Book 8. Chapter 22
The Mahabharata In Sanskrit
Book 8
Chapter 22
1
[धृ]
सवेनच छन्देन नः सर्वान नावधीद वयक्तम अर्जुनः
न हय अस्या समरे मुच्येतान्तकॊ ऽपय आततायिनः
2
पार्थॊ हय एकॊ ऽहरद भद्राम एकश चाग्निम अतर्पयत
एकश चेमां महीं जित्वा चक्रे बलिभृतॊ नृपान
3
एकॊ निवातकवचान अवधीद दिव्यकार्मुकः
एकः किरात रूपेण सथितं शर्वम अयॊधयत
4
एकॊ ऽभयरक्षद भरतान एकॊ भवम अतॊषयत
तेनैकेन जिताः सर्वे मदीया उग्रतेजसः
ते न निन्द्याः परशस्याश च यत ते चक्रुर बरवीहि तत
5
[स]
हतप्रहत विध्वस्ता विवर्मायुध वाहनाः
दीनस्वरा दूयमाना मानिनः शत्रुभिर जिताः
6
शिबिरस्थाः पुनर मन्त्रं मन्त्रयन्ति सम कौरवाः
भग्नदंष्ट्रा हतविषाः पदाक्रान्ता इवॊरगाः
7
तान अब्रवीत ततः कर्णः करुद्धः सर्प इव शवसन
करं करेणाभिपीड्य परेक्षमाणस तवात्मजम
8
यत्तॊ दृढश च दक्षश च धृतिमान अर्जुनः सदा
स बॊधयति चाप्य एनं पराप्तकालम अधॊक्षजः
9
सहस्रास्त्र विसर्गेण वयं तेनाद्य वञ्जिताः
शवस तव अहं तस्य संकल्पं सर्वं हन्ता महीपते
10
एवम उक्तस तथेत्य उक्त्वा सॊ ऽनुजज्ञे नृपॊत्तमान
सुखॊषितास ते रजनीं हृष्टा युद्धाय निर्ययुः
11
ते ऽपश्यन विहितं वयूहं धर्मराजेन दुर्जयम
परयत्नात कुरुमुख्येन बृहस्पत्युशनॊ मतात
12
अथ परतीप कर्तारं सततं विजितात्मनाम
सस्मार वृषभस्कन्धं कर्णं दुर्यॊधनस तदा
13
पुरंदरसमं युद्धे मरुद्गणसमं बले
कार्तवीर्य समं वीर्ये कर्णं राज्ञॊ ऽगमन मनः
सूतपुत्रं महेष्वासं बन्धुम आत्ययिकेष्व इव
14
[धृ]
यद वॊ ऽगमन मनॊ मन्दाः कर्णं वैकर्तनं तदा
अप्य अद्राक्षत तं यूयं शीतार्ता इव भास्करम
15
कृते ऽवहारे सैन्यानां परवृत्ते च रणे पुनः
कथं वैकर्तनः कर्णस तत्रायुध्यत संजय
कथं च पाण्डवाः सर्वे युयुधुस तत्र सूतजम
16
कर्णॊ हय एकॊ महाबाहुर हन्यात पार्थान ससॊमकान
कर्णस्य भुजयॊर वीर्यं शक्र विष्णुसमं मतम
तथास्त्राणि सुघॊराणि विक्रमश च महात्मनः
17
दुर्यॊधनं तदा दृष्ट्वा पाण्डवेन भृशार्दितम
पराक्रान्तान पाण्डुसुतान दृष्ट्वा चापि महाहवे
18
कर्णम आश्रित्य संग्रामे दर्पॊ दुर्यॊधने पुनः
जेतुम उत्सहते पार्थान सपुत्रान सह केशवान
19
अहॊ बत महद दुःखं यत्र पाण्डुसुतान रणे
नातरद रभसः कर्णॊ दैवं नूनं परायणम
अहॊ दयूतस्य निष्ठेयं घॊरा संप्रति वर्तते
20
अहॊ दुःखानि तीव्राणि दुर्यॊधनकृतान्य अहम
सहिष्यामि सुघॊराणि शल्य भूतानि संजय
21
सौबलं च तथा तात नीतिमान इति मन्यते
22
युद्धेषु नाम दिव्येषु वर्तमानेषु संजय
अश्रौषं निहतान पुत्रान नित्यम एव च निर्जितान
23
न पाण्डवानां समरे कश चिद अस्ति निवारकः
सत्रीमध्यम इव गाहन्ति दैवं हि बलवत्तरम
24
[स]
अतिक्रान्तं हि यत कार्यं पश्चाच चिन्तयतीति च
तच चास्य न भवेत कार्यं चिन्तया च विनश्यति
25
तद इदं तव कार्यं तु दूरप्राप्तं विजानता
न कृतं यत तवया पूर्वं पराप्ताप्राप्त विचारणे
26
उक्तॊ ऽसि बहुधा राजन मा युध्यस्वेति पाण्डवैः
गृह्णीषे न च तन मॊहात पाण्डवेषु विशां पते
27
तवया पापानि घॊराणि समाचीर्णानि पाण्डुषु
तवत्कृते वर्तते घॊरः पार्थिवानां जनक्षयः
28
तत तव इदानीम अतिक्रम्य मा शुचॊ भरतर्षभ
शृणु सर्वं यथावृत्तं घॊरं वैशसम अच्युत
29
परभातायां रजन्यां तु कर्णॊ राजानम अभ्ययात
समेत्य च महाबाहुर दुर्यॊधनम अभाषत
30
अद्य राजन समेष्यामि पाण्डवेन यशस्विना
हनिष्यामि च तं वीरं स वा मां निहनिष्यति
31
बहुत्वान मम कार्याणां तथा पार्थस्य पार्थिव
नाभूत समागमॊ राजन मम चैवार्जुनस्य च
32
इदं तु मे यथा परज्ञं शृणु वाक्यं विशां पते
अनिहत्य रणे पार्थं नाहम एष्यामि भारत
33
हतप्रवीरे सैन्ये ऽसमिन मयि चैव सथिते युधि
अभियास्यति मां पार्थः शक्र शक्त्या विनाकृतम
34
ततः शरेयः करं यत ते तन निबॊध जनेश्वर
आयुधानां च यद वीर्यं दरव्याणाम अर्जुनस्य च
35
कायस्य महतॊ भेदे लाघवे दूरपातने
सौष्ठवे चास्त्रयॊगे च सव्यसाची न मत्समः
36
सर्वायुधमहामात्रं विजयं नाम तद धनुः
इन्द्रार्थम अभिकामेन निर्मितं विश्वकर्मणा
37
येन दैत्य गणान राजञ जितवान वै शतक्रतुः
यस्य घॊषेण दैत्यानां विमुह्यन्ति दिशॊ दश
तद भार्गवाय परायच्छच छक्रः परमसंमतम
38
तद दिव्यं भार्गवॊ मह्यम अददाद धनुर उत्तमम
येन यॊत्स्ये महाबाहुम अर्जुनं जयतां वरम
यथेन्द्रः समरे सर्वान दैतेयान वै समागतान
39
धनुर घॊरं रामदत्तं गाण्डीवात तद विशिष्यते
तरिः सप्तकृत्वः पृथिवी धनुषा तेन निर्जिता
40
धनुषॊ यस्य कर्माणि दिव्यानि पराह भार्गवः
तद रामॊ हय अददान मह्यं येन यॊत्स्यामि पाण्डवम
41
अद्य दुर्यॊधनाहं तवां नन्दयिष्ये सबान्धवम
निहत्य समरे वीरम अर्जुनं जयतां वरम
42
सपर्वतवनद्वीपा हतद्विड्भिः ससागरा
पुत्रपौत्र परतिष्ठा ते भविष्यत्य अद्य पार्थिव
43
नासाध्यं विद्यते मे ऽदय तवत्प्रियार्थं विशेषतः
सम्यग धर्मानुरक्तस्य सिद्धिर आत्मवतॊ यथा
44
न हि मां समरे सॊढुं स शक्तॊ ऽगनिं तरुर यथा
अवश्यं तु मया वाच्यं येन हीनॊ ऽसमि फल्गुनात
45
जया तस्य धनुषॊ दिव्या तथाक्षय्यौ महेषुधी
तस्य दिव्यं धनुःश्रेष्ठं गाण्डीवम अजरं युधि
46
विजयं च महद दिव्यं ममापि धनुर उत्तमम
तत्राहम अधिकः पार्थाद धनुषा तेन पार्थिव
47
मया चाभ्यधिकॊ वीरः पाण्डवस तन निबॊध मे
रश्मिग्राहश च दाशार्हः सर्वलॊकनमस्कृतः
48
अग्निदत्तश च वै दिव्यॊ रथः काञ्चनभूषणः
अच्छेद्यः सर्वतॊ वीर वाजिनश च मनॊजवाः
धवजश च दिव्यॊ दयुतिमान वानरॊ विस्मयं करः
49
कृष्णश च सरष्टा जगतॊ रथं तम अभिरक्षति
एभिर दरव्यैर अहं हीनॊ यॊद्धुम इच्छामि पाण्डवम
50
अयं तु सदृशॊ वीरः शल्यः समितिशॊभनः
सारथ्यं यदि मे कुर्याद धरुवस ते विजयॊ भवेत
51
तस्य मे सारथिः शल्यॊ भवत्व असु करः परैः
नाराचान गार्ध्रपत्रांश च शकटानि वहन्तु मे
52
रथाश च मुख्या राजेन्द्र युक्ता वाजिभिर उत्तमैः
आयान्तु पश्चात सततं माम एव भरतर्षभ
53
एवम अभ्यधिकः पार्थाद भविष्यामि गुणैर अहम
शल्यॊ हय अभ्यधिकः कृष्णाद अर्जुनाद अधिकॊ हय अहम
54
यथाश्वहृदयं वेद दाशार्हः परवीरहा
तथा शल्यॊ ऽपि जानीते हयानां वै महारथः
55
बाहुवीर्ये समॊ नास्ति मद्रराजस्य कश चन
तथास्त्रैर मत्समॊ नास्ति कश चिद एव धनुर्धरः
56
तथा शल्य समॊ नास्ति हययाने ह कश चन
सॊ ऽयम अभ्यधिकः पार्थाद भविष्यति रथॊ मम
57
एतत कृतं महाराज तवयेच्छामि परंतप
एवं कृते कृतं मह्यं सर्वकामैर भविष्यति
58
ततॊ दरष्टासि समरे यत करिष्यामि भारत
सर्वथा पाण्डवान सर्वाञ जेष्याम्य अद्य समागतान
59
[दुर]
सर्वम एतत करिष्यामि यथा तवं कर्ण मन्यसे
सॊपासङ्गा रथाः साश्वा अनुयास्यन्ति सूतज
60
नाराचान गार्ध्रपक्षांश च शकटानि वहन्तु ते
अनुयास्याम कर्ण तवां वयं सर्वे च पार्थिवाः
61
[स]
एवम उक्त्वा महाराज तव पुत्राः परतापवान
अभिगम्याब्रवीद राजा मद्रराजम इदं वचः
1
[dhṛ]
svenac chandena naḥ sarvān nāvadhīd vyaktam arjunaḥ
na hy asyā samare mucyetāntako 'py ātatāyinaḥ
2
pārtho hy eko 'harad bhadrām ekaś cāgnim atarpayat
ekaś cemāṃ mahīṃ jitvā cakre balibhṛto nṛpān
3
eko nivātakavacān avadhīd divyakārmukaḥ
ekaḥ kirāta rūpeṇa sthitaṃ śarvam ayodhayat
4
eko 'bhyarakṣad bharatān eko bhavam atoṣayat
tenaikena jitāḥ sarve madīyā ugratejasaḥ
te na nindyāḥ praśasyāś ca yat te cakrur bravīhi tat
5
[s]
hataprahata vidhvastā vivarmāyudha vāhanāḥ
dīnasvarā dūyamānā māninaḥ śatrubhir jitāḥ
6
ibirasthāḥ punar mantraṃ mantrayanti sma kauravāḥ
bhagnadaṃṣṭrā hataviṣāḥ padākrāntā ivoragāḥ
7
tān abravīt tataḥ karṇaḥ kruddhaḥ sarpa iva śvasan
karaṃ kareṇābhipīḍya prekṣamāṇas tavātmajam
8
yatto dṛḍhaś ca dakṣaś ca dhṛtimān arjunaḥ sadā
sa bodhayati cāpy enaṃ prāptakālam adhokṣajaḥ
9
sahasrāstra visargeṇa vayaṃ tenādya vañjitāḥ
vas tv ahaṃ tasya saṃkalpaṃ sarvaṃ hantā mahīpate
10
evam uktas tathety uktvā so 'nujajñe nṛpottamān
sukhoṣitās te rajanīṃ hṛṣṭā yuddhāya niryayuḥ
11
te 'paśyan vihitaṃ vyūhaṃ dharmarājena durjayam
prayatnāt kurumukhyena bṛhaspatyuśano matāt
12
atha pratīpa kartāraṃ satataṃ vijitātmanām
sasmāra vṛṣabhaskandhaṃ karṇaṃ duryodhanas tadā
13
puraṃdarasamaṃ yuddhe marudgaṇasamaṃ bale
kārtavīrya samaṃ vīrye karṇaṃ rājño 'gaman manaḥ
sūtaputraṃ maheṣvāsaṃ bandhum ātyayikeṣv iva
14
[dhṛ]
yad vo 'gaman mano mandāḥ karṇaṃ vaikartanaṃ tadā
apy adrākṣata taṃ yūyaṃ śītārtā iva bhāskaram
15
kṛte 'vahāre sainyānāṃ pravṛtte ca raṇe punaḥ
kathaṃ vaikartanaḥ karṇas tatrāyudhyata saṃjaya
kathaṃ ca pāṇḍavāḥ sarve yuyudhus tatra sūtajam
16
karṇo hy eko mahābāhur hanyāt pārthān sasomakān
karṇasya bhujayor vīryaṃ śakra viṣṇusamaṃ matam
tathāstrāṇi sughorāṇi vikramaś ca mahātmanaḥ
17
duryodhanaṃ tadā dṛṣṭvā pāṇḍavena bhṛśārditam
parākrāntān pāṇḍusutān dṛṣṭvā cāpi mahāhave
18
karṇam āśritya saṃgrāme darpo duryodhane punaḥ
jetum utsahate pārthān saputrān saha keśavān
19
aho bata mahad duḥkhaṃ yatra pāṇḍusutān raṇe
nātarad rabhasaḥ karṇo daivaṃ nūnaṃ parāyaṇam
aho dyūtasya niṣṭheyaṃ ghorā saṃprati vartate
20
aho duḥkhāni tīvrāṇi duryodhanakṛtāny aham
sahiṣyāmi sughorāṇi śalya bhūtāni saṃjaya
21
saubalaṃ ca tathā tāta nītimān iti manyate
22
yuddheṣu nāma divyeṣu vartamāneṣu saṃjaya
aśrauṣaṃ nihatān putrān nityam eva ca nirjitān
23
na pāṇḍavānāṃ samare kaś cid asti nivārakaḥ
strīmadhyam iva gāhanti daivaṃ hi balavattaram
24
[s]
atikrāntaṃ hi yat kāryaṃ paścāc cintayatīti ca
tac cāsya na bhavet kāryaṃ cintayā ca vinaśyati
25
tad idaṃ tava kāryaṃ tu dūraprāptaṃ vijānatā
na kṛtaṃ yat tvayā pūrvaṃ prāptāprāpta vicāraṇe
26
ukto 'si bahudhā rājan mā yudhyasveti pāṇḍavaiḥ
gṛhṇīṣe na ca tan mohāt pāṇḍaveṣu viśāṃ pate
27
tvayā pāpāni ghorāṇi samācīrṇāni pāṇḍuṣu
tvatkṛte vartate ghoraḥ pārthivānāṃ janakṣayaḥ
28
tat tv idānīm atikramya mā śuco bharatarṣabha
śṛu sarvaṃ yathāvṛttaṃ ghoraṃ vaiśasam acyuta
29
prabhātāyāṃ rajanyāṃ tu karṇo rājānam abhyayāt
sametya ca mahābāhur duryodhanam abhāṣata
30
adya rājan sameṣyāmi pāṇḍavena yaśasvinā
haniṣyāmi ca taṃ vīraṃ sa vā māṃ nihaniṣyati
31
bahutvān mama kāryāṇāṃ tathā pārthasya pārthiva
nābhūt samāgamo rājan mama caivārjunasya ca
32
idaṃ tu me yathā prajñaṃ śṛu vākyaṃ viśāṃ pate
anihatya raṇe pārthaṃ nāham eṣyāmi bhārata
33
hatapravīre sainye 'smin mayi caiva sthite yudhi
abhiyāsyati māṃ pārthaḥ śakra śaktyā vinākṛtam
34
tataḥ śreyaḥ karaṃ yat te tan nibodha janeśvara
āyudhānāṃ ca yad vīryaṃ dravyāṇām arjunasya ca
35
kāyasya mahato bhede lāghave dūrapātane
sauṣṭhave cāstrayoge ca savyasācī na matsamaḥ
36
sarvāyudhamahāmātraṃ vijayaṃ nāma tad dhanuḥ
indrārtham abhikāmena nirmitaṃ viśvakarmaṇā
37
yena daitya gaṇān rājañ jitavān vai śatakratuḥ
yasya ghoṣeṇa daityānāṃ vimuhyanti diśo daśa
tad bhārgavāya prāyacchac chakraḥ paramasaṃmatam
38
tad divyaṃ bhārgavo mahyam adadād dhanur uttamam
yena yotsye mahābāhum arjunaṃ jayatāṃ varam
yathendraḥ samare sarvān daiteyān vai samāgatān
39
dhanur ghoraṃ rāmadattaṃ gāṇḍīvāt tad viśiṣyate
triḥ saptakṛtvaḥ pṛthivī dhanuṣā tena nirjitā
40
dhanuṣo yasya karmāṇi divyāni prāha bhārgavaḥ
tad rāmo hy adadān mahyaṃ yena yotsyāmi pāṇḍavam
41
adya duryodhanāhaṃ tvāṃ nandayiṣye sabāndhavam
nihatya samare vīram arjunaṃ jayatāṃ varam
42
saparvatavanadvīpā hatadviḍbhiḥ sasāgarā
putrapautra pratiṣṭhā te bhaviṣyaty adya pārthiva
43
nāsādhyaṃ vidyate me 'dya tvatpriyārthaṃ viśeṣataḥ
samyag dharmānuraktasya siddhir ātmavato yathā
44
na hi māṃ samare soḍhuṃ sa śakto 'gniṃ tarur yathā
avaśyaṃ tu mayā vācyaṃ yena hīno 'smi phalgunāt
45
jyā tasya dhanuṣo divyā tathākṣayyau maheṣudhī
tasya divyaṃ dhanuḥśreṣṭhaṃ gāṇḍīvam ajaraṃ yudhi
46
vijayaṃ ca mahad divyaṃ mamāpi dhanur uttamam
tatrāham adhikaḥ pārthād dhanuṣā tena pārthiva
47
mayā cābhyadhiko vīraḥ pāṇḍavas tan nibodha me
raśmigrāhaś ca dāśārhaḥ sarvalokanamaskṛtaḥ
48
agnidattaś ca vai divyo rathaḥ kāñcanabhūṣaṇaḥ
acchedyaḥ sarvato vīra vājinaś ca manojavāḥ
dhvajaś ca divyo dyutimān vānaro vismayaṃ karaḥ
49
kṛṣṇaś ca sraṣṭā jagato rathaṃ tam abhirakṣati
ebhir dravyair ahaṃ hīno yoddhum icchāmi pāṇḍavam
50
ayaṃ tu sadṛśo vīraḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ
sārathyaṃ yadi me kuryād dhruvas te vijayo bhavet
51
tasya me sārathiḥ śalyo bhavatv asu karaḥ paraiḥ
nārācān gārdhrapatrāṃś ca śakaṭāni vahantu me
52
rathāś ca mukhyā rājendra yuktā vājibhir uttamaiḥ
āyāntu paścāt satataṃ mām eva bharatarṣabha
53
evam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyāmi guṇair aham
śalyo hy abhyadhikaḥ kṛṣṇd arjunād adhiko hy aham
54
yathāśvahṛdayaṃ veda dāśārhaḥ paravīrahā
tathā śalyo 'pi jānīte hayānāṃ vai mahārathaḥ
55
bāhuvīrye samo nāsti madrarājasya kaś cana
tathāstrair matsamo nāsti kaś cid eva dhanurdharaḥ
56
tathā śalya samo nāsti hayayāne ha kaś cana
so 'yam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyati ratho mama
57
etat kṛtaṃ mahārāja tvayecchāmi paraṃtapa
evaṃ kṛte kṛtaṃ mahyaṃ sarvakāmair bhaviṣyati
58
tato draṣṭāsi samare yat kariṣyāmi bhārata
sarvathā pāṇḍavān sarvāñ jeṣyāmy adya samāgatān
59
[dur]
sarvam etat kariṣyāmi yathā tvaṃ karṇa manyase
sopāsaṅgā rathāḥ sāśvā anuyāsyanti sūtaja
60
nārācān gārdhrapakṣāṃś ca śakaṭāni vahantu te
anuyāsyāma karṇa tvāṃ vayaṃ sarve ca pārthivāḥ
61
[s]
evam uktvā mahārāja tava putrāḥ pratāpavān
abhigamyābravīd rājā madrarājam idaṃ vacaḥ
Book 8
Chapter 22
1
[धृ]
सवेनच छन्देन नः सर्वान नावधीद वयक्तम अर्जुनः
न हय अस्या समरे मुच्येतान्तकॊ ऽपय आततायिनः
2
पार्थॊ हय एकॊ ऽहरद भद्राम एकश चाग्निम अतर्पयत
एकश चेमां महीं जित्वा चक्रे बलिभृतॊ नृपान
3
एकॊ निवातकवचान अवधीद दिव्यकार्मुकः
एकः किरात रूपेण सथितं शर्वम अयॊधयत
4
एकॊ ऽभयरक्षद भरतान एकॊ भवम अतॊषयत
तेनैकेन जिताः सर्वे मदीया उग्रतेजसः
ते न निन्द्याः परशस्याश च यत ते चक्रुर बरवीहि तत
5
[स]
हतप्रहत विध्वस्ता विवर्मायुध वाहनाः
दीनस्वरा दूयमाना मानिनः शत्रुभिर जिताः
6
शिबिरस्थाः पुनर मन्त्रं मन्त्रयन्ति सम कौरवाः
भग्नदंष्ट्रा हतविषाः पदाक्रान्ता इवॊरगाः
7
तान अब्रवीत ततः कर्णः करुद्धः सर्प इव शवसन
करं करेणाभिपीड्य परेक्षमाणस तवात्मजम
8
यत्तॊ दृढश च दक्षश च धृतिमान अर्जुनः सदा
स बॊधयति चाप्य एनं पराप्तकालम अधॊक्षजः
9
सहस्रास्त्र विसर्गेण वयं तेनाद्य वञ्जिताः
शवस तव अहं तस्य संकल्पं सर्वं हन्ता महीपते
10
एवम उक्तस तथेत्य उक्त्वा सॊ ऽनुजज्ञे नृपॊत्तमान
सुखॊषितास ते रजनीं हृष्टा युद्धाय निर्ययुः
11
ते ऽपश्यन विहितं वयूहं धर्मराजेन दुर्जयम
परयत्नात कुरुमुख्येन बृहस्पत्युशनॊ मतात
12
अथ परतीप कर्तारं सततं विजितात्मनाम
सस्मार वृषभस्कन्धं कर्णं दुर्यॊधनस तदा
13
पुरंदरसमं युद्धे मरुद्गणसमं बले
कार्तवीर्य समं वीर्ये कर्णं राज्ञॊ ऽगमन मनः
सूतपुत्रं महेष्वासं बन्धुम आत्ययिकेष्व इव
14
[धृ]
यद वॊ ऽगमन मनॊ मन्दाः कर्णं वैकर्तनं तदा
अप्य अद्राक्षत तं यूयं शीतार्ता इव भास्करम
15
कृते ऽवहारे सैन्यानां परवृत्ते च रणे पुनः
कथं वैकर्तनः कर्णस तत्रायुध्यत संजय
कथं च पाण्डवाः सर्वे युयुधुस तत्र सूतजम
16
कर्णॊ हय एकॊ महाबाहुर हन्यात पार्थान ससॊमकान
कर्णस्य भुजयॊर वीर्यं शक्र विष्णुसमं मतम
तथास्त्राणि सुघॊराणि विक्रमश च महात्मनः
17
दुर्यॊधनं तदा दृष्ट्वा पाण्डवेन भृशार्दितम
पराक्रान्तान पाण्डुसुतान दृष्ट्वा चापि महाहवे
18
कर्णम आश्रित्य संग्रामे दर्पॊ दुर्यॊधने पुनः
जेतुम उत्सहते पार्थान सपुत्रान सह केशवान
19
अहॊ बत महद दुःखं यत्र पाण्डुसुतान रणे
नातरद रभसः कर्णॊ दैवं नूनं परायणम
अहॊ दयूतस्य निष्ठेयं घॊरा संप्रति वर्तते
20
अहॊ दुःखानि तीव्राणि दुर्यॊधनकृतान्य अहम
सहिष्यामि सुघॊराणि शल्य भूतानि संजय
21
सौबलं च तथा तात नीतिमान इति मन्यते
22
युद्धेषु नाम दिव्येषु वर्तमानेषु संजय
अश्रौषं निहतान पुत्रान नित्यम एव च निर्जितान
23
न पाण्डवानां समरे कश चिद अस्ति निवारकः
सत्रीमध्यम इव गाहन्ति दैवं हि बलवत्तरम
24
[स]
अतिक्रान्तं हि यत कार्यं पश्चाच चिन्तयतीति च
तच चास्य न भवेत कार्यं चिन्तया च विनश्यति
25
तद इदं तव कार्यं तु दूरप्राप्तं विजानता
न कृतं यत तवया पूर्वं पराप्ताप्राप्त विचारणे
26
उक्तॊ ऽसि बहुधा राजन मा युध्यस्वेति पाण्डवैः
गृह्णीषे न च तन मॊहात पाण्डवेषु विशां पते
27
तवया पापानि घॊराणि समाचीर्णानि पाण्डुषु
तवत्कृते वर्तते घॊरः पार्थिवानां जनक्षयः
28
तत तव इदानीम अतिक्रम्य मा शुचॊ भरतर्षभ
शृणु सर्वं यथावृत्तं घॊरं वैशसम अच्युत
29
परभातायां रजन्यां तु कर्णॊ राजानम अभ्ययात
समेत्य च महाबाहुर दुर्यॊधनम अभाषत
30
अद्य राजन समेष्यामि पाण्डवेन यशस्विना
हनिष्यामि च तं वीरं स वा मां निहनिष्यति
31
बहुत्वान मम कार्याणां तथा पार्थस्य पार्थिव
नाभूत समागमॊ राजन मम चैवार्जुनस्य च
32
इदं तु मे यथा परज्ञं शृणु वाक्यं विशां पते
अनिहत्य रणे पार्थं नाहम एष्यामि भारत
33
हतप्रवीरे सैन्ये ऽसमिन मयि चैव सथिते युधि
अभियास्यति मां पार्थः शक्र शक्त्या विनाकृतम
34
ततः शरेयः करं यत ते तन निबॊध जनेश्वर
आयुधानां च यद वीर्यं दरव्याणाम अर्जुनस्य च
35
कायस्य महतॊ भेदे लाघवे दूरपातने
सौष्ठवे चास्त्रयॊगे च सव्यसाची न मत्समः
36
सर्वायुधमहामात्रं विजयं नाम तद धनुः
इन्द्रार्थम अभिकामेन निर्मितं विश्वकर्मणा
37
येन दैत्य गणान राजञ जितवान वै शतक्रतुः
यस्य घॊषेण दैत्यानां विमुह्यन्ति दिशॊ दश
तद भार्गवाय परायच्छच छक्रः परमसंमतम
38
तद दिव्यं भार्गवॊ मह्यम अददाद धनुर उत्तमम
येन यॊत्स्ये महाबाहुम अर्जुनं जयतां वरम
यथेन्द्रः समरे सर्वान दैतेयान वै समागतान
39
धनुर घॊरं रामदत्तं गाण्डीवात तद विशिष्यते
तरिः सप्तकृत्वः पृथिवी धनुषा तेन निर्जिता
40
धनुषॊ यस्य कर्माणि दिव्यानि पराह भार्गवः
तद रामॊ हय अददान मह्यं येन यॊत्स्यामि पाण्डवम
41
अद्य दुर्यॊधनाहं तवां नन्दयिष्ये सबान्धवम
निहत्य समरे वीरम अर्जुनं जयतां वरम
42
सपर्वतवनद्वीपा हतद्विड्भिः ससागरा
पुत्रपौत्र परतिष्ठा ते भविष्यत्य अद्य पार्थिव
43
नासाध्यं विद्यते मे ऽदय तवत्प्रियार्थं विशेषतः
सम्यग धर्मानुरक्तस्य सिद्धिर आत्मवतॊ यथा
44
न हि मां समरे सॊढुं स शक्तॊ ऽगनिं तरुर यथा
अवश्यं तु मया वाच्यं येन हीनॊ ऽसमि फल्गुनात
45
जया तस्य धनुषॊ दिव्या तथाक्षय्यौ महेषुधी
तस्य दिव्यं धनुःश्रेष्ठं गाण्डीवम अजरं युधि
46
विजयं च महद दिव्यं ममापि धनुर उत्तमम
तत्राहम अधिकः पार्थाद धनुषा तेन पार्थिव
47
मया चाभ्यधिकॊ वीरः पाण्डवस तन निबॊध मे
रश्मिग्राहश च दाशार्हः सर्वलॊकनमस्कृतः
48
अग्निदत्तश च वै दिव्यॊ रथः काञ्चनभूषणः
अच्छेद्यः सर्वतॊ वीर वाजिनश च मनॊजवाः
धवजश च दिव्यॊ दयुतिमान वानरॊ विस्मयं करः
49
कृष्णश च सरष्टा जगतॊ रथं तम अभिरक्षति
एभिर दरव्यैर अहं हीनॊ यॊद्धुम इच्छामि पाण्डवम
50
अयं तु सदृशॊ वीरः शल्यः समितिशॊभनः
सारथ्यं यदि मे कुर्याद धरुवस ते विजयॊ भवेत
51
तस्य मे सारथिः शल्यॊ भवत्व असु करः परैः
नाराचान गार्ध्रपत्रांश च शकटानि वहन्तु मे
52
रथाश च मुख्या राजेन्द्र युक्ता वाजिभिर उत्तमैः
आयान्तु पश्चात सततं माम एव भरतर्षभ
53
एवम अभ्यधिकः पार्थाद भविष्यामि गुणैर अहम
शल्यॊ हय अभ्यधिकः कृष्णाद अर्जुनाद अधिकॊ हय अहम
54
यथाश्वहृदयं वेद दाशार्हः परवीरहा
तथा शल्यॊ ऽपि जानीते हयानां वै महारथः
55
बाहुवीर्ये समॊ नास्ति मद्रराजस्य कश चन
तथास्त्रैर मत्समॊ नास्ति कश चिद एव धनुर्धरः
56
तथा शल्य समॊ नास्ति हययाने ह कश चन
सॊ ऽयम अभ्यधिकः पार्थाद भविष्यति रथॊ मम
57
एतत कृतं महाराज तवयेच्छामि परंतप
एवं कृते कृतं मह्यं सर्वकामैर भविष्यति
58
ततॊ दरष्टासि समरे यत करिष्यामि भारत
सर्वथा पाण्डवान सर्वाञ जेष्याम्य अद्य समागतान
59
[दुर]
सर्वम एतत करिष्यामि यथा तवं कर्ण मन्यसे
सॊपासङ्गा रथाः साश्वा अनुयास्यन्ति सूतज
60
नाराचान गार्ध्रपक्षांश च शकटानि वहन्तु ते
अनुयास्याम कर्ण तवां वयं सर्वे च पार्थिवाः
61
[स]
एवम उक्त्वा महाराज तव पुत्राः परतापवान
अभिगम्याब्रवीद राजा मद्रराजम इदं वचः
1
[dhṛ]
svenac chandena naḥ sarvān nāvadhīd vyaktam arjunaḥ
na hy asyā samare mucyetāntako 'py ātatāyinaḥ
2
pārtho hy eko 'harad bhadrām ekaś cāgnim atarpayat
ekaś cemāṃ mahīṃ jitvā cakre balibhṛto nṛpān
3
eko nivātakavacān avadhīd divyakārmukaḥ
ekaḥ kirāta rūpeṇa sthitaṃ śarvam ayodhayat
4
eko 'bhyarakṣad bharatān eko bhavam atoṣayat
tenaikena jitāḥ sarve madīyā ugratejasaḥ
te na nindyāḥ praśasyāś ca yat te cakrur bravīhi tat
5
[s]
hataprahata vidhvastā vivarmāyudha vāhanāḥ
dīnasvarā dūyamānā māninaḥ śatrubhir jitāḥ
6
ibirasthāḥ punar mantraṃ mantrayanti sma kauravāḥ
bhagnadaṃṣṭrā hataviṣāḥ padākrāntā ivoragāḥ
7
tān abravīt tataḥ karṇaḥ kruddhaḥ sarpa iva śvasan
karaṃ kareṇābhipīḍya prekṣamāṇas tavātmajam
8
yatto dṛḍhaś ca dakṣaś ca dhṛtimān arjunaḥ sadā
sa bodhayati cāpy enaṃ prāptakālam adhokṣajaḥ
9
sahasrāstra visargeṇa vayaṃ tenādya vañjitāḥ
vas tv ahaṃ tasya saṃkalpaṃ sarvaṃ hantā mahīpate
10
evam uktas tathety uktvā so 'nujajñe nṛpottamān
sukhoṣitās te rajanīṃ hṛṣṭā yuddhāya niryayuḥ
11
te 'paśyan vihitaṃ vyūhaṃ dharmarājena durjayam
prayatnāt kurumukhyena bṛhaspatyuśano matāt
12
atha pratīpa kartāraṃ satataṃ vijitātmanām
sasmāra vṛṣabhaskandhaṃ karṇaṃ duryodhanas tadā
13
puraṃdarasamaṃ yuddhe marudgaṇasamaṃ bale
kārtavīrya samaṃ vīrye karṇaṃ rājño 'gaman manaḥ
sūtaputraṃ maheṣvāsaṃ bandhum ātyayikeṣv iva
14
[dhṛ]
yad vo 'gaman mano mandāḥ karṇaṃ vaikartanaṃ tadā
apy adrākṣata taṃ yūyaṃ śītārtā iva bhāskaram
15
kṛte 'vahāre sainyānāṃ pravṛtte ca raṇe punaḥ
kathaṃ vaikartanaḥ karṇas tatrāyudhyata saṃjaya
kathaṃ ca pāṇḍavāḥ sarve yuyudhus tatra sūtajam
16
karṇo hy eko mahābāhur hanyāt pārthān sasomakān
karṇasya bhujayor vīryaṃ śakra viṣṇusamaṃ matam
tathāstrāṇi sughorāṇi vikramaś ca mahātmanaḥ
17
duryodhanaṃ tadā dṛṣṭvā pāṇḍavena bhṛśārditam
parākrāntān pāṇḍusutān dṛṣṭvā cāpi mahāhave
18
karṇam āśritya saṃgrāme darpo duryodhane punaḥ
jetum utsahate pārthān saputrān saha keśavān
19
aho bata mahad duḥkhaṃ yatra pāṇḍusutān raṇe
nātarad rabhasaḥ karṇo daivaṃ nūnaṃ parāyaṇam
aho dyūtasya niṣṭheyaṃ ghorā saṃprati vartate
20
aho duḥkhāni tīvrāṇi duryodhanakṛtāny aham
sahiṣyāmi sughorāṇi śalya bhūtāni saṃjaya
21
saubalaṃ ca tathā tāta nītimān iti manyate
22
yuddheṣu nāma divyeṣu vartamāneṣu saṃjaya
aśrauṣaṃ nihatān putrān nityam eva ca nirjitān
23
na pāṇḍavānāṃ samare kaś cid asti nivārakaḥ
strīmadhyam iva gāhanti daivaṃ hi balavattaram
24
[s]
atikrāntaṃ hi yat kāryaṃ paścāc cintayatīti ca
tac cāsya na bhavet kāryaṃ cintayā ca vinaśyati
25
tad idaṃ tava kāryaṃ tu dūraprāptaṃ vijānatā
na kṛtaṃ yat tvayā pūrvaṃ prāptāprāpta vicāraṇe
26
ukto 'si bahudhā rājan mā yudhyasveti pāṇḍavaiḥ
gṛhṇīṣe na ca tan mohāt pāṇḍaveṣu viśāṃ pate
27
tvayā pāpāni ghorāṇi samācīrṇāni pāṇḍuṣu
tvatkṛte vartate ghoraḥ pārthivānāṃ janakṣayaḥ
28
tat tv idānīm atikramya mā śuco bharatarṣabha
śṛu sarvaṃ yathāvṛttaṃ ghoraṃ vaiśasam acyuta
29
prabhātāyāṃ rajanyāṃ tu karṇo rājānam abhyayāt
sametya ca mahābāhur duryodhanam abhāṣata
30
adya rājan sameṣyāmi pāṇḍavena yaśasvinā
haniṣyāmi ca taṃ vīraṃ sa vā māṃ nihaniṣyati
31
bahutvān mama kāryāṇāṃ tathā pārthasya pārthiva
nābhūt samāgamo rājan mama caivārjunasya ca
32
idaṃ tu me yathā prajñaṃ śṛu vākyaṃ viśāṃ pate
anihatya raṇe pārthaṃ nāham eṣyāmi bhārata
33
hatapravīre sainye 'smin mayi caiva sthite yudhi
abhiyāsyati māṃ pārthaḥ śakra śaktyā vinākṛtam
34
tataḥ śreyaḥ karaṃ yat te tan nibodha janeśvara
āyudhānāṃ ca yad vīryaṃ dravyāṇām arjunasya ca
35
kāyasya mahato bhede lāghave dūrapātane
sauṣṭhave cāstrayoge ca savyasācī na matsamaḥ
36
sarvāyudhamahāmātraṃ vijayaṃ nāma tad dhanuḥ
indrārtham abhikāmena nirmitaṃ viśvakarmaṇā
37
yena daitya gaṇān rājañ jitavān vai śatakratuḥ
yasya ghoṣeṇa daityānāṃ vimuhyanti diśo daśa
tad bhārgavāya prāyacchac chakraḥ paramasaṃmatam
38
tad divyaṃ bhārgavo mahyam adadād dhanur uttamam
yena yotsye mahābāhum arjunaṃ jayatāṃ varam
yathendraḥ samare sarvān daiteyān vai samāgatān
39
dhanur ghoraṃ rāmadattaṃ gāṇḍīvāt tad viśiṣyate
triḥ saptakṛtvaḥ pṛthivī dhanuṣā tena nirjitā
40
dhanuṣo yasya karmāṇi divyāni prāha bhārgavaḥ
tad rāmo hy adadān mahyaṃ yena yotsyāmi pāṇḍavam
41
adya duryodhanāhaṃ tvāṃ nandayiṣye sabāndhavam
nihatya samare vīram arjunaṃ jayatāṃ varam
42
saparvatavanadvīpā hatadviḍbhiḥ sasāgarā
putrapautra pratiṣṭhā te bhaviṣyaty adya pārthiva
43
nāsādhyaṃ vidyate me 'dya tvatpriyārthaṃ viśeṣataḥ
samyag dharmānuraktasya siddhir ātmavato yathā
44
na hi māṃ samare soḍhuṃ sa śakto 'gniṃ tarur yathā
avaśyaṃ tu mayā vācyaṃ yena hīno 'smi phalgunāt
45
jyā tasya dhanuṣo divyā tathākṣayyau maheṣudhī
tasya divyaṃ dhanuḥśreṣṭhaṃ gāṇḍīvam ajaraṃ yudhi
46
vijayaṃ ca mahad divyaṃ mamāpi dhanur uttamam
tatrāham adhikaḥ pārthād dhanuṣā tena pārthiva
47
mayā cābhyadhiko vīraḥ pāṇḍavas tan nibodha me
raśmigrāhaś ca dāśārhaḥ sarvalokanamaskṛtaḥ
48
agnidattaś ca vai divyo rathaḥ kāñcanabhūṣaṇaḥ
acchedyaḥ sarvato vīra vājinaś ca manojavāḥ
dhvajaś ca divyo dyutimān vānaro vismayaṃ karaḥ
49
kṛṣṇaś ca sraṣṭā jagato rathaṃ tam abhirakṣati
ebhir dravyair ahaṃ hīno yoddhum icchāmi pāṇḍavam
50
ayaṃ tu sadṛśo vīraḥ śalyaḥ samitiśobhanaḥ
sārathyaṃ yadi me kuryād dhruvas te vijayo bhavet
51
tasya me sārathiḥ śalyo bhavatv asu karaḥ paraiḥ
nārācān gārdhrapatrāṃś ca śakaṭāni vahantu me
52
rathāś ca mukhyā rājendra yuktā vājibhir uttamaiḥ
āyāntu paścāt satataṃ mām eva bharatarṣabha
53
evam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyāmi guṇair aham
śalyo hy abhyadhikaḥ kṛṣṇd arjunād adhiko hy aham
54
yathāśvahṛdayaṃ veda dāśārhaḥ paravīrahā
tathā śalyo 'pi jānīte hayānāṃ vai mahārathaḥ
55
bāhuvīrye samo nāsti madrarājasya kaś cana
tathāstrair matsamo nāsti kaś cid eva dhanurdharaḥ
56
tathā śalya samo nāsti hayayāne ha kaś cana
so 'yam abhyadhikaḥ pārthād bhaviṣyati ratho mama
57
etat kṛtaṃ mahārāja tvayecchāmi paraṃtapa
evaṃ kṛte kṛtaṃ mahyaṃ sarvakāmair bhaviṣyati
58
tato draṣṭāsi samare yat kariṣyāmi bhārata
sarvathā pāṇḍavān sarvāñ jeṣyāmy adya samāgatān
59
[dur]
sarvam etat kariṣyāmi yathā tvaṃ karṇa manyase
sopāsaṅgā rathāḥ sāśvā anuyāsyanti sūtaja
60
nārācān gārdhrapakṣāṃś ca śakaṭāni vahantu te
anuyāsyāma karṇa tvāṃ vayaṃ sarve ca pārthivāḥ
61
[s]
evam uktvā mahārāja tava putrāḥ pratāpavān
abhigamyābravīd rājā madrarājam idaṃ vacaḥ
