाण्डवान समरे तरयः
16
अहं हि पाण्डवान हत्वा परशास्ता पृथिवीम इमाम
मां वा हत्वा पाण्डुपुत्रा भॊक्तारः पृथिवीम इमाम
17
तयक्तं मे जीवितं राजन धनं राज्यं च पार्थिव
न जातु पाण्डवैः सार्धं वसेयम अहम अच्युत
18
यावद धि सूच्यास तीक्ष्णाया विध्येद अग्रेण मारिष
तावद अप्य अपरित्याज्यं भूमेर नः पाण्डवान परति
19
सर्वान वस तात शॊचामि तयक्तॊ दुर्यॊधनॊ मया
ये मन्दम अनुयास्यध्वं यान्तं वैवस्वतक्षयम
20
रुरूणाम इव यूथेषु वयाघ्राः परहरतां वराः
वरान वरान हनिष्यन्ति समेता युधि पाण्डवाः
21
परतीपम इव मे भाति युयुधानेन भारती
वयता सीमन्तिनी तरस्ता परमृष्टा दीर्घवाहुना
22
संपूर्णं पूरयन भूयॊ बलं पार्थस्य माधवः
शैनेयः समरे सथाता बीजवत परवपञ शरान
23
सेनामुखे परयुद्धानां भीमसेनॊ भविष्यति
तं सर्वे संश्रयिष्यन्ति पराकारम अकुतॊभयम
24
यदा दरष्क्यसि भीमेन कुञ्जरान विनिपातितान
विशीर्णदन्तान गिर्याभान भिन्नकुम्भान स शॊणितान
25
तान अभिप्रेक्ष्य संग्रामे विशीर्णान इव पर्वतान
भीतॊ भीमस्य संस्पर्शात समर्तासि वचनस्य मे
26
निर्दग्धं भीमसेनेन सैन्यं हतरथद्विपम
गतिम अग्नेर इव परेक्ष्य समर्तासि वचनस्य मे
27
महद वॊ भयम आगामि न चेच छाम्यथ पाण्डवैः
गदया भीमसेनेन हताः शमम उपैष्यथ
28
महावनम इव छिन्नं यदा दरक्ष्यसि पातितम
बलं कुरूणां संग्रामे तदा समर्तासि मे वचः
29
एतावद उक्त्वा राजा तु स सर्वान पृथिवीपतीन
अनुभाष्य महाराज पुनः पप्रच्छ संजयम
1
[dhṛ]
kṣatratejā brahma cārī kaumārād api pāṇḍavaḥ
tena saṃyugam eṣyanti mandā vilapato mama
2
duryodhana nivartasva yuddhād bharatasattama
na hi yuddhaṃ praśaṃsanti sarvāvastham ariṃdama
3
alam ardhaṃ pṛthivyās te sahāmātyasya jīvitum
prayaccha pāṇḍuputrāṇāṃ yathocitam ariṃdama
4
etad dhi kuravaḥ sarve manyante dharmasaṃhitam
yat tvaṃ praśāntim icchethāḥ pāṇḍuputrair mahātmabhiḥ
5
aṅgemāṃ samavekṣasva putra svām eva vāhinīm
jāta eva tava srāvas tvaṃ tu mohān na budhyase
6
na hy ahaṃ yuddham icchāmi naitad icchati bāhlikaḥ
na ca bhīṣmo na ca droṇo nāśvatthāmā na saṃjayaḥ
7
na somadatto na śalyo na kṛpo yuddham icchati
satyavrataḥ purumitro jayo bhūriśravās tathā
8
yeṣu saṃpratitiṣṭheyuḥ kuravaḥ pīḍitāḥ paraiḥ
te yuddhaṃ nābhinandanti ta tubhyaṃ tāta rocatām
9
na tvaṃ karoṣi kāmena karṇaḥ kārayitā tava
duḥśāsanaś ca pāpātmā śakuniś cāpi saubalaḥ
10
nāhaṃ bhavati na droṇe nāśvatthāmni na saṃjaye
na vikarṇe na kāmboje na kṛpe na ca bāhlike
11
satyavrate purumitre bhūriśravasi vā punaḥ
anyeṣu vā tāvakeṣu bhāraṃ kṛtvā samāhvaye
12
ahaṃ ca tāta karṇaś ca raṇayajñaṃ vitatya vai
yudhiṣṭhiraṃ paśuṃ kṛtvā dīkṣitau bharatarṣabha
13
ratho vedī sruvaḥ khaḍgo gadā sruk kavacaṃ sadaḥ
cāturhotraṃ ca dhuryo me śarā darbhā havir yaśaḥ
14
tmayajñena nṛpate iṣṭvā vaivasvataṃ raṇe
vijitya svayam eṣyāvo hatāmitrau śriyā vṛtau
15
ahaṃ ca tāta karṇaś ca bhrātā duḥśāsanaś ca me
ete vayaṃ haniṣyāmaḥ pāṇḍavān samare trayaḥ
16
ahaṃ hi pāṇḍavān hatvā praśāstā pṛthivīm imām
māṃ vā hatvā pāṇḍuputrā bhoktāraḥ pṛthivīm imām
17
tyaktaṃ me jīvitaṃ rājan dhanaṃ rājyaṃ ca pārthiva
na jātu pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ vaseyam aham acyuta
18
yāvad dhi sūcyās tīkṣṇāyā vidhyed agreṇa māriṣa
tāvad apy aparityājyaṃ bhūmer naḥ pāṇḍavān prati
19
sarvān vas tāta śocāmi tyakto duryodhano mayā
ye mandam anuyāsyadhvaṃ yāntaṃ vaivasvatakṣayam
20
rurūṇām iva yūtheṣu vyāghrāḥ praharatāṃ varāḥ
varān varān haniṣyanti sametā yudhi pāṇḍavāḥ
21
pratīpam iva me bhāti yuyudhānena bhāratī
vyatā sīmantinī trastā pramṛṣṭā dīrghavāhunā
22
saṃpūrṇaṃ pūrayan bhūyo balaṃ pārthasya mādhavaḥ
śaineyaḥ samare sthātā bījavat pravapañ śarān
23
senāmukhe prayuddhānāṃ bhīmaseno bhaviṣyati
taṃ sarve saṃśrayiṣyanti prākāram akutobhayam
24
yadā draṣkyasi bhīmena kuñjarān vinipātitān
viśīrṇadantān giryābhān bhinnakumbhān sa śoṇitān
25
tān abhiprekṣya saṃgrāme viśīrṇān iva parvatān
bhīto bhīmasya saṃsparśāt smartāsi vacanasya me
26
nirdagdhaṃ bhīmasenena sainyaṃ hatarathadvipam
gatim agner iva prekṣya smartāsi vacanasya me
27
mahad vo bhayam āgāmi na cec chāmyatha pāṇḍavaiḥ
gadayā bhīmasenena hatāḥ śamam upaiṣyatha
28
mahāvanam iva chinnaṃ yadā drakṣyasi pātitam
balaṃ kurūṇāṃ saṃgrāme tadā smartāsi me vacaḥ
29
etāvad uktvā rājā tu sa sarvān pṛthivīpatīn
anubhāṣya mahārāja punaḥ papraccha saṃjayam
Book 5
Chapter 57
1
[धृ]
कषत्रतेजा बरह्म चारी कौमाराद अपि पाण्डवः
तेन संयुगम एष्यन्ति मन्दा विलपतॊ मम
2
दुर्यॊधन निवर्तस्व युद्धाद भरतसत्तम
न हि युद्धं परशंसन्ति सर्वावस्थम अरिंदम
3
अलम अर्धं पृथिव्यास ते सहामात्यस्य जीवितुम
परयच्छ पाण्डुपुत्राणां यथॊचितम अरिंदम
4
एतद धि कुरवः सर्वे मन्यन्ते धर्मसंहितम
यत तवं परशान्तिम इच्छेथाः पाण्डुपुत्रैर महात्मभिः
5
अङ्गेमां समवेक्षस्व पुत्र सवाम एव वाहिनीम
जात एव तव सरावस तवं तु मॊहान न बुध्यसे
6
न हय अहं युद्धम इच्छामि नैतद इच्छति बाह्लिकः
न च भीष्मॊ न च दरॊणॊ नाश्वत्थामा न संजयः
7
न सॊमदत्तॊ न शल्यॊ न कृपॊ युद्धम इच्छति
सत्यव्रतः पुरुमित्रॊ जयॊ भूरिश्रवास तथा
8
येषु संप्रतितिष्ठेयुः कुरवः पीडिताः परैः
ते युद्धं नाभिनन्दन्ति त तुभ्यं तात रॊचताम
9
न तवं करॊषि कामेन कर्णः कारयिता तव
दुःशासनश च पापात्मा शकुनिश चापि सौबलः
10
नाहं भवति न दरॊणे नाश्वत्थाम्नि न संजये
न विकर्णे न काम्बॊजे न कृपे न च बाह्लिके
11
सत्यव्रते पुरुमित्रे भूरिश्रवसि वा पुनः
अन्येषु वा तावकेषु भारं कृत्वा समाह्वये
12
अहं च तात कर्णश च रणयज्ञं वितत्य वै
युधिष्ठिरं पशुं कृत्वा दीक्षितौ भरतर्षभ
13
रथॊ वेदी सरुवः खड्गॊ गदा सरुक कवचं सदः
चातुर्हॊत्रं च धुर्यॊ मे शरा दर्भा हविर यशः
14
आत्मयज्ञेन नृपते इष्ट्वा वैवस्वतं रणे
विजित्य सवयम एष्यावॊ हतामित्रौ शरिया वृतौ
15
अहं च तात कर्णश च भराता दुःशासनश च मे
एते वयं हनिष्यामः पाण्डवान समरे तरयः
16
अहं हि पाण्डवान हत्वा परशास्ता पृथिवीम इमाम
मां वा हत्वा पाण्डुपुत्रा भॊक्तारः पृथिवीम इमाम
17
तयक्तं मे जीवितं राजन धनं राज्यं च पार्थिव
न जातु पाण्डवैः सार्धं वसेयम अहम अच्युत
18
यावद धि सूच्यास तीक्ष्णाया विध्येद अग्रेण मारिष
तावद अप्य अपरित्याज्यं भूमेर नः पाण्डवान परति
19
सर्वान वस तात शॊचामि तयक्तॊ दुर्यॊधनॊ मया
ये मन्दम अनुयास्यध्वं यान्तं वैवस्वतक्षयम
20
रुरूणाम इव यूथेषु वयाघ्राः परहरतां वराः
वरान वरान हनिष्यन्ति समेता युधि पाण्डवाः
21
परतीपम इव मे भाति युयुधानेन भारती
वयता सीमन्तिनी तरस्ता परमृष्टा दीर्घवाहुना
22
संपूर्णं पूरयन भूयॊ बलं पार्थस्य माधवः
शैनेयः समरे सथाता बीजवत परवपञ शरान
23
सेनामुखे परयुद्धानां भीमसेनॊ भविष्यति
तं सर्वे संश्रयिष्यन्ति पराकारम अकुतॊभयम
24
यदा दरष्क्यसि भीमेन कुञ्जरान विनिपातितान
विशीर्णदन्तान गिर्याभान भिन्नकुम्भान स शॊणितान
25
तान अभिप्रेक्ष्य संग्रामे विशीर्णान इव पर्वतान
भीतॊ भीमस्य संस्पर्शात समर्तासि वचनस्य मे
26
निर्दग्धं भीमसेनेन सैन्यं हतरथद्विपम
गतिम अग्नेर इव परेक्ष्य समर्तासि वचनस्य मे
27
महद वॊ भयम आगामि न चेच छाम्यथ पाण्डवैः
गदया भीमसेनेन हताः शमम उपैष्यथ
28
महावनम इव छिन्नं यदा दरक्ष्यसि पातितम
बलं कुरूणां संग्रामे तदा समर्तासि मे वचः
29
एतावद उक्त्वा राजा तु स सर्वान पृथिवीपतीन
अनुभाष्य महाराज पुनः पप्रच्छ संजयम
1
[dhṛ]
kṣatratejā brahma cārī kaumārād api pāṇḍavaḥ
tena saṃyugam eṣyanti mandā vilapato mama
2
duryodhana nivartasva yuddhād bharatasattama
na hi yuddhaṃ praśaṃsanti sarvāvastham ariṃdama
3
alam ardhaṃ pṛthivyās te sahāmātyasya jīvitum
prayaccha pāṇḍuputrāṇāṃ yathocitam ariṃdama
4
etad dhi kuravaḥ sarve manyante dharmasaṃhitam
yat tvaṃ praśāntim icchethāḥ pāṇḍuputrair mahātmabhiḥ
5
aṅgemāṃ samavekṣasva putra svām eva vāhinīm
jāta eva tava srāvas tvaṃ tu mohān na budhyase
6
na hy ahaṃ yuddham icchāmi naitad icchati bāhlikaḥ
na ca bhīṣmo na ca droṇo nāśvatthāmā na saṃjayaḥ
7
na somadatto na śalyo na kṛpo yuddham icchati
satyavrataḥ purumitro jayo bhūriśravās tathā
8
yeṣu saṃpratitiṣṭheyuḥ kuravaḥ pīḍitāḥ paraiḥ
te yuddhaṃ nābhinandanti ta tubhyaṃ tāta rocatām
9
na tvaṃ karoṣi kāmena karṇaḥ kārayitā tava
duḥśāsanaś ca pāpātmā śakuniś cāpi saubalaḥ
10
nāhaṃ bhavati na droṇe nāśvatthāmni na saṃjaye
na vikarṇe na kāmboje na kṛpe na ca bāhlike
11
satyavrate purumitre bhūriśravasi vā punaḥ
anyeṣu vā tāvakeṣu bhāraṃ kṛtvā samāhvaye
12
ahaṃ ca tāta karṇaś ca raṇayajñaṃ vitatya vai
yudhiṣṭhiraṃ paśuṃ kṛtvā dīkṣitau bharatarṣabha
13
ratho vedī sruvaḥ khaḍgo gadā sruk kavacaṃ sadaḥ
cāturhotraṃ ca dhuryo me śarā darbhā havir yaśaḥ
14
tmayajñena nṛpate iṣṭvā vaivasvataṃ raṇe
vijitya svayam eṣyāvo hatāmitrau śriyā vṛtau
15
ahaṃ ca tāta karṇaś ca bhrātā duḥśāsanaś ca me
ete vayaṃ haniṣyāmaḥ pāṇḍavān samare trayaḥ
16
ahaṃ hi pāṇḍavān hatvā praśāstā pṛthivīm imām
māṃ vā hatvā pāṇḍuputrā bhoktāraḥ pṛthivīm imām
17
tyaktaṃ me jīvitaṃ rājan dhanaṃ rājyaṃ ca pārthiva
na jātu pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ vaseyam aham acyuta
18
yāvad dhi sūcyās tīkṣṇāyā vidhyed agreṇa māriṣa
tāvad apy aparityājyaṃ bhūmer naḥ pāṇḍavān prati
19
sarvān vas tāta śocāmi tyakto duryodhano mayā
ye mandam anuyāsyadhvaṃ yāntaṃ vaivasvatakṣayam
20
rurūṇām iva yūtheṣu vyāghrāḥ praharatāṃ varāḥ
varān varān haniṣyanti sametā yudhi pāṇḍavāḥ
21
pratīpam iva me bhāti yuyudhānena bhāratī
vyatā sīmantinī trastā pramṛṣṭā dīrghavāhunā
22
saṃpūrṇaṃ pūrayan bhūyo balaṃ pārthasya mādhavaḥ
śaineyaḥ samare sthātā bījavat pravapañ śarān
23
senāmukhe prayuddhānāṃ bhīmaseno bhaviṣyati
taṃ sarve saṃśrayiṣyanti prākāram akutobhayam
24
yadā draṣkyasi bhīmena kuñjarān vinipātitān
viśīrṇadantān giryābhān bhinnakumbhān sa śoṇitān
25
tān abhiprekṣya saṃgrāme viśīrṇān iva parvatān
bhīto bhīmasya saṃsparśāt smartāsi vacanasya me
26
nirdagdhaṃ bhīmasenena sainyaṃ hatarathadvipam
gatim agner iva prekṣya smartāsi vacanasya me
27
mahad vo bhayam āgāmi na cec chāmyatha pāṇḍavaiḥ
gadayā bhīmasenena hatāḥ śamam upaiṣyatha
28
mahāvanam iva chinnaṃ yadā drakṣyasi pātitam
balaṃ kurūṇāṃ saṃgrāme tadā smartāsi me vacaḥ
29
etāvad uktvā rājā tu sa sarvān pṛthivīpatīn
anubhāṣya mahārāja punaḥ papraccha saṃjayam
