Book 7. Chapter 20

The Mahabharata In Sanskrit


Book 7

Chapter 20

1

[स]

ततॊ य�धिष�ठिरॊ दरॊणं दृष�ट�वान�तिकम उपागतम

महता शरवर�षेण परत�यगृह�णाद अभीतवत

2

ततॊ हलहलाशब�द आसीद यौधिष�ठिरे बले

जिघृक�षति महासिंहे गजानाम इव यूथपम

3

दृष�ट�वा दरॊणं ततः शूरः सत�यजित सत�यविक�रमः

य�धिष�ठिरं परिप�रेप�स�म आचार�यं सम�पाद�रवत

4

तत आचार�य पाञ�चाल�यौ य�य�धाते परस�परम

विक�षॊभयन�तौ तत सैन�यम इन�द�र वैरॊचनाव इव

5

ततः सत�यजितं तीक�ष�णैर दशभिर मर�मभेदिभिः

अविध�यच छीघ�रम आचार�यश छित�त�वास�य स शरं धन�ः

6

स शीघ�रतरम आदाय धन�र अन�यत परतापवान

दरॊणं सॊ ऽभिजघानाश� विंशद�भिः कङ�कपत�रिभिः

7

जञात�वा सत�यजिता दरॊणं गरस�यमानम इवाहवे

वृकः शरशतैर तीक�ष�णैः पाञ�चाल�यॊ दरॊणम अर�दयत

8

संछाद�यमानं समरे दरॊणं दृष�ट�वा महारथम

च�क�र�श�ः पाण�डवा राजन वस�त�राणि द�ध�व�श च ह

9

वृकस त� परमक�र�द�धॊ दरॊणं षष�ट�या सतनान�तरे

विव�याध बलवान राजंस तद अद�भ�तम इवाभवत

10

दरॊणस त� शरवर�षेण छाद�यमानॊ महारथः

वेगं चक�रे महावेगः करॊधाद उद�वृत�य चक�ष�षी

11

ततः सत�यजितश चापं छित�त�वा दरॊणॊ वृकस�य च

षड�भिः ससूतं सहयं शरैर दरॊणॊ ऽवधीद वृकम

12

अथान�यद धन�र आदाय सत�यजिद वेगवत�तरम

साश�वं ससूतं विशिखैर दरॊणं विव�याध स धवजम

13

स तन न ममृषे दरॊणः पाञ�चाल�येनार�दनं मृधे

ततस तस�य विनाशाय स तवरं वयसृजच छरान

14

हयान धवजं धन�र म�ष�टिम उभौ च पार�ष�णिसारथी

अवाकिरत ततॊ दरॊणः शरवर�षैः सहस�रशः

15

तथा संछिद�यमानेष� कार�म�केष� प�नः प�नः

पाञ�चाल�यः परमास�त�रज�ञः शॊणाश�वं समयॊधयत

16

स सत�यजितम आलक�ष�य तथॊदीर�णं महाहवे

अर�धचन�द�रेण चिच�छेद शिरस तस�य महात�मनः

17

तस�मिन हते महामात�रे पाञ�चालानां रथर�षभे

अपायाज जवनैर अश�वैर दरॊणात तरस�तॊ य�धिष�ठिरः

18

पाञ�चालाः केकया मत�स�याश चेदिकारूष कॊसलाः

य�धिष�ठिरम उदीक�षन�तॊ हृष�टा दरॊणम उपाद�रवन

19

ततॊ य�धिष�ठिरा परेप�स�र आचार�यः शत�र�पूगहा

वयधमत तान�य अनीकानि तूलराशिम इवानिलः

20

निर�हदन�तम अनीकानि तानि तानि प�नः प�नः

दरॊणं मत�स�याद अवरजः शतानीकॊ ऽभयवर�तत

21

सूर�यरश�मि परतीकाशैः कर�मार परिजार�जितैः

षड�भिः समूतं सहयं दरॊणं विद�ध�वानदद भृशम

22

तस�य नानदतॊ दरॊणः शिरः कायात सक�ण�डलम

कष�रेणापाहरत तूर�णं ततॊ मत�स�याः परद�द�र�व�ः

23

मत�स�याञ जित�वाजयच चेदीन कारूषान केकयान अपि

पाञ�चालान सृञ�जयान पाण�डून भारद�वाजः प�नः प�नः

24

तं दहन�तम अनीकानि कर�द�धम अग�निं यथा वनम

दृष�ट�वा र�क�मरथं कर�द�धं समकम�पन�त सृञ�जयाः

25

उत�तमं हय आदधानस�य धन�र अस�याश� कारिणः

जयाघॊषॊ निघ�नतॊ ऽमित�रान दिक�ष� सर�वास� श�श�र�वे

26

नागान अश�वान पदातींश च रथिनॊ गजसादिनः

रौद�रा हस�तवता म�क�ताः परमथ�नन�ति सम सायकाः

27

नानद�यमानः पर�जन�यॊ मिश�रवातॊ हिमात�यये

अश�मवर�षम इवावर�षत परेषां भयम आदधत

28

सर�वा दिशः समचरत सैन�यं विक�षॊभयन�न इव

बली शूरॊ महेष�वासॊ मित�राणाम अभयंकरः

29

तस�य विद�य�द इवाभ�रेष� चापं हेमपरिष�कृतम

दिक�ष� सर�वास�व अपश�याम दरॊणस�यामित तेजसः

30

दरॊणस त� पाण�डवानीके चकार कदनं महत

यथा दैत�य गणे विष�ण�ः स�रास�रनमस�कृतः

31

स शूर सत�यवाक पराज�ञॊ बलवान सत�यविक�रमः

महान�भावः कालान�ते रौद�रीं भीर� विभीषणाम

32

कवचॊर�मिध�वजावर�तां मर�त�यकूलापहारिणीम

गजवाजिमहाग�राहाम असि मीनां द�रासदा

33

वीरास�थि शर�करां रौद�रां भेरी म�रजकच�छपाम

चर�म वर�म पलवां घॊरां केशशैवलशाड�वलाम

34

शरौघिणीं धन�ः सरॊतां बाह�पन�नग संक�लाम

रणभूमिवहां घॊरां क�र�सृञ�जय वाहिनीम

मन�ष�यशीर�ष पाषाणां शक�तिमीनां गदॊड�पाम

35

उष�णीष फेनवसनां निष�कीर�णान�त�र सरीसृपाम

वीरापहारिणीम उग�रां मांसशॊणितकर�दमाम

36

हस�तिग�राहां केत�वृक�षां कषत�रियाणां निमज�जनीम

करूरां शरीरसंघाटां सादिनक�रां द�रत�ययाम

दरॊणः परावर�तयत तत�र नदीम अन�तकगामिनीम

37

करव�यादगणसंघ�ष�टां शवशृगाल गणाय�ताम

निषेवितां महारौद�रैः पिशिताशैः समन�ततः

38

तं दहन�तम अनीकानि रथॊदारं कृतान�तवत

सर�वतॊ ऽभयद�रवन दरॊणं क�न�तीप�त�र प�रॊगमाः

39

तांस त� शूरान महेष�वासांस तावकाभ�य�द�यताय�धाः

राजानॊ राजप�त�राश च समन�तात पर�यवारयन

40

ततॊ दरॊणः सत�यसंधः परभिन�न इव क�ञ�जरः

अभ�यतीत�य रथानीकं दृढसेनम अपातयत

41

ततॊ राजानम आसाद�य परहरन�तम अभीतवत

अविध�यन नवभिः कषेमं स हतः परापतद रथात

42

स मध�यं पराप�य सैन�यानां सर�वाः परविचरन दिशः

तराता हय अभवद अन�येषां न तरातव�यः कथं चन

43

शिखण�डिनं दवादशभिर विंशत�या चॊत�तमौजसा

वस� दानं च भल�लेन परेषयद यमसादनम

44

अशीत�या कषत�रवर�माणं षड�विंशत�या स�दक�षिणम

कषत�रदेवं त� भल�लेन रथनीडाद अपाहरत

45

य�धामन�य�ं चत�ःषष�ट�या तरिंशता चैव सात�यकिम

विद�ध�वा र�क�मरथस तूर�णं य�धिष�ठिरम उपाद�रवत

46

ततॊ य�धिष�ठिरः कषिप�रं कितवॊ राजसत�तमः

अपायाज जवनैर अश�वैः पाञ�चाल�यॊ दरॊणम अभ�ययात

47

तं दरॊणं सधन�ष�कं त� साश�वयन�तारम अक�षिणॊत

स हतः परापतद भूमौ रथाज जयॊतिर इवाम�बरात

48

तस�मिन हते राजप�त�रे पाञ�चालानां यशः करे

हतद�रॊणं हतद�रॊणम इत�य आसीत त�म�लं महत

49

तांस तथा भृशसंक�र�द�धान पाञ�चालान मत�स�यकेकयान

सृञ�जयान पाण�डवांश चैव दरॊणॊ वयक�षॊभयद बली

50

सात�यकिं चेकितानं च धृष�टद�य�म�न विखण�डिनौ

वार�धक�षेमिं चित�रसेनं सेना बिन�द�ं स�वर�चसम

51

�तांश चान�यांश च स�बहून नानाजनपदेश�वरान

सर�वान दरॊणॊ ऽजयद य�द�धे क�र�भिः परिवारितः

52

तावकास त� महाराज जयं लब�ध�वा महाहवे

पाण�डवेयान रणे जग�न�र दरवमाणान समन�ततः

53

ते दानवा इवेन�द�रेण वध�यमाना महात�मना

पाञ�चालाः केकया मत�स�याः समकम�पन�त भारत

1

[s]

tato yudhiṣṭhiro droṇaṃ dṛṣṭv�ntikam up�gatam

mahat� śaravarṣeṇa pratyagṛhṇ�d abhītavat

2

tato halahal�śabda �sīd yaudhiṣṭhire bale

jighṛkṣati mah�siṃhe gaj�n�m iva yūthapam

3

dṛṣṭv� droṇaṃ tataḥ śūraḥ satyajit satyavikramaḥ

yudhiṣṭhiraṃ pariprepsum �c�ryaṃ samup�dravat

4

tata �c�rya p�ñc�lyau yuyudh�te parasparam

vikṣobhayantau tat sainyam indra vairocan�v iva

5

tataḥ satyajitaṃ tīkṣṇair daśabhir marmabhedibhiḥ

avidhyac chīghram �c�ryaś chittv�sya sa śaraṃ dhanuḥ

6

sa śīghrataram �d�ya dhanur anyat prat�pav�n

droṇaṃ so 'bhijagh�n�śu viṃśadbhiḥ kaṅkapatribhiḥ

7

jñ�tv� satyajit� droṇaṃ grasyam�nam iv�have

vṛkaḥ śaraśatair tīkṣṇaiḥ p�ñc�lyo droṇam ardayat

8

saṃch�dyam�naṃ samare droṇaṃ dṛṣṭv� mah�ratham

cukruśuḥ p�ṇ�av� r�jan vastr�ṇi dudhuvuś ca ha

9

vṛkas tu paramakruddho droṇaṃ ṣaṣṭy� stan�ntare

vivy�dha balav�n r�jaṃs tad adbhutam iv�bhavat

10

droṇas tu śaravarṣeṇa ch�dyam�no mah�rathaḥ

vegaṃ cakre mah�vegaḥ krodh�d udvṛtya cakṣuṣī

11

tataḥ satyajitaś c�paṃ chittv� droṇo vṛkasya ca

ṣa�bhiḥ sasūtaṃ sahayaṃ śarair droṇo 'vadhīd vṛkam

12

ath�nyad dhanur �d�ya satyajid vegavattaram

s�śvaṃ sasūtaṃ viśikhair droṇaṃ vivy�dha sa dhvajam

13

sa tan na mamṛṣe droṇaḥ p�ñc�lyen�rdanaṃ mṛdhe

tatas tasya vin�ś�ya sa tvaraṃ vyasṛjac char�n

14

hay�n dhvajaṃ dhanur muṣṭim ubhau ca p�rṣṇis�rathī

av�kirat tato droṇaḥ śaravarṣaiḥ sahasraśaḥ

15

tath� saṃchidyam�neṣu k�rmukeṣu punaḥ punaḥ

p�ñc�lyaḥ param�strajñaḥ śoṇ�śvaṃ samayodhayat

16

sa satyajitam �lakṣya tathodīrṇaṃ mah�have

ardhacandreṇa ciccheda śiras tasya mah�tmanaḥ

17

tasmin hate mah�m�tre p�ñc�l�n�ṃ ratharṣabhe

ap�y�j javanair aśvair droṇ�t trasto yudhiṣṭhiraḥ

18

p�ñc�l�ḥ kekay� matsy�ś cedik�rūṣa kosal�ḥ

yudhiṣṭhiram udīkṣanto hṛṣṭ� droṇam up�dravan

19

tato yudhiṣṭhir� prepsur �c�ryaḥ śatrupūgah�

vyadhamat t�ny anīk�ni tūlar�śim iv�nilaḥ

20

nirhadantam anīk�ni t�ni t�ni punaḥ punaḥ

droṇaṃ matsy�d avarajaḥ śat�nīko 'bhyavartata

21

sūryaraśmi pratīk�śaiḥ karm�ra parij�rjitaiḥ

ṣa�bhiḥ samūtaṃ sahayaṃ droṇaṃ viddhv�nadad bhṛśam

22

tasya n�nadato droṇaḥ śiraḥ k�y�t sakuṇ�alam

kṣureṇ�p�harat tūrṇaṃ tato matsy�ḥ pradudruvuḥ

23

matsy�ñ jitv�jayac cedīn k�rūṣ�n kekay�n api

p�ñc�l�n sṛñjay�n p�ṇ�ūn bh�radv�jaḥ punaḥ punaḥ

24

taṃ dahantam anīk�ni kruddham agniṃ yath� vanam

dṛṣṭv� rukmarathaṃ kruddhaṃ samakampanta sṛñjay�ḥ

25

uttamaṃ hy �dadh�nasya dhanur asy�śu k�riṇaḥ

jy�ghoṣo nighnato 'mitr�n dikṣu sarv�su śuśruve

26

n�g�n aśv�n pad�tīṃś ca rathino gajas�dinaḥ

raudr� hastavat� mukt�ḥ pramathnanti sma s�yak�ḥ

27

n�nadyam�naḥ parjanyo miśrav�to him�tyaye

aśmavarṣam iv�varṣat pareṣ�ṃ bhayam �dadhat

28

sarv� diśaḥ samacarat sainyaṃ vikṣobhayann iva

balī śūro maheṣv�so mitr�ṇ�m abhayaṃkaraḥ

29

tasya vidyud iv�bhreṣu c�paṃ hemapariṣkṛtam

dikṣu sarv�sv apaśy�ma droṇasy�mita tejasaḥ

30

droṇas tu p�ṇ�av�nīke cak�ra kadanaṃ mahat

yath� daitya gaṇe viṣṇuḥ sur�suranamaskṛtaḥ

31

sa śūra satyav�k pr�jño balav�n satyavikramaḥ

mah�nubh�vaḥ k�l�nte raudrīṃ bhīru vibhīṣaṇ�m

32

kavacormidhvaj�vart�ṃ martyakūl�pah�riṇīm

gajav�jimah�gr�h�m asi mīn�ṃ dur�sad�

33

vīr�sthi śarkar�ṃ raudr�ṃ bherī murajakacchap�m

carma varma plav�ṃ ghor�ṃ keśaśaivalaś��val�m

34

śaraughiṇīṃ dhanuḥ srot�ṃ b�hupannaga saṃkul�m

raṇabhūmivah�ṃ ghor�ṃ kurusṛñjaya v�hinīm

manuṣyaśīrṣa p�ṣ�ṇ�ṃ śaktimīn�ṃ gado�up�m

35

uṣṇīṣa phenavasan�ṃ niṣkīrṇ�ntra sarīsṛp�m

vīr�pah�riṇīm ugr�ṃ m�ṃsaśoṇitakardam�m

36

hastigr�h�ṃ ketuvṛkṣ�ṃ kṣatriy�ṇ�ṃ nimajjanīm

krūr�ṃ śarīrasaṃgh�ṭ�ṃ s�dinakr�ṃ duratyay�m

droṇaḥ pr�vartayat tatra nadīm antakag�minīm

37

kravy�dagaṇasaṃghuṣṭ�ṃ śvaśṛg�la gaṇ�yut�m

niṣevit�ṃ mah�raudraiḥ piśit�śaiḥ samantataḥ

38

taṃ dahantam anīk�ni rathod�raṃ kṛt�ntavat

sarvato 'bhyadravan droṇaṃ kuntīputra purogam�ḥ

39

t�ṃs tu śūr�n maheṣv�s�ṃs t�vak�bhyudyat�yudh�ḥ

r�j�no r�japutr�ś ca samant�t paryav�rayan

40

tato droṇaḥ satyasaṃdhaḥ prabhinna iva kuñjaraḥ

abhyatītya rath�nīkaṃ dṛ�hasenam ap�tayat

41

tato r�j�nam �s�dya praharantam abhītavat

avidhyan navabhiḥ kṣemaṃ sa hataḥ pr�patad rath�t

42

sa madhyaṃ pr�pya sainy�n�ṃ sarv�ḥ pravicaran diśaḥ

tr�t� hy abhavad anyeṣ�ṃ na tr�tavyaḥ kathaṃ cana

43

śikhaṇ�inaṃ dv�daśabhir viṃśaty� cottamaujas�

vasu d�naṃ ca bhallena preṣayad yamas�danam

44

aśīty� kṣatravarm�ṇaṃ ṣa�viṃśaty� sudakṣiṇam

kṣatradevaṃ tu bhallena rathanī��d ap�harat

45

yudh�manyuṃ catuḥṣaṣṭy� triṃśat� caiva s�tyakim

viddhv� rukmarathas tūrṇaṃ yudhiṣṭhiram up�dravat

46

tato yudhiṣṭhiraḥ kṣipraṃ kitavo r�jasattamaḥ

ap�y�j javanair aśvaiḥ p�ñc�lyo droṇam abhyay�t

47

taṃ droṇaṃ sadhanuṣkaṃ tu s�śvayant�ram akṣiṇot

sa hataḥ pr�patad bhūmau rath�j jyotir iv�mbar�t

48

tasmin hate r�japutre p�ñc�l�n�ṃ yaśaḥ kare

hatadroṇaṃ hatadroṇam ity �sīt tumulaṃ mahat

49

t�ṃs tath� bhṛśasaṃkruddh�n p�ñc�l�n matsyakekay�n

sṛñjay�n p�ṇ�av�ṃś caiva droṇo vyakṣobhayad balī

50

s�tyakiṃ cekit�naṃ ca dhṛṣṭadyumna vikhaṇ�inau

v�rdhakṣemiṃ citrasenaṃ sen� binduṃ suvarcasam

51

et�ṃś c�ny�ṃś ca subahūn n�n�janapadeśvar�n

sarv�n droṇo 'jayad yuddhe kurubhiḥ pariv�ritaḥ

52

t�vak�s tu mah�r�ja jayaṃ labdhv� mah�have

p�ṇ�avey�n raṇe jagnur dravam�ṇ�n samantataḥ

53

te d�nav� ivendreṇa vadhyam�n� mah�tman�

p�ñc�l�ḥ kekay� matsy�ḥ samakampanta bh�rata