Book 5. Chapter 22

Book 5
Chapter 22

1

tataḥ sīt�m up�gamya r�kṣasyo vikṛt�nan�ḥ

paruṣaṃ paruṣ� n�rya ūcus t� v�kyam apriyam

2

kiṃ tvam antaḥpure sīte sarvabhūtamanohare

mah�rhaśayanopete na v�sam anumanyase

3

m�nuṣī m�nuṣasyaiva bh�ry�tvaṃ bahu manyase

praty�hara mano r�m�n na tvaṃ j�tu bhaviṣyasi

4

m�nuṣī m�nuṣaṃ taṃ tu r�mam icchasi śobhane

r�jy�d bhraṣṭam asiddh�rthaṃ viklavaṃ tam anindite

5

r�kṣasīn�ṃ vacaḥ śrutv� sīt� padmanibhekṣaṇ�

netr�bhy�m aśrupūrṇ�bhy�m idaṃ vacanam abravīt

6

yad idaṃ lokavidviṣṭam ud�haratha saṃgat�ḥ

naitan manasi v�kyaṃ me kilbiṣaṃ pratitiṣṭhati

7

na m�nuṣī r�kṣasasya bh�ry� bhavitum arhati

k�maṃ kh�data m�ṃ sarv� na kariṣy�mi vo vacaḥ

dīno v� r�jyahīno v� yo me bhart� sa me guruḥ

8

sīt�y� vacanaṃ śrutv� r�kṣasyaḥ krodhamūrchit�ḥ

bhartsayanti sma paruṣair v�kyai r�vaṇacodit�ḥ

9

avalīnaḥ sa nirv�kyo hanum�ñ śiṃśap�drume

sīt�ṃ saṃtarjayantīs t� r�kṣasīr aśṛṇot kapiḥ

10

t�m abhikramya saṃrabdh� vepam�n�ṃ samantataḥ

bhṛśaṃ saṃlilihur dīpt�n pralambadaśanacchad�n

11

ūcuś ca paramakruddh�ḥ pragṛhy�śu paraśvadh�n

neyam arhati bhart�raṃ r�vaṇaṃ r�kṣas�dhipam

12

s� bhartsyam�n� bhīm�bhī r�kṣasībhir var�nan�

s� b�ṣpam apam�rjantī śiṃśap�ṃ t�m up�gamat

13

tatas t�ṃ śiṃśap�ṃ sīt� r�kṣasībhiḥ sam�vṛt�

abhigamya viś�l�kṣī tasthau śokapariplut�

14

t�ṃ kṛś�ṃ dīnavadan�ṃ malin�mbaradh�riṇīm

bhartsay�ṃ cakrire bhīm� r�kṣasyas t�ḥ samantataḥ

15

tatas t�ṃ vinat� n�ma r�kṣasī bhīmadarśan�

abravīt kupit�k�r� kar�l� nirṇatodarī

16

sīte pary�ptam et�vad bhartṛsneho nidarśitaḥ

sarvatr�tikṛtaṃ bhadre vyasan�yopakalpate

17

parituṣṭ�smi bhadraṃ te m�nuṣas te kṛto vidhiḥ

mam�pi tu vacaḥ pathyaṃ bruvanty�ḥ kuru maithili

18

r�vaṇaṃ bhaja bhart�raṃ bhart�raṃ sarvarakṣas�m

vikr�ntaṃ rūpavantaṃ ca sureśam iva v�savam

19

dakṣiṇaṃ ty�gaśīlaṃ ca sarvasya priyav�dinam

m�nuṣaṃ kṛpaṇaṃ r�maṃ tyaktv� r�vaṇam �śraya

20

divy�ṅgar�g� vaidehi divy�bharaṇabhūṣit�

adya prabhṛti sarveṣ�ṃ lok�n�m īśvarī bhava

agneḥ sv�h� yath� devī śacīvendrasya śobhane

21

kiṃ te r�meṇa vaidehi kṛpaṇena gat�yuṣ�

22

etad uktaṃ ca me v�kyaṃ yadi tvaṃ na kariṣyasi

asmin muhūrte sarv�s tv�ṃ bhakṣayiṣy�mahe vayam

23

any� tu vikaṭ� n�ma lambam�napayodhar�

abravīt kupit� sīt�ṃ muṣṭim udyamya garjatī

24

bahūny apratirūp�ṇi vacan�ni sudurmate

anukroś�n mṛdutv�c ca so�h�ni tava maithili

na ca naḥ kuruṣe v�kyaṃ hitaṃ k�lapuraskṛtam

25

�nīt�si samudrasya p�ram anyair dur�sadam

r�vaṇ�ntaḥpuraṃ ghoraṃ praviṣṭ� c�si maithili

26

r�vaṇasya gṛhe rudh� asm�bhis tu surakṣit�

na tv�ṃ śaktaḥ paritr�tum api s�kṣ�t puraṃdaraḥ

27

kuruṣva hitav�diny� vacanaṃ mama maithili

alam aśruprap�tena tyaja śokam anarthakam

28

bhaja prītiṃ praharṣaṃ ca tyajait�ṃ nityadainyat�m

sīte r�kṣasar�jena saha krī�a yath�sukham

29

j�n�si hi yath� bhīru strīṇ�ṃ yauvanam adhruvam

y�van na te vyatikr�met t�vat sukham av�pnuhi

30

udy�n�ni ca ramy�ṇi parvatopavan�ni ca

saha r�kṣasar�jena cara tvaṃ madirekṣaṇe

31

strīsahasr�ṇi te sapta vaśe sth�syanti sundari

r�vaṇaṃ bhaja bhart�raṃ bhart�raṃ sarvarakṣas�m

32

utp�ṭya v� te hṛdayaṃ bhakṣayiṣy�mi maithili

yadi me vy�hṛtaṃ v�kyaṃ na yath�vat kariṣyasi

33

tataś caṇ�odarī n�ma r�kṣasī krūradarśan�

bhr�mayantī mahac chūlam idaṃ vacanam abravīt

34

im�ṃ hariṇalok�kṣīṃ tr�sotkampapayodhar�m

r�vaṇena hṛt�ṃ dṛṣṭv� daurhṛdo me mah�n abhūt

35

yakṛtplīham athotpī�aṃ hṛdayaṃ ca sabandhanam

antr�ṇy api tath� śīrṣaṃ kh�deyam iti me matiḥ

36

tatas tu praghas� n�ma r�kṣasī v�kyam abravīt

kaṇṭham asy� nṛśaṃs�y�ḥ pī�ay�maḥ kim �syate

37

nivedyat�ṃ tato r�jñe m�nuṣī s� mṛteti ha

n�tra kaś cana saṃdehaḥ kh�dateti sa vakṣyati

38

tatas tv aj�mukhī n�ma r�kṣasī v�kyam abravīt

viśasyem�ṃ tataḥ sarv�n sam�n kuruta pīluk�n

39

vibhaj�ma tataḥ sarv� viv�do me na rocate

peyam �nīyat�ṃ kṣipraṃ m�lyaṃ ca vividhaṃ bahu

40

tataḥ śūrpaṇakh� n�ma r�kṣasī v�kyam abravīt

aj�mukh� yad uktaṃ hi tad eva mama rocate

41

sur� c�nīyat�ṃ kṣipraṃ sarvaśokavin�śinī

m�nuṣaṃ m�ṃsam �s�dya nṛty�mo 'tha nikumbhil�m

42

evaṃ saṃbhartsyam�n� s� sīt� surasutopam�

r�kṣasībhiḥ sughor�bhir dhairyam utsṛjya roditi

1

ततः सीताम उपागम�य राक�षस�यॊ विकृताननाः

पर�षं पर�षा नार�य ऊच�स ता वाक�यम अप�रियम

2

किं तवम अन�तःप�रे सीते सर�वभूतमनॊहरे

महार�हशयनॊपेते न वासम अन�मन�यसे

3

मान�षी मान�षस�यैव भार�यात�वं बह� मन�यसे

परत�याहर मनॊ रामान न तवं जात� भविष�यसि

4

मान�षी मान�षं तं त� रामम इच�छसि शॊभने

राज�याद भरष�टम असिद�धार�थं विक�लवं तम अनिन�दिते

5

राक�षसीनां वचः शर�त�वा सीता पद�मनिभेक�षणा

नेत�राभ�याम अश�र�पूर�णाभ�याम इदं वचनम अब�रवीत

6

यद इदं लॊकविद�विष�टम उदाहरथ संगताः

नैतन मनसि वाक�यं मे किल�बिषं परतितिष�ठति

7

न मान�षी राक�षसस�य भार�या भवित�म अर�हति

कामं खादत मां सर�वा न करिष�यामि वॊ वचः

दीनॊ वा राज�यहीनॊ वा यॊ मे भर�ता स मे ग�र�ः

8

सीताया वचनं शर�त�वा राक�षस�यः करॊधमूर�छिताः

भर�त�सयन�ति सम पर�षैर वाक�यै रावणचॊदिताः

9

अवलीनः स निर�वाक�यॊ हन�माञ शिंशपाद�र�मे

सीतां संतर�जयन�तीस ता राक�षसीर अशृणॊत कपिः

10

ताम अभिक�रम�य संरब�धा वेपमानां समन�ततः

भृशं संलिलिह�र दीप�तान परलम�बदशनच�छदान

11

ऊच�श च परमक�र�द�धाः परगृह�याश� परश�वधान

नेयम अर�हति भर�तारं रावणं राक�षसाधिपम

12

सा भर�त�स�यमाना भीमाभी राक�षसीभिर वरानना

सा बाष�पम अपमार�जन�ती शिंशपां ताम उपागमत

13

ततस तां शिंशपां सीता राक�षसीभिः समावृता

अभिगम�य विशालाक�षी तस�थौ शॊकपरिप�ल�ता

14

तां कृशां दीनवदनां मलिनाम�बरधारिणीम

भर�त�सयां चक�रिरे भीमा राक�षस�यस ताः समन�ततः

15

ततस तां विनता नाम राक�षसी भीमदर�शना

अब�रवीत क�पिताकारा कराला निर�णतॊदरी

16

सीते पर�याप�तम �तावद भर�तृस�नेहॊ निदर�शितः

सर�वत�रातिकृतं भद�रे वयसनायॊपकल�पते

17

परित�ष�टास�मि भद�रं ते मान�षस ते कृतॊ विधिः

ममापि त� वचः पथ�यं बर�वन�त�याः क�र� मैथिलि

18

रावणं भज भर�तारं भर�तारं सर�वरक�षसाम

विक�रान�तं रूपवन�तं च स�रेशम इव वासवम

19

दक�षिणं तयागशीलं च सर�वस�य परियवादिनम

मान�षं कृपणं रामं तयक�त�वा रावणम आश�रय

20

दिव�याङ�गरागा वैदेहि दिव�याभरणभूषिता

अद�य परभृति सर�वेषां लॊकानाम ईश�वरी भव

अग�नेः सवाहा यथा देवी शचीवेन�द�रस�य शॊभने

21

किं ते रामेण वैदेहि कृपणेन गताय�षा

22

�तद उक�तं च मे वाक�यं यदि तवं न करिष�यसि

अस�मिन म�हूर�ते सर�वास तवां भक�षयिष�यामहे वयम

23

अन�या त� विकटा नाम लम�बमानपयॊधरा

अब�रवीत क�पिता सीतां म�ष�टिम उद�यम�य गर�जती

24

बहून�य अप�रतिरूपाणि वचनानि स�द�र�मते

अन�क�रॊशान मृद�त�वाच च सॊढानि तव मैथिलि

न च नः क�र�षे वाक�यं हितं कालप�रस�कृतम

25

आनीतासि सम�द�रस�य पारम अन�यैर द�रासदम

रावणान�तःप�रं घॊरं परविष�टा चासि मैथिलि

26

रावणस�य गृहे र�धा अस�माभिस त� स�रक�षिता

न तवां शक�तः परित�रात�म अपि साक�षात प�रंदरः

27

क�र�ष�व हितवादिन�या वचनं मम मैथिलि

अलम अश�र�प�रपातेन तयज शॊकम अनर�थकम

28

भज परीतिं परहर�षं च तयजैतां नित�यदैन�यताम

सीते राक�षसराजेन सह करीड यथास�खम

29

जानासि हि यथा भीर� सत�रीणां यौवनम अध�र�वम

यावन न ते वयतिक�रामेत तावत स�खम अवाप�न�हि

30

उद�यानानि च रम�याणि पर�वतॊपवनानि च

सह राक�षसराजेन चर तवं मदिरेक�षणे

31

सत�रीसहस�राणि ते सप�त वशे सथास�यन�ति स�न�दरि

रावणं भज भर�तारं भर�तारं सर�वरक�षसाम

32

उत�पाट�य वा ते हृदयं भक�षयिष�यामि मैथिलि

यदि मे वयाहृतं वाक�यं न यथावत करिष�यसि

33

ततश चण�डॊदरी नाम राक�षसी करूरदर�शना

भरामयन�ती महच छूलम इदं वचनम अब�रवीत

34

इमां हरिणलॊकाक�षीं तरासॊत�कम�पपयॊधराम

रावणेन हृतां दृष�ट�वा दौर�हृदॊ मे महान अभूत

35

यकृत�प�लीहम अथॊत�पीडं हृदयं च सबन�धनम

अन�त�राण�य अपि तथा शीर�षं खादेयम इति मे मतिः

36

ततस त� परघसा नाम राक�षसी वाक�यम अब�रवीत

कण�ठम अस�या नृशंसायाः पीडयामः किम आस�यते

37

निवेद�यतां ततॊ राज�ञे मान�षी सा मृतेति ह

नात�र कश चन संदेहः खादतेति स वक�ष�यति

38

ततस तव अजाम�खी नाम राक�षसी वाक�यम अब�रवीत

विशस�येमां ततः सर�वान समान क�र�त पील�कान

39

विभजाम ततः सर�वा विवादॊ मे न रॊचते

पेयम आनीयतां कषिप�रं माल�यं च विविधं बह�

40

ततः शूर�पणखा नाम राक�षसी वाक�यम अब�रवीत

अजाम�खा यद उक�तं हि तद �व मम रॊचते

41

स�रा चानीयतां कषिप�रं सर�वशॊकविनाशिनी

मान�षं मांसम आसाद�य नृत�यामॊ ऽथ निक�म�भिलाम

42

�वं संभर�त�स�यमाना सा सीता स�रस�तॊपमा

राक�षसीभिः स�घॊराभिर धैर�यम उत�सृज�य रॊदिति