Book 6. Chapter 3

The Mahabharata In Sanskrit


Book 6

Chapter 3

1

[वय]

खरा गॊष� परजायन�ते रमन�ते मातृभिः स�ताः

अनार�तवं प�ष�पफलं दर�शयन�ति वने दर�माः

2

गर�भिण�यॊ राजप�त�र�यश च जनयन�ति विभीषणान

करव�यादान पक�षिणश चैव गॊमायून अपरान मृगान

3

तरिविषाणाश चत�र�नेत�राः पञ�च पादा दविमेहनाः

दविशीर�षाश च दविप�च�छाश च दंष�ट�रिणः पशवॊ ऽशिवाः

4

जायन�ते विवृतास�याश च वयाहरन�तॊ ऽशिवा गिरः

तरिपदाः शिखिनस तार�क�ष�याश चत�र�दंष�ट�रा विषाणिनः

5

तथैवान�याश च दृश�यन�ते सत�रियश च बरह�मवादिनाम

वैनतेयान मयूरांश च जनयन�त�यः प�रे तव

6

गॊवत�सं वडवा सूते शवा सृगालं महीपते

करकराञ शारिकाश चैव श�कांश चाश�भ वादिनः

7

सत�रियः काश चित परजायन�ते चतस�रः पञ�च कन�यकाः

ता जातमात�रा नृत�यन�ति गायन�ति च हसन�ति च

8

पृथग�जनस�य क�डकाः सतनपाः सतेन वेश�मनि

नृत�यन�ति परिगायन�ति वेदयन�तॊ महद भयम

9

परतिमाश चालिखन�त�य अन�ये स शस�त�राः कालचॊदिताः

अन�यॊन�यम अभिधावन�ति शिशवॊ दण�डपाणयः

उपर�न�धन�ति कृत�वा च नगराणि य�य�त�सवः

10

पद�मॊत�पलानि वृक�षेष� जायन�ते क�म�दानि च

विष�वग वाताश च वान�त�य उग�रा रजॊ न वय�पशाम�यति

11

अभीक�ष�णं कम�पते भूमिर अर�कं राह�स तथाग�रसत

शवेतॊ गरहस तथा चित�रां समतिक�रम�य तिष�ठति

12

अभावं हि विशेषेण क�रूणां परतिपश�यति

धूमकेत�र महाघॊरः प�ष�यम आक�रम�य तिष�ठति

13

सेनयॊर अशिवं घॊरं करिष�यति महाग�रहः

मघास�व अङ�गारकॊ वक�रः शरवणे च बृहस�पतिः

14

भाग�यं नक�षत�रम आक�रम�य सूर�यप�त�रेण पीड�यते

श�क�रः परॊष�ठपदे पूर�वे समार�ह�य विशां पते

उत�तरे त� परिक�रम�य सहितः परत�य�दीक�षते

15

शयामॊ गरहः परज�वलितः स धूमः सह पावकः

�न�द�रं तेजस�वि नक�षत�रं जयेष�ठाम आक�रम�य तिष�ठति

16

धर�वः परज�वलितॊ घॊरम अपसव�यं परवर�तते

चित�रा सवात�य अन�तरे चैव धिष�ठितः पर�षॊ गरहः

17

वक�रान�वक�रं कृत�वा च शरवणे पावकप�रभः

बरह�मराशिं समावृत�य लॊहिताङ�गॊ वयवस�थितः

18

सर�वसस�य परतिच�छन�ना पृथिवी फलमालिनी

पञ�चशीर�षा यवाश चैव शतशीर�षाश च शालयः

19

परधानाः सर�वलॊकस�य यास�व आयत�तम इदं जगत

ता गावः परस�न�ता वत�सैः शॊणितं परक�षरन�त�य उत

20

निश�चेर�र अपिधानेभ�यः खड�गाः परज�वलिता भृशम

वयक�तं पश�यन�ति शस�त�राणि संग�रामं सम�पस�थितम

21

अग�निवर�णा यथा भासः शस�त�राणाम उदकस�य च

कवचानां धवजानां च भविष�यति महान कषयः

22

दिक�ष� परज�वलितास�याश च वयाहरन�ति मृगद�विजाः

अत�याहितं दर�शयन�तॊ वेदयन�ति महद भयम

23

�कपक�षाक�षि चरणः शक�निः खचरॊ निशि

रौद�रं वदति संरब�धः शॊणितं छर�दयन म�ह�ः

24

गरहौ ताम�रार�ण शिखौ परज�वलन�ताव इव सथितौ

सप�तर�षीणाम उदाराणां समवच�छाद�य वै परभाम

25

संवत�सरस�थायिनौ च गरहौ परज�वलिताव उभौ

विशाखयॊः समीपस�थौ बृहस�पतिशनैश�चरौ

26

कृत�तिकास� गरहस तीव�रॊ नक�षत�रे परथमे जवलन

वपूंष�य अपहरन भासा धूमकेत�र इव सथितः

27

तरिष� पूर�वेष� सर�वेष� नक�षत�रेष� विशां पते

ब�धः संपतते ऽभीक�ष�णं जनयन स�महद भयम

28

चत�र�दशीं पञ�चदशीं भूतपूर�वां च षॊडशीम

इमां त� नाभिजानामि अमावास�यां तरयॊदशीम

29

चन�द�रसूर�याव उभौ गरस�ताव �कमासे तरयॊदशीम

अपर�वणि गरहाव �तौ परजाः संक�षपयिष�यतः

30

रजॊ वृता दिशः सर�वाः पांस�वर�षैः समन�ततः

उत�पातमेघा रौद�राश च रात�रौ वर�षन�ति शॊणितम

31

मांसवर�षं प�नस तीव�रम आसीत कृष�ण चत�र�दशीम

अर�धरात�रे महाघॊरम अतृप�यंस तत�र राक�षसाः

32

परतिस�रॊतॊ ऽवहन नद�यः सरितः शॊणितॊदकाः

फेनायमानाः कूपाश च नर�दन�ति वृषभा इव

पतन�त�य उल�काः स निर�घाताः श�ष�काशनि विमिश�रिताः

33

अद�य चैव निशां वय�ष�टाम उदये भान�र आहतः

जवलन�तीभिर महॊल�काभिश चत�र�भिः सर�वतॊदिशम

34

आदित�यम उपतिष�ठद�भिस तत�र चॊक�तं महर�षिभिः

भूमिपाल सहस�राणां भूमिः पास�यति शॊणितम

35

कैलासमन�दराभ�यां त� तथा हिमवतॊ गिरेः

सहस�रशॊ महाशब�दं शिखराणि पतन�ति च

36

महाभूता भूमिकम�पे चत�रः सागरान पृथक

वेलाम उद�वर�तयन�ति सम कषॊभयन�तः प�नः प�नः

37

वृक�षान उन�मथ�य वान�त�य उग�रा वाताः शर�कर कर�णिणः

पतन�ति चैत�यवृक�षाश च गरामेष� नगरेष� च

38

पीतलॊहित नीलश च जवलत�य अग�निर ह�तॊ दविजैः

वामार�चिः शावगन�धी च धूमप�रायः खरस�वनः

सपर�शा गन�धा रसाश चैव विपरीता महीपते

39

धूमायन�ते धवजा राज�ञां कम�पमाना म�ह�र म�ह�ः

म�ञ�चन�त�य अङ�गारवर�षाणि भेर�यॊ ऽथ पटहास तथा

40

परासादशिखराग�रेष� प�रद�वारेष� चैव हि

गृध�राः परिपतन�त�य उग�रा वामं मण�डलम आश�रिताः

41

पक�वापक�वेति स�भृशं वावाश�यन�ते वयांसि च

निलीयन�ते धवजाग�रेष� कषयाय पृथिवीक�षिताम

42

धयायन�तः परकिरन�तश च वालान वेपथ�संय�ताः

र�दन�ति दीनास त�रगा मातङ�गाश च सहस�रशः

43

�तच छर�त�वा भवान अत�र पराप�तकालं वयवस�यताम

यथा लॊकः सम�च�छेदं नायं गच�छेत भारत

44

[व]

पित�र वचॊ निशम�यैतद धृतराष�ट�रॊ ऽबरवीद इदम

दिष�टम �तत प�रा मन�ये भविष�यति न संशयः

45

कषत�रियाः कषत�रधर�मेण वध�यन�ते यदि संय�गे

वीरलॊकं समासाद�य स�खं पराप�स�यन�ति केवलम

46

इह कीर�तिं परे लॊके दीर�घकालं महत स�खम

पराप�स�यन�ति प�र�षव�याघ�राः पराणांस तयक�त�वा महाहवे

1

[vy]

khar� goṣu praj�yante ramante m�tṛbhiḥ sut�ḥ

an�rtavaṃ puṣpaphalaṃ darśayanti vane drum�ḥ

2

garbhiṇyo r�japutryaś ca janayanti vibhīṣaṇ�n

kravy�d�n pakṣiṇaś caiva gom�yūn apar�n mṛg�n

3

triviṣ�ṇ�ś caturnetr�ḥ pañca p�d� dvimehan�ḥ

dviśīrṣ�ś ca dvipucch�ś ca daṃṣṭriṇaḥ paśavo 'śiv�ḥ

4

j�yante vivṛt�sy�ś ca vy�haranto 'śiv� giraḥ

tripad�ḥ śikhinas t�rkṣy�ś caturdaṃṣṭr� viṣ�ṇinaḥ

5

tathaiv�ny�ś ca dṛśyante striyaś ca brahmav�din�m

vainatey�n mayūr�ṃś ca janayantyaḥ pure tava

6

govatsaṃ va�av� sūte śv� sṛg�laṃ mahīpate

krakar�ñ ś�rik�ś caiva śuk�ṃś c�śubha v�dinaḥ

7

striyaḥ k�ś cit praj�yante catasraḥ pañca kanyak�ḥ

t� j�tam�tr� nṛtyanti g�yanti ca hasanti ca

8

pṛthagjanasya ku�ak�ḥ stanap�ḥ stena veśmani

nṛtyanti parig�yanti vedayanto mahad bhayam

9

pratim�ś c�likhanty anye sa śastr�ḥ k�lacodit�ḥ

anyonyam abhidh�vanti śiśavo daṇ�ap�ṇayaḥ

uparundhanti kṛtv� ca nagar�ṇi yuyutsavaḥ

10

padmotpal�ni vṛkṣeṣu j�yante kumud�ni ca

viṣvag v�t�ś ca v�nty ugr� rajo na vyupaś�myati

11

abhīkṣṇaṃ kampate bhūmir arkaṃ r�hus tath�grasat

śveto grahas tath� citr�ṃ samatikramya tiṣṭhati

12

abh�vaṃ hi viśeṣeṇa kurūṇ�ṃ pratipaśyati

dhūmaketur mah�ghoraḥ puṣyam �kramya tiṣṭhati

13

senayor aśivaṃ ghoraṃ kariṣyati mah�grahaḥ

magh�sv aṅg�rako vakraḥ śravaṇe ca bṛhaspatiḥ

14

bh�gyaṃ nakṣatram �kramya sūryaputreṇa pī�yate

śukraḥ proṣṭhapade pūrve sam�ruhya viś�ṃ pate

uttare tu parikramya sahitaḥ pratyudīkṣate

15

śy�mo grahaḥ prajvalitaḥ sa dhūmaḥ saha p�vakaḥ

aindraṃ tejasvi nakṣatraṃ jyeṣṭh�m �kramya tiṣṭhati

16

dhruvaḥ prajvalito ghoram apasavyaṃ pravartate

citr� sv�ty antare caiva dhiṣṭhitaḥ paruṣo grahaḥ

17

vakr�nuvakraṃ kṛtv� ca śravaṇe p�vakaprabhaḥ

brahmar�śiṃ sam�vṛtya lohit�ṅgo vyavasthitaḥ

18

sarvasasya praticchann� pṛthivī phalam�linī

pañcaśīrṣ� yav�ś caiva śataśīrṣ�ś ca ś�layaḥ

19

pradh�n�ḥ sarvalokasya y�sv �yattam idaṃ jagat

t� g�vaḥ prasnut� vatsaiḥ śoṇitaṃ prakṣaranty uta

20

niścerur apidh�nebhyaḥ kha�g�ḥ prajvalit� bhṛśam

vyaktaṃ paśyanti śastr�ṇi saṃgr�maṃ samupasthitam

21

agnivarṇ� yath� bh�saḥ śastr�ṇ�m udakasya ca

kavac�n�ṃ dhvaj�n�ṃ ca bhaviṣyati mah�n kṣayaḥ

22

dikṣu prajvalit�sy�ś ca vy�haranti mṛgadvij�ḥ

aty�hitaṃ darśayanto vedayanti mahad bhayam

23

ekapakṣ�kṣi caraṇaḥ śakuniḥ khacaro niśi

raudraṃ vadati saṃrabdhaḥ śoṇitaṃ chardayan muhuḥ

24

grahau t�mr�ruṇa śikhau prajvalant�v iva sthitau

saptarṣīṇ�m ud�r�ṇ�ṃ samavacch�dya vai prabh�m

25

saṃvatsarasth�yinau ca grahau prajvalit�v ubhau

viś�khayoḥ samīpasthau bṛhaspatiśanaiścarau

26

kṛttik�su grahas tīvro nakṣatre prathame jvalan

vapūṃṣy apaharan bh�s� dhūmaketur iva sthitaḥ

27

triṣu pūrveṣu sarveṣu nakṣatreṣu viś�ṃ pate

budhaḥ saṃpatate 'bhīkṣṇaṃ janayan sumahad bhayam

28

caturdaśīṃ pañcadaśīṃ bhūtapūrv�ṃ ca ṣo�aśīm

im�ṃ tu n�bhij�n�mi am�v�sy�ṃ trayodaśīm

29

candrasūry�v ubhau grast�v ekam�se trayodaśīm

aparvaṇi grah�v etau praj�ḥ saṃkṣapayiṣyataḥ

30

rajo vṛt� diśaḥ sarv�ḥ p�ṃsuvarṣaiḥ samantataḥ

utp�tamegh� raudr�ś ca r�trau varṣanti śoṇitam

31

m�ṃsavarṣaṃ punas tīvram �sīt kṛṣṇa caturdaśīm

ardhar�tre mah�ghoram atṛpyaṃs tatra r�kṣas�ḥ

32

pratisroto 'vahan nadyaḥ saritaḥ śoṇitodak�ḥ

phen�yam�n�ḥ kūp�ś ca nardanti vṛṣabh� iva

patanty ulk�ḥ sa nirgh�t�ḥ śuṣk�śani vimiśrit�ḥ

33

adya caiva niś�ṃ vyuṣṭ�m udaye bh�nur �hataḥ

jvalantībhir maholk�bhiś caturbhiḥ sarvatodiśam

34

�dityam upatiṣṭhadbhis tatra coktaṃ maharṣibhiḥ

bhūmip�la sahasr�ṇ�ṃ bhūmiḥ p�syati śoṇitam

35

kail�samandar�bhy�ṃ tu tath� himavato gireḥ

sahasraśo mah�śabdaṃ śikhar�ṇi patanti ca

36

mah�bhūt� bhūmikampe caturaḥ s�gar�n pṛthak

vel�m udvartayanti sma kṣobhayantaḥ punaḥ punaḥ

37

vṛkṣ�n unmathya v�nty ugr� v�t�ḥ śarkara karṇiṇaḥ

patanti caityavṛkṣ�ś ca gr�meṣu nagareṣu ca

38

pītalohita nīlaś ca jvalaty agnir huto dvijaiḥ

v�m�rciḥ ś�vagandhī ca dhūmapr�yaḥ kharasvanaḥ

sparś� gandh� ras�ś caiva viparīt� mahīpate

39

dhūm�yante dhvaj� r�jñ�ṃ kampam�n� muhur muhuḥ

muñcanty aṅg�ravarṣ�ṇi bheryo 'tha paṭah�s tath�

40

pr�s�daśikhar�greṣu puradv�reṣu caiva hi

gṛdhr�ḥ paripatanty ugr� v�maṃ maṇ�alam �śrit�ḥ

41

pakv�pakveti subhṛśaṃ v�v�śyante vay�ṃsi ca

nilīyante dhvaj�greṣu kṣay�ya pṛthivīkṣit�m

42

dhy�yantaḥ prakirantaś ca v�l�n vepathusaṃyut�ḥ

rudanti dīn�s turag� m�taṅg�ś ca sahasraśaḥ

43

etac chrutv� bhav�n atra pr�ptak�laṃ vyavasyat�m

yath� lokaḥ samucchedaṃ n�yaṃ gaccheta bh�rata

44

[v]

pitur vaco niśamyaitad dhṛtar�ṣṭro 'bravīd idam

diṣṭam etat pur� manye bhaviṣyati na saṃśayaḥ

45

kṣatriy�ḥ kṣatradharmeṇa vadhyante yadi saṃyuge

vīralokaṃ sam�s�dya sukhaṃ pr�psyanti kevalam

46

iha kīrtiṃ pare loke dīrghak�laṃ mahat sukham

pr�psyanti puruṣavy�ghr�ḥ pr�ṇ�ṃs tyaktv� mah�have