Book 7. Chapter 154
The Mahabharata In Sanskrit
Book 7
Chapter 154
1
[स]
निहत्यालायुधं रक्षः परहृष्टात्मा घटॊत्कचः
ननाद विविधान नादान वाहिन्याः परमुखे सथितः
2
तस्य तं तुमुलं शब्दं शरुत्वा कुञ्जरकम्पनम
तावकानां महाराज भयम आसीत सुदारुणम
3
अलायुध विषक्तं तु भैमसेनिं महाबलम
दृष्ट्वा कर्णॊ महाबाहुः पाञ्चालान समुपाद्रवत
4
दशभिर दशभिर बाणैर धृष्टद्युम्न शिखण्डिनौ
दृढैः पूर्णायतॊत्सृष्टैर बिभेद नतपर्वभिः
5
ततः परमनाराचैर युधामन्यूत्तमौजसौ
सात्यकिं च रथॊदारं कम्पयाम आस मार्गणैः
6
तेषाम अभ्यस्यतां तत्र सर्वेषां सव्यदक्षिणम
मण्डलान्य एव चापानि वयदृश्यन्त जनाधिप
7
तेषां जयातलनिर्घॊषॊ रथनेमि सवनश च ह
मेघानाम इव घर्मान्ते बभूव तुमुलॊ निशि
8
जयानेमिघॊषस्तनयित्नुमान वै; धनुस तडिन मण्डलकेतुशृङ्गः
शरौघवर्षाकुल वृष्टिमांश च; संग्राममेघः स बभूव राजन
9
तद उधतं शैल इवाप्रकम्प्यॊ; वर्षं महच छैलसमानसारः
विध्वंसयाम आस रणे नरेन्द्र; वैकर्तनः शत्रुगणावमर्दी
10
ततॊ ऽतुलैर वज्रनिपात कल्पैः; शितैः शरैः काञ्चनचित्रपुङ्खैः
शत्रून वयपॊहत समरे महात्मा; वैकर्तनः पुत्र हिते रतस ते
11
संछिन्नभिन्न धवजिनश च के चित; के चिच छरैर अर्दित भिन्नदेहाः
के चिद विसूता विहयाश च के चिद; वैकर्तनेनाशु कृता बभूवुः
12
अविन्दमानास तव अथ शर्म संख्ये; यौधिष्ठिरं ते बलम अन्वपद्यन
तान परेक्ष्य भग्नान विमुखीकृतांश च; घटॊत्कचॊ रॊषम अतीव चक्रे
13
आस्थाय तं काञ्चनरत्नचित्रं; रथॊत्तमं सिंह इवॊननाद
वैकर्तनं कर्णम उपेत्य चापि; विव्याध वज्रप्रतिमैः पृषत्कैः
14
तौ कर्णिनाराच शिलीमुखैश; च नालीकदण्डैश च स वत्सदन्तैः
वराहकर्णैः स विषाण शृङ्गैः; कषुरप्र वर्षैश च विनेदतुः खम
15
तद बाणधारावृतम अन्तरिक्षं; तिर्यग्गताभिः समरे रराज
सुवर्णपुङ्ख जवलितप्रभाभिर; विचित्रपुष्पाभिर इव सरजाभिः
16
समं हि ताव आप्रतिम परभावाव; अन्यॊन्यम आजघ्नतुर उत्तमास्त्रैः
तयॊर हि वीरॊत्तमयॊर न कश चिद; ददर्श तस्मिन समरे विशेषम
17
अतीव तच चित्रम अतीव रूपं; बभूव युद्धं रविभीम सून्वॊः
समाकुलं शस्त्रनिपात घॊरं; दिवीव राह्वंशुमतॊः परतप्तम
18
घटॊत्कचॊ यदा कर्णं न विशेषयते नृप
तदा परादुश्चकारॊग्रम अस्त्रम अस्त्रविदां वरः
19
तेनास्त्रेण हयान पूर्वं हत्वा कर्णस्य राक्षसः
सारथिं चैव हैडिम्बः कषिप्रम अन्तरधीयत
20
[धृ]
तथा हय अन्तर्हिते तस्मिन कूटयॊधिनि राक्षसे
मामकैः परतिपन्नं यत तन ममाचक्ष्व संजय
21
[स]
अन्तर्हितं राक्षसं तं विदित्वा; संप्राक्रॊशन कुरवः सर्व एव
कथं नायं राक्षसः कूटयॊधी; हन्यात कर्णं समरे ऽदृश्यमानः
22
ततः कर्णॊ लघुचित्रास्त्र यॊधी; सर्वा दिशॊ वयावृणॊद बाणजालैः
न वै किं चिद वयापतत तत्र भूतं; तमॊ भूते सायकैर अन्तरिक्षे
23
न चाददानॊ न च संदधानॊ; न चेषुधी सपृशमानः कराग्रैः
अदृश्यद वै लाघवात सूतपुत्रः; सर्वं बाणैश छादयानॊ ऽनतरिक्षम
24
ततॊ मायां विहिताम अन्तरिक्षे; घॊरां भीमां दारुणां राक्षसेन
संपश्यामॊ लॊहिताभ्र परकाशां; देदीप्यन्तीम अग्निशिखाम इवॊग्राम
25
ततस तस्या विद्युतः परादुरासन्न; उल्काश चापि जवलिताः कौरवेन्द्र
घॊषश चान्यः परादुरासीत सुघॊरः; सहस्रशॊ नदतां दुन्दुभीनाम
26
ततः शराः परापतन रुक्मपुङ्खाः; शक्त्याः परासा मुसलान्य आयुधानि
परश्वधास तैलधौताश च खड्गाः; परदीप्ताग्राः पट्टिशास तॊमराश च
27
मयूखिनः परिघा लॊहबद्धा; गदाश चित्राः शितधाराश च शूलाः
गुर्व्यॊ गदा हेमपट्टावनद्धाः; शतघ्न्यश च परादुरासन समन्तात
28
महाशिलाश चापतंस तत्र तत्र; सहस्रशः साशनयः सवज्राः
चक्राणि चानेक शतक्षुराणि; परादुर्बभूवुर जवलनप्रभाणि
29
तां शक्तिपाषाण परश्वधानां; परासासिवज्राशनिमुद्गराणाम
वृष्टिं विशालां जवलितां पतन्तीं; कर्णः शरौघैर न शशाक हन्तुम
30
शराहतानाम अततां हयानां; वज्राहतानां पततां गजानाम
शिला हतानां च महारथानां; महान निनादः पततां बभूव
31
सुभीम नानाविध शस्त्रपातैर; घटॊत्कचेनाभिहतं समन्तात
दौर्यॊधनं तद बलम आर्तरूपम; आवर्तमानं ददृशे भरमन्तम
32
हाहाकृतं संपरिवर्तमानं; संलीयमानं च विषण्णरूपम
ते तव आर्य भावात पुरुषप्रवीराः; पराङ्मुखा न बभूवुस तदानीम
33
तां राक्षसीं घॊरतरां सुभीमां; वृष्टिं महाशस्त्रमयीं पतन्तीम
दृष्ट्वा बलौघांश च निपात्यमानान; महद भयं तव पुत्रान विवेश
34
शिवाश च वैश्वानरदीप्तजिह्वाः; सुभीम नादाः शतशॊ नदन्त्यः
रक्षॊगणान नर्दतश चाभिवीक्ष्य; नरेन्द्र यॊधा वयथिता बभूवुः
35
ते दीप्तजिह्वानन तीक्ष्णदंष्ट्रा; विभीषणाः शैलनिकाश कायाः
नभॊगताः शक्तिविषक्त हस्ता; मेघा वयमुञ्चन्न इव वृष्टिमार्गम
36
तैर आहतास ते शरशक्तिशूलैर; गदाभिर उग्रैः परिघैश च दीप्तैः
वज्रैः पिनाकैर अशनिप्रहारैश; चक्रैः शतघ्न्युन्मथिताश च पेतुः
37
हुडा भुशुण्ड्यॊ ऽशमगुडाः शतध्न्यः; सथूणाश च कार्ष्णायस पट्टनद्धाः
अवाकिरंस तव पुत्रस्य सैन्यं; तथा रौद्रं कश्मलं परादुरासीत
38
निष्कीर्णान्त्रा विहतैर उत्तमाङ्गैः; संभग्नाङ्गाः शेरते तत्र शूराः
भिन्ना हयाः कुञ्जराश चावभग्नाः; संचूर्णिताश चैव रथाः शिलाभिः
39
एवं महच छस्त्र वर्षं सृजन्तस; ते यातुधाना भुवि घॊररूपाः
मायाः सृष्टास तत्र घटॊत्कचेन; नामुञ्चन वै याचमानं न भीतम
40
तस्मिन घॊरे कुरुवीरावमर्दे; कालॊत्सृष्टे कषत्रियाणाम अभावे
ते वै भग्नाः सहसा वयद्रवन्त; पराक्रॊशन्तः कौरवाः सर्व एव
41
पलायध्वं कुरवॊ नैतद अस्ति; सेन्द्रा देवा घनन्ति नः पाण्डवार्थे
तथा तेषां मज्जतां भारतानां; न सम दवीपस तत्र कश चिद बभूव
42
तस्मिन संक्रन्दे तुमुले वर्तमाने; सैन्ये भग्ने लीयमाने कुरूणाम
अनीकानां परविभागे ऽपरकाशे; न जञायन्ते कुरवॊ नेतरे वा
43
निर्मर्यादे विद्रवे घॊररूपे; सर्वा दिशः परेक्षमाणाः सम शून्याः
तां शस्त्रवृष्टिम उरसा गाहमानं; कर्णं चैकं तत्र राजन्न अपश्यम
44
ततॊ बाणैर आवृणॊद अन्तरिक्षं; दिव्यां मायां यॊधयन राक्षसस्य
हरीमान कुर्वन दुष्करम आर्य कर्म; नैवामुह्यत संयुगे सूतपुत्रः
45
ततॊ भीताः समुदैक्षन्त कर्णं; राजन सर्वे सैन्धवा बाह्लिकाश च
असंमॊहं पूजयन्तॊ ऽसय संख्ये; संपश्यन्तॊ विजयं राक्षसस्य
46
तेनॊत्सृष्टा चक्रयुक्ता शतघ्नी; समं सर्वांश चतुरॊ ऽशवाञ जघान
ते जानुभिर जगतीम अन्वपद्यन; गतासवॊ निर्दशनाक्षि जिह्वाः
47
ततॊ हताश्वाद अवरुह्य वाहाद; अन्तर मनाः कुरुषु पराद्रवत्सु
दिव्ये चास्त्रे मायया वध्यमाने; नैमामुह्यच चिन्तयन पराप्तकालम
48
ततॊ ऽबरुवन कुरवः सर्व एव; कर्णं दृष्ट्वा घॊररूपां च मायाम
शक्त्या रक्षॊ जहि कर्णाद य तूर्णं; नश्यन्त्य एते कुरवॊ धार्तराष्ट्राः
49
करिष्यतः किं च नॊ भीम पार्थौ; पतन्तम एनं जहि रक्षॊ निशीथे
यॊ नः संग्रामाद घॊररूपाद विमुच्येत; स नः पार्थान समरे यॊधयेत
50
तस्माद एनं राक्षसं घॊररूपं; जहि शक्त्या दत्तया वासवेन
मा कौरवाः सर्व एवेन्द्र कल्पा; रात्री मुखे कर्ण नेशुः स यॊधाः
51
स वध्यमानॊ रक्षसा वै निशीथे; दृष्ट्वा राजन नश्यमानं बलं च
महच च शरुत्वा निनदं कौरवाणां; मतिं दध्रे शक्तिमॊक्षाय कर्णः
52
स वै करुद्धः सिंह इवात्यमर्षी; नामर्षयत परतिघातं रणे तम
शक्तिं शरेष्ठां वैजयन्तीम असह्यां; समाददे तस्य वधं चिकीर्षन
53
यासौ राजन निहिता वर्षपूगान; वधायाजौ सत्कृता फल्गुनस्य
यां वै परादात सूतपुत्राय शक्रः; शक्तिं शरेष्ठां कुण्डलाभ्यां निमाय
54
तां वै शक्तिं लेलिहानां परदीप्तां; पाशैर युक्ताम अन्तकस्येव रात्रिम
मृत्यॊः सवसारं जवलिताम इवॊल्कां; वैकर्तनः पराहिणॊद राक्षसाय
55
ताम उत्तमां परकायापहन्त्रीं; दृष्ट्वा सौतेर बाहुसंस्थां जवलन्तीम
भीतं रक्षॊ विप्रदुद्राव राजन; कृत्वात्मानं विन्ध्यपादप्रमाणम
56
दृष्ट्वा शक्तिं कर्ण बाह्वन्तरस्थां; नेदुर भूतान्य अन्तरिक्षे नरेन्द्र
ववुर तावास तुमुलाश चापि राजन; स निर्घाता चाशानिर गां जगाम
57
सा तां मायां भस्मकृत्वा जवलन्ती; भित्त्वा गाढं हृदयं राक्षसस्य
ऊर्ध्वं ययौ दीप्यमाना निशायां; नक्षत्राणाम अन्तराण्य आविशन्ती
58
युद्ध्वा चित्रैर विविधैः शस्त्रपूगैर; दिव्यैर वीरॊ मानुषै राक्षसैश च
नदन नादान विविधान भैरवांश च; पराणान इष्टांस तयाजितः शक्र शक्त्या
59
इदं चान्यच चित्रम आश्चर्यरूपं; चकारासौ कर्म शत्रुक्षयाय
तस्मिन काले शक्तिनिर्भिन्न मर्मा; बभौ राजन मेघशैलप्रकाशः
60
ततॊ ऽनतरिक्षाद अपतद गतासुः; स राक्षसेन्द्रॊ भुवि भिन्नदेहः
अवाक्शिराः सतब्धगात्रॊ विजिह्वॊ; घटॊत्कचॊ महद आस्थाय रूपम
61
स तद रूपं भैरवं भीमकर्मा; भीमं कृत्वा भैमसेनिः पपात
हतॊ ऽपय एवं तव सैन्य एकदेशम; अपॊथयत कौरवान भीषयाणः
62
ततॊ मिश्राः पराणदन सिंहनादैर; भेर्यः शङ्खा मुरजाश चानकाश च
दग्धां मायां निहतं राक्षसं च; दृष्ट्वा हृष्टाः पराणदन कौरवेयाः
63
ततः कर्णः कुरुभिः पूज्यमानॊ; यथा शक्रॊ वृत्रवधे मरुद्भिः
अन्वारूढस तव पुत्रं रथस्यं; हृष्टश चापि पराविशत सवं स सैन्यम
1
[s]
nihatyālāyudhaṃ rakṣaḥ prahṛṣṭtmā ghaṭotkacaḥ
nanāda vividhān nādān vāhinyāḥ pramukhe sthitaḥ
2
tasya taṃ tumulaṃ śabdaṃ śrutvā kuñjarakampanam
tāvakānāṃ mahārāja bhayam āsīt sudāruṇam
3
alāyudha viṣaktaṃ tu bhaimaseniṃ mahābalam
dṛṣṭvā karṇo mahābāhuḥ pāñcālān samupādravat
4
daśabhir daśabhir bāṇair dhṛṣṭadyumna śikhaṇḍinau
dṛḍhaiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair bibheda nataparvabhiḥ
5
tataḥ paramanārācair yudhāmanyūttamaujasau
sātyakiṃ ca rathodāraṃ kampayām āsa mārgaṇaiḥ
6
teṣām abhyasyatāṃ tatra sarveṣāṃ savyadakṣiṇam
maṇḍalāny eva cāpāni vyadṛśyanta janādhipa
7
teṣāṃ jyātalanirghoṣo rathanemi svanaś ca ha
meghānām iva gharmānte babhūva tumulo niśi
8
jyānemighoṣastanayitnumān vai; dhanus taḍin maṇḍalaketuśṛṅgaḥ
śaraughavarṣākula vṛṣṭimāṃś ca; saṃgrāmameghaḥ sa babhūva rājan
9
tad udhataṃ śaila ivāprakampyo; varṣaṃ mahac chailasamānasāraḥ
vidhvaṃsayām āsa raṇe narendra; vaikartanaḥ śatrugaṇāvamardī
10
tato 'tulair vajranipāta kalpaiḥ; śitaiḥ śaraiḥ kāñcanacitrapuṅkhaiḥ
śatrūn vyapohat samare mahātmā; vaikartanaḥ putra hite ratas te
11
saṃchinnabhinna dhvajinaś ca ke cit; ke cic charair ardita bhinnadehāḥ
ke cid visūtā vihayāś ca ke cid; vaikartanenāśu kṛtā babhūvuḥ
12
avindamānās tv atha śarma saṃkhye; yaudhiṣṭhiraṃ te balam anvapadyan
tān prekṣya bhagnān vimukhīkṛtāṃś ca; ghaṭotkaco roṣam atīva cakre
13
sthāya taṃ kāñcanaratnacitraṃ; rathottamaṃ siṃha ivonanāda
vaikartanaṃ karṇam upetya cāpi; vivyādha vajrapratimaiḥ pṛṣatkaiḥ
14
tau karṇinārāca śilīmukhaiś; ca nālīkadaṇḍaiś ca sa vatsadantaiḥ
varāhakarṇaiḥ sa viṣāṇa śṛṅgaiḥ; kṣurapra varṣaiś ca vinedatuḥ kham
15
tad bāṇadhārāvṛtam antarikṣaṃ; tiryaggatābhiḥ samare rarāja
suvarṇapuṅkha jvalitaprabhābhir; vicitrapuṣpābhir iva srajābhiḥ
16
samaṃ hi tāv āpratima prabhāvāv; anyonyam ājaghnatur uttamāstraiḥ
tayor hi vīrottamayor na kaś cid; dadarśa tasmin samare viśeṣam
17
atīva tac citram atīva rūpaṃ; babhūva yuddhaṃ ravibhīma sūnvoḥ
samākulaṃ śastranipāta ghoraṃ; divīva rāhvaṃśumatoḥ prataptam
18
ghaṭotkaco yadā karṇaṃ na viśeṣayate nṛpa
tadā prāduścakārogram astram astravidāṃ varaḥ
19
tenāstreṇa hayān pūrvaṃ hatvā karṇasya rākṣasaḥ
sārathiṃ caiva haiḍimbaḥ kṣipram antaradhīyata
20
[dhṛ]
tathā hy antarhite tasmin kūṭayodhini rākṣase
māmakaiḥ pratipannaṃ yat tan mamācakṣva saṃjaya
21
[s]
antarhitaṃ rākṣasaṃ taṃ viditvā; saṃprākrośan kuravaḥ sarva eva
kathaṃ nāyaṃ rākṣasaḥ kūṭayodhī; hanyāt karṇaṃ samare 'dṛśyamānaḥ
22
tataḥ karṇo laghucitrāstra yodhī; sarvā diśo vyāvṛṇod bāṇajālaiḥ
na vai kiṃ cid vyāpatat tatra bhūtaṃ; tamo bhūte sāyakair antarikṣe
23
na cādadāno na ca saṃdadhāno; na ceṣudhī spṛśamānaḥ karāgraiḥ
adṛśyad vai lāghavāt sūtaputraḥ; sarvaṃ bāṇaiś chādayāno 'ntarikṣam
24
tato māyāṃ vihitām antarikṣe; ghorāṃ bhīmāṃ dāruṇāṃ rākṣasena
saṃpaśyāmo lohitābhra prakāśāṃ; dedīpyantīm agniśikhām ivogrām
25
tatas tasyā vidyutaḥ prādurāsann; ulkāś cāpi jvalitāḥ kauravendra
ghoṣaś cānyaḥ prādurāsīt sughoraḥ; sahasraśo nadatāṃ dundubhīnām
26
tataḥ śarāḥ prāpatan rukmapuṅkhāḥ; śaktyāḥ prāsā musalāny āyudhāni
paraśvadhās tailadhautāś ca khaḍgāḥ; pradīptāgrāḥ paṭṭiśās tomarāś ca
27
mayūkhinaḥ parighā lohabaddhā; gadāś citrāḥ śitadhārāś ca śūlāḥ
gurvyo gadā hemapaṭṭāvanaddhāḥ; śataghnyaś ca prādurāsan samantāt
28
mahāśilāś cāpataṃs tatra tatra; sahasraśaḥ sāśanayaḥ savajrāḥ
cakrāṇi cāneka śatakṣurāṇi; prādurbabhūvur jvalanaprabhāṇi
29
tāṃ śaktipāṣāṇa paraśvadhānāṃ; prāsāsivajrāśanimudgarāṇām
vṛṣṭiṃ viśālāṃ jvalitāṃ patantīṃ; karṇaḥ śaraughair na śaśāka hantum
30
arāhatānām atatāṃ hayānāṃ; vajrāhatānāṃ patatāṃ gajānām
śilā hatānāṃ ca mahārathānāṃ; mahān ninādaḥ patatāṃ babhūva
31
subhīma nānāvidha śastrapātair; ghaṭotkacenābhihataṃ samantāt
dauryodhanaṃ tad balam ārtarūpam; āvartamānaṃ dadṛśe bhramantam
32
hāhākṛtaṃ saṃparivartamānaṃ; saṃlīyamānaṃ ca viṣaṇṇarūpam
te tv ārya bhāvāt puruṣapravīrāḥ; parāṅmukhā na babhūvus tadānīm
33
tāṃ rākṣasīṃ ghoratarāṃ subhīmāṃ; vṛṣṭiṃ mahāśastramayīṃ patantīm
dṛṣṭvā balaughāṃś ca nipātyamānān; mahad bhayaṃ tava putrān viveśa
34
ivāś ca vaiśvānaradīptajihvāḥ; subhīma nādāḥ śataśo nadantyaḥ
rakṣogaṇān nardataś cābhivīkṣya; narendra yodhā vyathitā babhūvuḥ
35
te dīptajihvānana tīkṣṇadaṃṣṭrā; vibhīṣaṇāḥ ailanikāśa kāyāḥ
nabhogatāḥ śaktiviṣakta hastā; meghā vyamuñcann iva vṛṣṭimārgam
36
tair āhatās te śaraśaktiśūlair; gadābhir ugraiḥ parighaiś ca dīptaiḥ
vajraiḥ pinākair aśaniprahāraiś; cakraiḥ śataghnyunmathitāś ca petuḥ
37
huḍā bhuśuṇḍyo 'śmaguḍāḥ atadhnyaḥ; sthūṇāś ca kārṣṇāyasa paṭṭanaddhāḥ
avākiraṃs tava putrasya sainyaṃ; tathā raudraṃ kaśmalaṃ prādurāsīt
38
niṣkīrṇāntrā vihatair uttamāṅgaiḥ; saṃbhagnāṅgāḥ śerate tatra śūrāḥ
bhinnā hayāḥ kuñjarāś cāvabhagnāḥ; saṃcūrṇitāś caiva rathāḥ śilābhiḥ
39
evaṃ mahac chastra varṣaṃ sṛjantas; te yātudhānā bhuvi ghorarūpāḥ
māyāḥ sṛṣṭs tatra ghaṭotkacena; nāmuñcan vai yācamānaṃ na bhītam
40
tasmin ghore kuruvīrāvamarde; kālotsṛṣṭe kṣatriyāṇām abhāve
te vai bhagnāḥ sahasā vyadravanta; prākrośantaḥ kauravāḥ sarva eva
41
palāyadhvaṃ kuravo naitad asti; sendrā devā ghnanti naḥ pāṇḍavārthe
tathā teṣāṃ majjatāṃ bhāratānāṃ; na sma dvīpas tatra kaś cid babhūva
42
tasmin saṃkrande tumule vartamāne; sainye bhagne līyamāne kurūṇām
anīkānāṃ pravibhāge 'prakāśe; na jñāyante kuravo netare vā
43
nirmaryāde vidrave ghorarūpe; sarvā diśaḥ prekṣamāṇāḥ sma śūnyāḥ
tāṃ śastravṛṣṭim urasā gāhamānaṃ; karṇaṃ caikaṃ tatra rājann apaśyam
44
tato bāṇair āvṛṇod antarikṣaṃ; divyāṃ māyāṃ yodhayan rākṣasasya
hrīmān kurvan duṣkaram ārya karma; naivāmuhyat saṃyuge sūtaputraḥ
45
tato bhītāḥ samudaikṣanta karṇaṃ; rājan sarve saindhavā bāhlikāś ca
asaṃmohaṃ pūjayanto 'sya saṃkhye; saṃpaśyanto vijayaṃ rākṣasasya
46
tenotsṛṣṭā cakrayuktā śataghnī; samaṃ sarvāṃś caturo 'śvāñ jaghāna
te jānubhir jagatīm anvapadyan; gatāsavo nirdaśanākṣi jihvāḥ
47
tato hatāśvād avaruhya vāhād; antar manāḥ kuruṣu prādravatsu
divye cāstre māyayā vadhyamāne; naimāmuhyac cintayan prāptakālam
48
tato 'bruvan kuravaḥ sarva eva; karṇaṃ dṛṣṭvā ghorarūpāṃ ca māyām
śaktyā rakṣo jahi karṇād ya tūrṇaṃ; naśyanty ete kuravo dhārtarāṣṭrāḥ
49
kariṣyataḥ kiṃ ca no bhīma pārthau; patantam enaṃ jahi rakṣo niśīthe
yo naḥ saṃgrāmād ghorarūpād vimucyet; sa naḥ pārthān samare yodhayeta
50
tasmād enaṃ rākṣasaṃ ghorarūpaṃ; jahi śaktyā dattayā vāsavena
mā kauravāḥ sarva evendra kalpā; rātrī mukhe karṇa neśuḥ sa yodhāḥ
51
sa vadhyamāno rakṣasā vai niśīthe; dṛṣṭvā rājan naśyamānaṃ balaṃ ca
mahac ca śrutvā ninadaṃ kauravāṇāṃ; matiṃ dadhre śaktimokṣāya karṇaḥ
52
sa vai kruddhaḥ siṃha ivātyamarṣī; nāmarṣayat pratighātaṃ raṇe tam
śaktiṃ śreṣṭhāṃ vaijayantīm asahyāṃ; samādade tasya vadhaṃ cikīrṣan
53
yāsau rājan nihitā varṣapūgān; vadhāyājau satkṛtā phalgunasya
yāṃ vai prādāt sūtaputrāya śakraḥ; śaktiṃ śreṣṭhāṃ kuṇḍalābhyāṃ nimāya
54
tāṃ vai śaktiṃ lelihānāṃ pradīptāṃ; pāśair yuktām antakasyeva rātrim
mṛtyoḥ svasāraṃ jvalitām ivolkāṃ; vaikartanaḥ prāhiṇod rākṣasāya
55
tām uttamāṃ parakāyāpahantrīṃ; dṛṣṭvā sauter bāhusaṃsthāṃ jvalantīm
bhītaṃ rakṣo vipradudrāva rājan; kṛtvātmānaṃ vindhyapādapramāṇam
56
dṛṣṭvā śaktiṃ karṇa bāhvantarasthāṃ; nedur bhūtāny antarikṣe narendra
vavur tāvās tumulāś cāpi rājan; sa nirghātā cāśānir gāṃ jagāma
57
sā tāṃ māyāṃ bhasmakṛtvā jvalantī; bhittvā gāḍhaṃ hṛdayaṃ rākṣasasya
ūrdhvaṃ yayau dīpyamānā niśāyāṃ; nakṣatrāṇām antarāṇy āviśantī
58
yuddhvā citrair vividhaiḥ śastrapūgair; divyair vīro mānuṣai rākṣasaiś ca
nadan nādān vividhān bhairavāṃś ca; prāṇān iṣṭās tyājitaḥ śakra śaktyā
59
idaṃ cānyac citram āścaryarūpaṃ; cakārāsau karma śatrukṣayāya
tasmin kāle śaktinirbhinna marmā; babhau rājan meghaśailaprakāśaḥ
60
tato 'ntarikṣād apatad gatāsuḥ; sa rākṣasendro bhuvi bhinnadehaḥ
avākśirāḥ stabdhagātro vijihvo; ghaṭotkaco mahad āsthāya rūpam
61
sa tad rūpaṃ bhairavaṃ bhīmakarmā; bhīmaṃ kṛtvā bhaimaseniḥ papāta
hato 'py evaṃ tava sainy ekadeśam; apothayat kauravān bhīṣayāṇaḥ
62
tato miśrāḥ prāṇadan siṃhanādair; bheryaḥ śaṅkhā murajāś cānakāś ca
dagdhāṃ māyāṃ nihataṃ rākṣasaṃ ca; dṛṣṭvā hṛṣṭāḥ prāṇadan kauraveyāḥ
63
tataḥ karṇaḥ kurubhiḥ pūjyamāno; yathā śakro vṛtravadhe marudbhiḥ
anvārūḍhas tava putraṃ rathasyaṃ; hṛṣṭaś cāpi prāviśat svaṃ sa sainyam
Book 7
Chapter 154
1
[स]
निहत्यालायुधं रक्षः परहृष्टात्मा घटॊत्कचः
ननाद विविधान नादान वाहिन्याः परमुखे सथितः
2
तस्य तं तुमुलं शब्दं शरुत्वा कुञ्जरकम्पनम
तावकानां महाराज भयम आसीत सुदारुणम
3
अलायुध विषक्तं तु भैमसेनिं महाबलम
दृष्ट्वा कर्णॊ महाबाहुः पाञ्चालान समुपाद्रवत
4
दशभिर दशभिर बाणैर धृष्टद्युम्न शिखण्डिनौ
दृढैः पूर्णायतॊत्सृष्टैर बिभेद नतपर्वभिः
5
ततः परमनाराचैर युधामन्यूत्तमौजसौ
सात्यकिं च रथॊदारं कम्पयाम आस मार्गणैः
6
तेषाम अभ्यस्यतां तत्र सर्वेषां सव्यदक्षिणम
मण्डलान्य एव चापानि वयदृश्यन्त जनाधिप
7
तेषां जयातलनिर्घॊषॊ रथनेमि सवनश च ह
मेघानाम इव घर्मान्ते बभूव तुमुलॊ निशि
8
जयानेमिघॊषस्तनयित्नुमान वै; धनुस तडिन मण्डलकेतुशृङ्गः
शरौघवर्षाकुल वृष्टिमांश च; संग्राममेघः स बभूव राजन
9
तद उधतं शैल इवाप्रकम्प्यॊ; वर्षं महच छैलसमानसारः
विध्वंसयाम आस रणे नरेन्द्र; वैकर्तनः शत्रुगणावमर्दी
10
ततॊ ऽतुलैर वज्रनिपात कल्पैः; शितैः शरैः काञ्चनचित्रपुङ्खैः
शत्रून वयपॊहत समरे महात्मा; वैकर्तनः पुत्र हिते रतस ते
11
संछिन्नभिन्न धवजिनश च के चित; के चिच छरैर अर्दित भिन्नदेहाः
के चिद विसूता विहयाश च के चिद; वैकर्तनेनाशु कृता बभूवुः
12
अविन्दमानास तव अथ शर्म संख्ये; यौधिष्ठिरं ते बलम अन्वपद्यन
तान परेक्ष्य भग्नान विमुखीकृतांश च; घटॊत्कचॊ रॊषम अतीव चक्रे
13
आस्थाय तं काञ्चनरत्नचित्रं; रथॊत्तमं सिंह इवॊननाद
वैकर्तनं कर्णम उपेत्य चापि; विव्याध वज्रप्रतिमैः पृषत्कैः
14
तौ कर्णिनाराच शिलीमुखैश; च नालीकदण्डैश च स वत्सदन्तैः
वराहकर्णैः स विषाण शृङ्गैः; कषुरप्र वर्षैश च विनेदतुः खम
15
तद बाणधारावृतम अन्तरिक्षं; तिर्यग्गताभिः समरे रराज
सुवर्णपुङ्ख जवलितप्रभाभिर; विचित्रपुष्पाभिर इव सरजाभिः
16
समं हि ताव आप्रतिम परभावाव; अन्यॊन्यम आजघ्नतुर उत्तमास्त्रैः
तयॊर हि वीरॊत्तमयॊर न कश चिद; ददर्श तस्मिन समरे विशेषम
17
अतीव तच चित्रम अतीव रूपं; बभूव युद्धं रविभीम सून्वॊः
समाकुलं शस्त्रनिपात घॊरं; दिवीव राह्वंशुमतॊः परतप्तम
18
घटॊत्कचॊ यदा कर्णं न विशेषयते नृप
तदा परादुश्चकारॊग्रम अस्त्रम अस्त्रविदां वरः
19
तेनास्त्रेण हयान पूर्वं हत्वा कर्णस्य राक्षसः
सारथिं चैव हैडिम्बः कषिप्रम अन्तरधीयत
20
[धृ]
तथा हय अन्तर्हिते तस्मिन कूटयॊधिनि राक्षसे
मामकैः परतिपन्नं यत तन ममाचक्ष्व संजय
21
[स]
अन्तर्हितं राक्षसं तं विदित्वा; संप्राक्रॊशन कुरवः सर्व एव
कथं नायं राक्षसः कूटयॊधी; हन्यात कर्णं समरे ऽदृश्यमानः
22
ततः कर्णॊ लघुचित्रास्त्र यॊधी; सर्वा दिशॊ वयावृणॊद बाणजालैः
न वै किं चिद वयापतत तत्र भूतं; तमॊ भूते सायकैर अन्तरिक्षे
23
न चाददानॊ न च संदधानॊ; न चेषुधी सपृशमानः कराग्रैः
अदृश्यद वै लाघवात सूतपुत्रः; सर्वं बाणैश छादयानॊ ऽनतरिक्षम
24
ततॊ मायां विहिताम अन्तरिक्षे; घॊरां भीमां दारुणां राक्षसेन
संपश्यामॊ लॊहिताभ्र परकाशां; देदीप्यन्तीम अग्निशिखाम इवॊग्राम
25
ततस तस्या विद्युतः परादुरासन्न; उल्काश चापि जवलिताः कौरवेन्द्र
घॊषश चान्यः परादुरासीत सुघॊरः; सहस्रशॊ नदतां दुन्दुभीनाम
26
ततः शराः परापतन रुक्मपुङ्खाः; शक्त्याः परासा मुसलान्य आयुधानि
परश्वधास तैलधौताश च खड्गाः; परदीप्ताग्राः पट्टिशास तॊमराश च
27
मयूखिनः परिघा लॊहबद्धा; गदाश चित्राः शितधाराश च शूलाः
गुर्व्यॊ गदा हेमपट्टावनद्धाः; शतघ्न्यश च परादुरासन समन्तात
28
महाशिलाश चापतंस तत्र तत्र; सहस्रशः साशनयः सवज्राः
चक्राणि चानेक शतक्षुराणि; परादुर्बभूवुर जवलनप्रभाणि
29
तां शक्तिपाषाण परश्वधानां; परासासिवज्राशनिमुद्गराणाम
वृष्टिं विशालां जवलितां पतन्तीं; कर्णः शरौघैर न शशाक हन्तुम
30
शराहतानाम अततां हयानां; वज्राहतानां पततां गजानाम
शिला हतानां च महारथानां; महान निनादः पततां बभूव
31
सुभीम नानाविध शस्त्रपातैर; घटॊत्कचेनाभिहतं समन्तात
दौर्यॊधनं तद बलम आर्तरूपम; आवर्तमानं ददृशे भरमन्तम
32
हाहाकृतं संपरिवर्तमानं; संलीयमानं च विषण्णरूपम
ते तव आर्य भावात पुरुषप्रवीराः; पराङ्मुखा न बभूवुस तदानीम
33
तां राक्षसीं घॊरतरां सुभीमां; वृष्टिं महाशस्त्रमयीं पतन्तीम
दृष्ट्वा बलौघांश च निपात्यमानान; महद भयं तव पुत्रान विवेश
34
शिवाश च वैश्वानरदीप्तजिह्वाः; सुभीम नादाः शतशॊ नदन्त्यः
रक्षॊगणान नर्दतश चाभिवीक्ष्य; नरेन्द्र यॊधा वयथिता बभूवुः
35
ते दीप्तजिह्वानन तीक्ष्णदंष्ट्रा; विभीषणाः शैलनिकाश कायाः
नभॊगताः शक्तिविषक्त हस्ता; मेघा वयमुञ्चन्न इव वृष्टिमार्गम
36
तैर आहतास ते शरशक्तिशूलैर; गदाभिर उग्रैः परिघैश च दीप्तैः
वज्रैः पिनाकैर अशनिप्रहारैश; चक्रैः शतघ्न्युन्मथिताश च पेतुः
37
हुडा भुशुण्ड्यॊ ऽशमगुडाः शतध्न्यः; सथूणाश च कार्ष्णायस पट्टनद्धाः
अवाकिरंस तव पुत्रस्य सैन्यं; तथा रौद्रं कश्मलं परादुरासीत
38
निष्कीर्णान्त्रा विहतैर उत्तमाङ्गैः; संभग्नाङ्गाः शेरते तत्र शूराः
भिन्ना हयाः कुञ्जराश चावभग्नाः; संचूर्णिताश चैव रथाः शिलाभिः
39
एवं महच छस्त्र वर्षं सृजन्तस; ते यातुधाना भुवि घॊररूपाः
मायाः सृष्टास तत्र घटॊत्कचेन; नामुञ्चन वै याचमानं न भीतम
40
तस्मिन घॊरे कुरुवीरावमर्दे; कालॊत्सृष्टे कषत्रियाणाम अभावे
ते वै भग्नाः सहसा वयद्रवन्त; पराक्रॊशन्तः कौरवाः सर्व एव
41
पलायध्वं कुरवॊ नैतद अस्ति; सेन्द्रा देवा घनन्ति नः पाण्डवार्थे
तथा तेषां मज्जतां भारतानां; न सम दवीपस तत्र कश चिद बभूव
42
तस्मिन संक्रन्दे तुमुले वर्तमाने; सैन्ये भग्ने लीयमाने कुरूणाम
अनीकानां परविभागे ऽपरकाशे; न जञायन्ते कुरवॊ नेतरे वा
43
निर्मर्यादे विद्रवे घॊररूपे; सर्वा दिशः परेक्षमाणाः सम शून्याः
तां शस्त्रवृष्टिम उरसा गाहमानं; कर्णं चैकं तत्र राजन्न अपश्यम
44
ततॊ बाणैर आवृणॊद अन्तरिक्षं; दिव्यां मायां यॊधयन राक्षसस्य
हरीमान कुर्वन दुष्करम आर्य कर्म; नैवामुह्यत संयुगे सूतपुत्रः
45
ततॊ भीताः समुदैक्षन्त कर्णं; राजन सर्वे सैन्धवा बाह्लिकाश च
असंमॊहं पूजयन्तॊ ऽसय संख्ये; संपश्यन्तॊ विजयं राक्षसस्य
46
तेनॊत्सृष्टा चक्रयुक्ता शतघ्नी; समं सर्वांश चतुरॊ ऽशवाञ जघान
ते जानुभिर जगतीम अन्वपद्यन; गतासवॊ निर्दशनाक्षि जिह्वाः
47
ततॊ हताश्वाद अवरुह्य वाहाद; अन्तर मनाः कुरुषु पराद्रवत्सु
दिव्ये चास्त्रे मायया वध्यमाने; नैमामुह्यच चिन्तयन पराप्तकालम
48
ततॊ ऽबरुवन कुरवः सर्व एव; कर्णं दृष्ट्वा घॊररूपां च मायाम
शक्त्या रक्षॊ जहि कर्णाद य तूर्णं; नश्यन्त्य एते कुरवॊ धार्तराष्ट्राः
49
करिष्यतः किं च नॊ भीम पार्थौ; पतन्तम एनं जहि रक्षॊ निशीथे
यॊ नः संग्रामाद घॊररूपाद विमुच्येत; स नः पार्थान समरे यॊधयेत
50
तस्माद एनं राक्षसं घॊररूपं; जहि शक्त्या दत्तया वासवेन
मा कौरवाः सर्व एवेन्द्र कल्पा; रात्री मुखे कर्ण नेशुः स यॊधाः
51
स वध्यमानॊ रक्षसा वै निशीथे; दृष्ट्वा राजन नश्यमानं बलं च
महच च शरुत्वा निनदं कौरवाणां; मतिं दध्रे शक्तिमॊक्षाय कर्णः
52
स वै करुद्धः सिंह इवात्यमर्षी; नामर्षयत परतिघातं रणे तम
शक्तिं शरेष्ठां वैजयन्तीम असह्यां; समाददे तस्य वधं चिकीर्षन
53
यासौ राजन निहिता वर्षपूगान; वधायाजौ सत्कृता फल्गुनस्य
यां वै परादात सूतपुत्राय शक्रः; शक्तिं शरेष्ठां कुण्डलाभ्यां निमाय
54
तां वै शक्तिं लेलिहानां परदीप्तां; पाशैर युक्ताम अन्तकस्येव रात्रिम
मृत्यॊः सवसारं जवलिताम इवॊल्कां; वैकर्तनः पराहिणॊद राक्षसाय
55
ताम उत्तमां परकायापहन्त्रीं; दृष्ट्वा सौतेर बाहुसंस्थां जवलन्तीम
भीतं रक्षॊ विप्रदुद्राव राजन; कृत्वात्मानं विन्ध्यपादप्रमाणम
56
दृष्ट्वा शक्तिं कर्ण बाह्वन्तरस्थां; नेदुर भूतान्य अन्तरिक्षे नरेन्द्र
ववुर तावास तुमुलाश चापि राजन; स निर्घाता चाशानिर गां जगाम
57
सा तां मायां भस्मकृत्वा जवलन्ती; भित्त्वा गाढं हृदयं राक्षसस्य
ऊर्ध्वं ययौ दीप्यमाना निशायां; नक्षत्राणाम अन्तराण्य आविशन्ती
58
युद्ध्वा चित्रैर विविधैः शस्त्रपूगैर; दिव्यैर वीरॊ मानुषै राक्षसैश च
नदन नादान विविधान भैरवांश च; पराणान इष्टांस तयाजितः शक्र शक्त्या
59
इदं चान्यच चित्रम आश्चर्यरूपं; चकारासौ कर्म शत्रुक्षयाय
तस्मिन काले शक्तिनिर्भिन्न मर्मा; बभौ राजन मेघशैलप्रकाशः
60
ततॊ ऽनतरिक्षाद अपतद गतासुः; स राक्षसेन्द्रॊ भुवि भिन्नदेहः
अवाक्शिराः सतब्धगात्रॊ विजिह्वॊ; घटॊत्कचॊ महद आस्थाय रूपम
61
स तद रूपं भैरवं भीमकर्मा; भीमं कृत्वा भैमसेनिः पपात
हतॊ ऽपय एवं तव सैन्य एकदेशम; अपॊथयत कौरवान भीषयाणः
62
ततॊ मिश्राः पराणदन सिंहनादैर; भेर्यः शङ्खा मुरजाश चानकाश च
दग्धां मायां निहतं राक्षसं च; दृष्ट्वा हृष्टाः पराणदन कौरवेयाः
63
ततः कर्णः कुरुभिः पूज्यमानॊ; यथा शक्रॊ वृत्रवधे मरुद्भिः
अन्वारूढस तव पुत्रं रथस्यं; हृष्टश चापि पराविशत सवं स सैन्यम
1
[s]
nihatyālāyudhaṃ rakṣaḥ prahṛṣṭtmā ghaṭotkacaḥ
nanāda vividhān nādān vāhinyāḥ pramukhe sthitaḥ
2
tasya taṃ tumulaṃ śabdaṃ śrutvā kuñjarakampanam
tāvakānāṃ mahārāja bhayam āsīt sudāruṇam
3
alāyudha viṣaktaṃ tu bhaimaseniṃ mahābalam
dṛṣṭvā karṇo mahābāhuḥ pāñcālān samupādravat
4
daśabhir daśabhir bāṇair dhṛṣṭadyumna śikhaṇḍinau
dṛḍhaiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair bibheda nataparvabhiḥ
5
tataḥ paramanārācair yudhāmanyūttamaujasau
sātyakiṃ ca rathodāraṃ kampayām āsa mārgaṇaiḥ
6
teṣām abhyasyatāṃ tatra sarveṣāṃ savyadakṣiṇam
maṇḍalāny eva cāpāni vyadṛśyanta janādhipa
7
teṣāṃ jyātalanirghoṣo rathanemi svanaś ca ha
meghānām iva gharmānte babhūva tumulo niśi
8
jyānemighoṣastanayitnumān vai; dhanus taḍin maṇḍalaketuśṛṅgaḥ
śaraughavarṣākula vṛṣṭimāṃś ca; saṃgrāmameghaḥ sa babhūva rājan
9
tad udhataṃ śaila ivāprakampyo; varṣaṃ mahac chailasamānasāraḥ
vidhvaṃsayām āsa raṇe narendra; vaikartanaḥ śatrugaṇāvamardī
10
tato 'tulair vajranipāta kalpaiḥ; śitaiḥ śaraiḥ kāñcanacitrapuṅkhaiḥ
śatrūn vyapohat samare mahātmā; vaikartanaḥ putra hite ratas te
11
saṃchinnabhinna dhvajinaś ca ke cit; ke cic charair ardita bhinnadehāḥ
ke cid visūtā vihayāś ca ke cid; vaikartanenāśu kṛtā babhūvuḥ
12
avindamānās tv atha śarma saṃkhye; yaudhiṣṭhiraṃ te balam anvapadyan
tān prekṣya bhagnān vimukhīkṛtāṃś ca; ghaṭotkaco roṣam atīva cakre
13
sthāya taṃ kāñcanaratnacitraṃ; rathottamaṃ siṃha ivonanāda
vaikartanaṃ karṇam upetya cāpi; vivyādha vajrapratimaiḥ pṛṣatkaiḥ
14
tau karṇinārāca śilīmukhaiś; ca nālīkadaṇḍaiś ca sa vatsadantaiḥ
varāhakarṇaiḥ sa viṣāṇa śṛṅgaiḥ; kṣurapra varṣaiś ca vinedatuḥ kham
15
tad bāṇadhārāvṛtam antarikṣaṃ; tiryaggatābhiḥ samare rarāja
suvarṇapuṅkha jvalitaprabhābhir; vicitrapuṣpābhir iva srajābhiḥ
16
samaṃ hi tāv āpratima prabhāvāv; anyonyam ājaghnatur uttamāstraiḥ
tayor hi vīrottamayor na kaś cid; dadarśa tasmin samare viśeṣam
17
atīva tac citram atīva rūpaṃ; babhūva yuddhaṃ ravibhīma sūnvoḥ
samākulaṃ śastranipāta ghoraṃ; divīva rāhvaṃśumatoḥ prataptam
18
ghaṭotkaco yadā karṇaṃ na viśeṣayate nṛpa
tadā prāduścakārogram astram astravidāṃ varaḥ
19
tenāstreṇa hayān pūrvaṃ hatvā karṇasya rākṣasaḥ
sārathiṃ caiva haiḍimbaḥ kṣipram antaradhīyata
20
[dhṛ]
tathā hy antarhite tasmin kūṭayodhini rākṣase
māmakaiḥ pratipannaṃ yat tan mamācakṣva saṃjaya
21
[s]
antarhitaṃ rākṣasaṃ taṃ viditvā; saṃprākrośan kuravaḥ sarva eva
kathaṃ nāyaṃ rākṣasaḥ kūṭayodhī; hanyāt karṇaṃ samare 'dṛśyamānaḥ
22
tataḥ karṇo laghucitrāstra yodhī; sarvā diśo vyāvṛṇod bāṇajālaiḥ
na vai kiṃ cid vyāpatat tatra bhūtaṃ; tamo bhūte sāyakair antarikṣe
23
na cādadāno na ca saṃdadhāno; na ceṣudhī spṛśamānaḥ karāgraiḥ
adṛśyad vai lāghavāt sūtaputraḥ; sarvaṃ bāṇaiś chādayāno 'ntarikṣam
24
tato māyāṃ vihitām antarikṣe; ghorāṃ bhīmāṃ dāruṇāṃ rākṣasena
saṃpaśyāmo lohitābhra prakāśāṃ; dedīpyantīm agniśikhām ivogrām
25
tatas tasyā vidyutaḥ prādurāsann; ulkāś cāpi jvalitāḥ kauravendra
ghoṣaś cānyaḥ prādurāsīt sughoraḥ; sahasraśo nadatāṃ dundubhīnām
26
tataḥ śarāḥ prāpatan rukmapuṅkhāḥ; śaktyāḥ prāsā musalāny āyudhāni
paraśvadhās tailadhautāś ca khaḍgāḥ; pradīptāgrāḥ paṭṭiśās tomarāś ca
27
mayūkhinaḥ parighā lohabaddhā; gadāś citrāḥ śitadhārāś ca śūlāḥ
gurvyo gadā hemapaṭṭāvanaddhāḥ; śataghnyaś ca prādurāsan samantāt
28
mahāśilāś cāpataṃs tatra tatra; sahasraśaḥ sāśanayaḥ savajrāḥ
cakrāṇi cāneka śatakṣurāṇi; prādurbabhūvur jvalanaprabhāṇi
29
tāṃ śaktipāṣāṇa paraśvadhānāṃ; prāsāsivajrāśanimudgarāṇām
vṛṣṭiṃ viśālāṃ jvalitāṃ patantīṃ; karṇaḥ śaraughair na śaśāka hantum
30
arāhatānām atatāṃ hayānāṃ; vajrāhatānāṃ patatāṃ gajānām
śilā hatānāṃ ca mahārathānāṃ; mahān ninādaḥ patatāṃ babhūva
31
subhīma nānāvidha śastrapātair; ghaṭotkacenābhihataṃ samantāt
dauryodhanaṃ tad balam ārtarūpam; āvartamānaṃ dadṛśe bhramantam
32
hāhākṛtaṃ saṃparivartamānaṃ; saṃlīyamānaṃ ca viṣaṇṇarūpam
te tv ārya bhāvāt puruṣapravīrāḥ; parāṅmukhā na babhūvus tadānīm
33
tāṃ rākṣasīṃ ghoratarāṃ subhīmāṃ; vṛṣṭiṃ mahāśastramayīṃ patantīm
dṛṣṭvā balaughāṃś ca nipātyamānān; mahad bhayaṃ tava putrān viveśa
34
ivāś ca vaiśvānaradīptajihvāḥ; subhīma nādāḥ śataśo nadantyaḥ
rakṣogaṇān nardataś cābhivīkṣya; narendra yodhā vyathitā babhūvuḥ
35
te dīptajihvānana tīkṣṇadaṃṣṭrā; vibhīṣaṇāḥ ailanikāśa kāyāḥ
nabhogatāḥ śaktiviṣakta hastā; meghā vyamuñcann iva vṛṣṭimārgam
36
tair āhatās te śaraśaktiśūlair; gadābhir ugraiḥ parighaiś ca dīptaiḥ
vajraiḥ pinākair aśaniprahāraiś; cakraiḥ śataghnyunmathitāś ca petuḥ
37
huḍā bhuśuṇḍyo 'śmaguḍāḥ atadhnyaḥ; sthūṇāś ca kārṣṇāyasa paṭṭanaddhāḥ
avākiraṃs tava putrasya sainyaṃ; tathā raudraṃ kaśmalaṃ prādurāsīt
38
niṣkīrṇāntrā vihatair uttamāṅgaiḥ; saṃbhagnāṅgāḥ śerate tatra śūrāḥ
bhinnā hayāḥ kuñjarāś cāvabhagnāḥ; saṃcūrṇitāś caiva rathāḥ śilābhiḥ
39
evaṃ mahac chastra varṣaṃ sṛjantas; te yātudhānā bhuvi ghorarūpāḥ
māyāḥ sṛṣṭs tatra ghaṭotkacena; nāmuñcan vai yācamānaṃ na bhītam
40
tasmin ghore kuruvīrāvamarde; kālotsṛṣṭe kṣatriyāṇām abhāve
te vai bhagnāḥ sahasā vyadravanta; prākrośantaḥ kauravāḥ sarva eva
41
palāyadhvaṃ kuravo naitad asti; sendrā devā ghnanti naḥ pāṇḍavārthe
tathā teṣāṃ majjatāṃ bhāratānāṃ; na sma dvīpas tatra kaś cid babhūva
42
tasmin saṃkrande tumule vartamāne; sainye bhagne līyamāne kurūṇām
anīkānāṃ pravibhāge 'prakāśe; na jñāyante kuravo netare vā
43
nirmaryāde vidrave ghorarūpe; sarvā diśaḥ prekṣamāṇāḥ sma śūnyāḥ
tāṃ śastravṛṣṭim urasā gāhamānaṃ; karṇaṃ caikaṃ tatra rājann apaśyam
44
tato bāṇair āvṛṇod antarikṣaṃ; divyāṃ māyāṃ yodhayan rākṣasasya
hrīmān kurvan duṣkaram ārya karma; naivāmuhyat saṃyuge sūtaputraḥ
45
tato bhītāḥ samudaikṣanta karṇaṃ; rājan sarve saindhavā bāhlikāś ca
asaṃmohaṃ pūjayanto 'sya saṃkhye; saṃpaśyanto vijayaṃ rākṣasasya
46
tenotsṛṣṭā cakrayuktā śataghnī; samaṃ sarvāṃś caturo 'śvāñ jaghāna
te jānubhir jagatīm anvapadyan; gatāsavo nirdaśanākṣi jihvāḥ
47
tato hatāśvād avaruhya vāhād; antar manāḥ kuruṣu prādravatsu
divye cāstre māyayā vadhyamāne; naimāmuhyac cintayan prāptakālam
48
tato 'bruvan kuravaḥ sarva eva; karṇaṃ dṛṣṭvā ghorarūpāṃ ca māyām
śaktyā rakṣo jahi karṇād ya tūrṇaṃ; naśyanty ete kuravo dhārtarāṣṭrāḥ
49
kariṣyataḥ kiṃ ca no bhīma pārthau; patantam enaṃ jahi rakṣo niśīthe
yo naḥ saṃgrāmād ghorarūpād vimucyet; sa naḥ pārthān samare yodhayeta
50
tasmād enaṃ rākṣasaṃ ghorarūpaṃ; jahi śaktyā dattayā vāsavena
mā kauravāḥ sarva evendra kalpā; rātrī mukhe karṇa neśuḥ sa yodhāḥ
51
sa vadhyamāno rakṣasā vai niśīthe; dṛṣṭvā rājan naśyamānaṃ balaṃ ca
mahac ca śrutvā ninadaṃ kauravāṇāṃ; matiṃ dadhre śaktimokṣāya karṇaḥ
52
sa vai kruddhaḥ siṃha ivātyamarṣī; nāmarṣayat pratighātaṃ raṇe tam
śaktiṃ śreṣṭhāṃ vaijayantīm asahyāṃ; samādade tasya vadhaṃ cikīrṣan
53
yāsau rājan nihitā varṣapūgān; vadhāyājau satkṛtā phalgunasya
yāṃ vai prādāt sūtaputrāya śakraḥ; śaktiṃ śreṣṭhāṃ kuṇḍalābhyāṃ nimāya
54
tāṃ vai śaktiṃ lelihānāṃ pradīptāṃ; pāśair yuktām antakasyeva rātrim
mṛtyoḥ svasāraṃ jvalitām ivolkāṃ; vaikartanaḥ prāhiṇod rākṣasāya
55
tām uttamāṃ parakāyāpahantrīṃ; dṛṣṭvā sauter bāhusaṃsthāṃ jvalantīm
bhītaṃ rakṣo vipradudrāva rājan; kṛtvātmānaṃ vindhyapādapramāṇam
56
dṛṣṭvā śaktiṃ karṇa bāhvantarasthāṃ; nedur bhūtāny antarikṣe narendra
vavur tāvās tumulāś cāpi rājan; sa nirghātā cāśānir gāṃ jagāma
57
sā tāṃ māyāṃ bhasmakṛtvā jvalantī; bhittvā gāḍhaṃ hṛdayaṃ rākṣasasya
ūrdhvaṃ yayau dīpyamānā niśāyāṃ; nakṣatrāṇām antarāṇy āviśantī
58
yuddhvā citrair vividhaiḥ śastrapūgair; divyair vīro mānuṣai rākṣasaiś ca
nadan nādān vividhān bhairavāṃś ca; prāṇān iṣṭās tyājitaḥ śakra śaktyā
59
idaṃ cānyac citram āścaryarūpaṃ; cakārāsau karma śatrukṣayāya
tasmin kāle śaktinirbhinna marmā; babhau rājan meghaśailaprakāśaḥ
60
tato 'ntarikṣād apatad gatāsuḥ; sa rākṣasendro bhuvi bhinnadehaḥ
avākśirāḥ stabdhagātro vijihvo; ghaṭotkaco mahad āsthāya rūpam
61
sa tad rūpaṃ bhairavaṃ bhīmakarmā; bhīmaṃ kṛtvā bhaimaseniḥ papāta
hato 'py evaṃ tava sainy ekadeśam; apothayat kauravān bhīṣayāṇaḥ
62
tato miśrāḥ prāṇadan siṃhanādair; bheryaḥ śaṅkhā murajāś cānakāś ca
dagdhāṃ māyāṃ nihataṃ rākṣasaṃ ca; dṛṣṭvā hṛṣṭāḥ prāṇadan kauraveyāḥ
63
tataḥ karṇaḥ kurubhiḥ pūjyamāno; yathā śakro vṛtravadhe marudbhiḥ
anvārūḍhas tava putraṃ rathasyaṃ; hṛṣṭaś cāpi prāviśat svaṃ sa sainyam
