Book 7. Chapter 121

The Mahabharata In Sanskrit


Book 7

Chapter 121

1

[स]

स रणे वयचरत पार�थः परेक�षणीयॊ धनंजयः

य�गपद दिक�ष� सर�वास� चित�राण�य अस�त�राणि दर�शयन

2

मध�यंदिनगतं सूर�यं परतपन�तम इवाम�बरे

न शेक�ः सर�वभूतानि पाण�डवं परतिवीक�षित�म

3

परसृतांस तस�य गाण�डीवाच छरव�रातान महात�मनः

संग�रामे समपश�याम हंसपङ�क�तीर इवाम�बरे

4

विनिवार�य स वीराणाम अस�त�रैर अस�त�राणि सर�वशः

दर�शयन रौद�रम आत�मानम उग�रे कर�णमि धिष�ठितः

5

स तान रथवरान राजन�न अभ�यतिक�रामद अर�ज�नः

मॊहयन�न इव नाराचैर जयद�रथवधेप�सया

6

विसृजन दिक�ष� सर�वास� शरान असितसारथिः

स रणे वयचरत तूर�णं परेक�षणीयॊ धनंजयः

7

भरमन�त इव शूरस�य शरव�राता महात�मनः

अदृश�यन�तान�तरिक�षस�थाः शतशॊ ऽथ सहस�रशः

8

आददानं महेष�वासं संदधानं च पाण�डवम

विसृजन�तं च कौन�तेयं नान�पश�यामहे तदा

9

तथा सर�वा दिशॊ राजन सर�वाश च रथिनॊ रणे

आक�ली कृत�यकौन�तेयॊ जयद�रथम उपाद�रवत

विव�याध च चत�ःषष�ट�या शराणां नतपर�वणाम

10

सैन�धवस त� तथा विद�धः शरैर गाण�डीवधन�वना

न चक�षमे स�संक�र�द�धस तॊत�त�रार�दित इव दविपः

11

स वराहध�वजस तूर�णं गार�ध�रपत�रान अजिह�मगान

आशीविषसमप�रख�यान कर�मार परिमार�जितान

म�मॊच निशितान संख�ये सायकान सव�यसाचिनि

12

तरिभिस त� विद�ध�वा गाण�डीवं नाराचैः षड�भिर अर�ज�नम

अष�टाभिर वाजिनॊ ऽविध�यद धवजं चैकेन पत�रिणा

13

स विक�षिप�यार�ज�नस तीक�ष�णान सैन�धव परेषिताञ शरान

य�गपत तस�य चिछेद शराभ�यां सैन�धवस�य ह

सारथेश च शिरः कायाद धवजं च समलंकृतम

14

स छिन�नयष�टिः स�महाञ शीर�यमाणः शराहतः

वराहः सिन�ध�राजस�य पपाताग�निशिखॊपमः

15

�तस�मिन�न �व काले त� दर�तं गच�छति भास�करे

अब�रवीत पाण�डवं तत�र तवरमाणॊ जनार�दनः

16

धनंजय शिरश छिन�धि सैन�धवस�य द�रात�मनः

अस�तं महीधर शरेष�ठं यियासति दिवाकरः

शृण�ष�वैव च मे वाक�यं जयद�रथवधं परति

17

वृद�धक�षत�रः सैन�धवस�य पिता जगति विश�र�तः

स कालेनेह महता सैन�धवं पराप�तवान स�तम

18

जयद�रथम अमित�रघ�नं तं चॊवाच ततॊ नृपम

अन�तर�हिता तदा वाणी मेघद�न�द�भि निस�वना

19

तवात�मजॊ ऽयं मर�त�येष� क�लशीलदमादिभिः

ग�णैर भविष�यति विभॊ सदृशॊ वंशयॊर दवयॊः

कषतिय परवरॊ लॊके नित�यं शूराभिसत�कृतः

20

शत�र�भिर य�ध�यमानस�य संग�रामे तव अस�य धन�विनः

शिरश छेत�स�यति संक�र�द�धः शत�र�र नालक�षितॊ भ�वि

21

�तच छर�त�वा सिन�ध�राजॊ धयात�वा चिरम अरिंदमम

जञातीन सर�वान उवाचेदं प�त�रस�नेहाभिपीडितः

22

संग�रामे य�ध�यमानस�य वहतॊ महतीं ध�रम

धरण�यां मम प�त�रस�य पातयिष�यति यः शिरः

तस�यापि शतधा मूर�धा फलिष�यति न संशयः

23

�वम उक�त�वा ततॊ राज�ये सथापयित�वा जयद�रथम

वृद�धक�षत�रॊ वनं यातस तपश चेष�टं समस�थितः

24

सॊ ऽयं तप�यति तेजस�वी तपॊ घॊरं द�रासदम

समन�तपञ�चकाद अस�माद बहिर वानरकेतन

25

तस�माज जयद�रथस�य तवं शिरश छित�त�वा महामृधे

दिव�येनास�त�रेण रिप�हन घॊरेणाद�भ�त कर�मणा

26

सक�ण�डलं सिन�ध�पतेः परभञ�जन अस�तान�ज

उत�सङ�गे पातयस�वाश� वृद�धक�षत�रस�य भारत

27

अथ तवम अस�य मूर�धानं पातयिष�यसि भूतले

तवापि शतधा मूर�धा फलिष�यति न संशयः

28

यथा चैतन न जानीयात स राजा पृथिवीपतिः

तथा क�र� क�र�श�रेष�ठ दिव�यम अस�त�रम उपाश�रितः

29

न हय असाध�यम अकार�यं वा विद�यते तव किं चन

समस�तेष�व अपि लॊकेष� तरिष� वासवनन�दन

30

�तच छर�त�वा त� वचनं सृक�किणी परिसंलिहन

इन�द�राशनिसमस�पर�शं दिव�यमन�त�राभिमन�त�रितम

31

सर�वभार सहं शश�वद गन�धमाल�यार�चितं शरम

विससर�जार�ज�नस तूर�णं सैन�धवस�य वधे वृतः

32

स त� गाण�डीवनिर�म�क�तः शरः शयेन इवाश�गः

शक�न�तम इव वृक�षाग�रात सैन�धवस�य शिरॊ ऽहरत

33

अहरत तत प�नश चैव शरैर ऊर�ध�वं धनंजयः

द�र�हृदाम अप�रहर�षाय स�हृदां हर�षणाय च

34

शरैः कदम�बकी कृत�यकाले तस�मिंश च पाण�डवः

समन�तपञ�चकाद बाह�यं शिरस तद वयहरत ततः

35

�तस�मिन�न �ककाले त� वृद�धक�षत�रॊ महीपतिः

संध�याम उपास�ते तेजस�वी संबन�धी तव मारिष

36

उपासीनस�य तस�याथ कृष�ण केशं सक�ण�डलम

सिन�ध�र आजस�य मूर�धानम उत�सङ�गे समपातयत

37

तस�यॊत�सङ�गे निपतितं शिरस तच चार�क�ण�डलम

वृद�धक�षत�रस�य नृपतेर अलक�षितम अरिंदम

38

कृप जप�यस�य तस�याथ वृद�धक�षत�रस�य धीमतः

उत�तिष�ठतस तत सहसा शिरॊ ऽगच�छद धरातलम

39

ततस तस�य नरेन�द�रस�य प�त�र मूर�धनि भूतलम

गते तस�यापि शतधा मूर�धागच�छद अरिंदम

40

ततः सर�वाणि भूतानि विस�मयं जग�म�र उत�तमम

वास�देवश च बीभत�स�ं परशशंस महारथम

41

ततॊ दृष�ट�वा विनिहतं सिन�ध�राजं जयद�रथम

प�त�राणां तव नेत�रेभ�यॊ द�ःखाद बह�व अपतज जलम

42

भीमसेनॊ ऽपि संग�रामे बॊधयन�न इव पाण�डवम

सिंहनादेन महता पूरयाम आस रॊदसी

43

तं शर�त�वा त� महानादं धर�मप�त�रॊ य�धिष�ठिरः

सैन�धवं निहतं मेने फल�ग�नेन महात�मना

44

ततॊ वादित�रघॊषेण सवान यॊधान अभिहर�षयन

अभ�यवर�तत संग�रामे भारद�वाजं य�य�त�सया

45

ततः परववृते राजन�न अस�तं गच�छति भास�करे

दरॊणस�य सॊमकैः सार�धं संग�रमॊ लॊमहर�षणः

46

ते त� सर�वप�रयत�नेन भारद�वाजं जिघांसवः

सैन�धवे निहते राजन�न अय�ध�यन�त महारथाः

47

पाण�डवास त� जयं लब�ध�वा सैन�धवं विनिहत�य च

अयॊधयंस ततॊ दरॊणं जयॊन�मत�तास ततस ततः

48

अर�ज�नॊ ऽपि रणे यॊधांस तावकान रथसत�तमान

अयॊधयन महाराज हत�वा सैन�धवकं नृपम

49

स देवशत�रून इव देवराजः; किरीटमाली वयधमत समन�तात

यथा तमांस�य अभ�य�दितस तमॊघ�नः; पूर�वां परतिज�ञां समवाप�य वीरः

1

[s]

sa raṇe vyacarat p�rthaḥ prekṣaṇīyo dhanaṃjayaḥ

yugapad dikṣu sarv�su citr�ṇy astr�ṇi darśayan

2

madhyaṃdinagataṃ sūryaṃ pratapantam iv�mbare

na śekuḥ sarvabhūt�ni p�ṇ�avaṃ prativīkṣitum

3

prasṛt�ṃs tasya g�ṇ�īv�c charavr�t�n mah�tmanaḥ

saṃgr�me samapaśy�ma haṃsapaṅktīr iv�mbare

4

viniv�rya sa vīr�ṇ�m astrair astr�ṇi sarvaśaḥ

darśayan raudram �tm�nam ugre karṇami dhiṣṭhitaḥ

5

sa t�n rathavar�n r�jann abhyatikr�mad arjunaḥ

mohayann iva n�r�cair jayadrathavadhepsay�

6

visṛjan dikṣu sarv�su śar�n asitas�rathiḥ

sa raṇe vyacarat tūrṇaṃ prekṣaṇīyo dhanaṃjayaḥ

7

bhramanta iva śūrasya śaravr�t� mah�tmanaḥ

adṛśyant�ntarikṣasth�ḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ

8

�dad�naṃ maheṣv�saṃ saṃdadh�naṃ ca p�ṇ�avam

visṛjantaṃ ca kaunteyaṃ n�nupaśy�mahe tad�

9

tath� sarv� diśo r�jan sarv�ś ca rathino raṇe

�kulī kṛtyakaunteyo jayadratham up�dravat

vivy�dha ca catuḥṣaṣṭy� śar�ṇ�ṃ nataparvaṇ�m

10

saindhavas tu tath� viddhaḥ śarair g�ṇ�īvadhanvan�

na cakṣame susaṃkruddhas tottr�rdita iva dvipaḥ

11

sa var�hadhvajas tūrṇaṃ g�rdhrapatr�n ajihmag�n

�śīviṣasamaprakhy�n karm�ra parim�rjit�n

mumoca niśit�n saṃkhye s�yak�n savyas�cini

12

tribhis tu viddhv� g�ṇ�īvaṃ n�r�caiḥ ṣa�bhir arjunam

aṣṭ�bhir v�jino 'vidhyad dhvajaṃ caikena patriṇ�

13

sa vikṣipy�rjunas tīkṣṇ�n saindhava preṣit�ñ śar�n

yugapat tasya cicheda śar�bhy�ṃ saindhavasya ha

s�ratheś ca śiraḥ k�y�d dhvajaṃ ca samalaṃkṛtam

14

sa chinnayaṣṭiḥ sumah�ñ śīryam�ṇaḥ śar�hataḥ

var�haḥ sindhur�jasya pap�t�gniśikhopamaḥ

15

etasminn eva k�le tu drutaṃ gacchati bh�skare

abravīt p�ṇ�avaṃ tatra tvaram�ṇo jan�rdanaḥ

16

dhanaṃjaya śiraś chindhi saindhavasya dur�tmanaḥ

astaṃ mahīdhara śreṣṭhaṃ yiy�sati div�karaḥ

śṛṇuṣvaiva ca me v�kyaṃ jayadrathavadhaṃ prati

17

vṛddhakṣatraḥ saindhavasya pit� jagati viśrutaḥ

sa k�leneha mahat� saindhavaṃ pr�ptav�n sutam

18

jayadratham amitraghnaṃ taṃ cov�ca tato nṛpam

antarhit� tad� v�ṇī meghadundubhi nisvan�

19

tav�tmajo 'yaṃ martyeṣu kulaśīladam�dibhiḥ

guṇair bhaviṣyati vibho sadṛśo vaṃśayor dvayoḥ

kṣatiya pravaro loke nityaṃ śūr�bhisatkṛtaḥ

20

śatrubhir yudhyam�nasya saṃgr�me tv asya dhanvinaḥ

śiraś chetsyati saṃkruddhaḥ śatrur n�lakṣito bhuvi

21

etac chrutv� sindhur�jo dhy�tv� ciram ariṃdamam

jñ�tīn sarv�n uv�cedaṃ putrasneh�bhipī�itaḥ

22

saṃgr�me yudhyam�nasya vahato mahatīṃ dhuram

dharaṇy�ṃ mama putrasya p�tayiṣyati yaḥ śiraḥ

tasy�pi śatadh� mūrdh� phaliṣyati na saṃśayaḥ

23

evam uktv� tato r�jye sth�payitv� jayadratham

vṛddhakṣatro vanaṃ y�tas tapaś ceṣṭaṃ samasthitaḥ

24

so 'yaṃ tapyati tejasvī tapo ghoraṃ dur�sadam

samantapañcak�d asm�d bahir v�naraketana

25

tasm�j jayadrathasya tvaṃ śiraś chittv� mah�mṛdhe

divyen�streṇa ripuhan ghoreṇ�dbhuta karmaṇ�

26

sakuṇ�alaṃ sindhupateḥ prabhañjan asut�nuja

utsaṅge p�tayasv�śu vṛddhakṣatrasya bh�rata

27

atha tvam asya mūrdh�naṃ p�tayiṣyasi bhūtale

tav�pi śatadh� mūrdh� phaliṣyati na saṃśayaḥ

28

yath� caitan na j�nīy�t sa r�j� pṛthivīpatiḥ

tath� kuru kuruśreṣṭha divyam astram up�śritaḥ

29

na hy as�dhyam ak�ryaṃ v� vidyate tava kiṃ cana

samasteṣv api lokeṣu triṣu v�savanandana

30

etac chrutv� tu vacanaṃ sṛkkiṇī parisaṃlihan

indr�śanisamasparśaṃ divyamantr�bhimantritam

31

sarvabh�ra sahaṃ śaśvad gandham�ly�rcitaṃ śaram

visasarj�rjunas tūrṇaṃ saindhavasya vadhe vṛtaḥ

32

sa tu g�ṇ�īvanirmuktaḥ śaraḥ śyena iv�śugaḥ

śakuntam iva vṛkṣ�gr�t saindhavasya śiro 'harat

33

aharat tat punaś caiva śarair ūrdhvaṃ dhanaṃjayaḥ

durhṛd�m apraharṣ�ya suhṛd�ṃ harṣaṇ�ya ca

34

śaraiḥ kadambakī kṛtyak�le tasmiṃś ca p�ṇ�avaḥ

samantapañcak�d b�hyaṃ śiras tad vyaharat tataḥ

35

etasminn ekak�le tu vṛddhakṣatro mahīpatiḥ

saṃdhy�m up�ste tejasvī saṃbandhī tava m�riṣa

36

up�sīnasya tasy�tha kṛṣṇa keśaṃ sakuṇ�alam

sindhur �jasya mūrdh�nam utsaṅge samap�tayat

37

tasyotsaṅge nipatitaṃ śiras tac c�rukuṇ�alam

vṛddhakṣatrasya nṛpater alakṣitam ariṃdama

38

kṛpa japyasya tasy�tha vṛddhakṣatrasya dhīmataḥ

uttiṣṭhatas tat sahas� śiro 'gacchad dhar�talam

39

tatas tasya narendrasya putra mūrdhani bhūtalam

gate tasy�pi śatadh� mūrdh�gacchad ariṃdama

40

tataḥ sarv�ṇi bhūt�ni vismayaṃ jagmur uttamam

v�sudevaś ca bībhatsuṃ praśaśaṃsa mah�ratham

41

tato dṛṣṭv� vinihataṃ sindhur�jaṃ jayadratham

putr�ṇ�ṃ tava netrebhyo duḥkh�d bahv apataj jalam

42

bhīmaseno 'pi saṃgr�me bodhayann iva p�ṇ�avam

siṃhan�dena mahat� pūray�m �sa rodasī

43

taṃ śrutv� tu mah�n�daṃ dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ

saindhavaṃ nihataṃ mene phalgunena mah�tman�

44

tato v�ditraghoṣeṇa sv�n yodh�n abhiharṣayan

abhyavartata saṃgr�me bh�radv�jaṃ yuyutsay�

45

tataḥ pravavṛte r�jann astaṃ gacchati bh�skare

droṇasya somakaiḥ s�rdhaṃ saṃgramo lomaharṣaṇaḥ

46

te tu sarvaprayatnena bh�radv�jaṃ jigh�ṃsavaḥ

saindhave nihate r�jann ayudhyanta mah�rath�ḥ

47

p�ṇ�av�s tu jayaṃ labdhv� saindhavaṃ vinihatya ca

ayodhayaṃs tato droṇaṃ jayonmatt�s tatas tataḥ

48

arjuno 'pi raṇe yodh�ṃs t�vak�n rathasattam�n

ayodhayan mah�r�ja hatv� saindhavakaṃ nṛpam

49

sa devaśatrūn iva devar�jaḥ; kirīṭam�lī vyadhamat samant�t

yath� tam�ṃsy abhyuditas tamoghnaḥ; pūrv�ṃ pratijñ�ṃ samav�pya vīraḥ