Book 4. Chapter 13
Book 4
Chapter 13
1
ṛyamūkāt sa dharmātmā kiṣkindhāṃ lakṣmaṇāgrajaḥ
jagāma sahasugrīvo vālivikramapālitām
2
samudyamya mahac cāpaṃ rāmaḥ kāñcanabhūṣitam
śarāṃś cāditya saṃkāśān gṛhītvā raṇasādhakān
3
agratas tu yayau tasya rāghavasya mahātmanaḥ
sugrīvaḥ saṃhatagrīvo lakṣmaṇaś ca mahābalaḥ
4
pṛṣṭhato hanumān vīro nalo nīlaś ca vānaraḥ
tāraś caiva mahātejā hariyūthapa yūthapāḥ
5
te vīkṣamāṇā vṛkṣāṃś ca puṣpabhārāvalambinaḥ
prasannāmbuvahāś caiva saritaḥ sāgaraṃ gamāḥ
6
kandarāṇi ca śailāṃś ca nirjharāṇi guhās tathā
śikharāṇi ca mukhyāni darīś ca priyadarśanāḥ
7
vaidūryavimalaiḥ parṇaiḥ padmaiś cākāśakuḍmalaiḥ
śobhitān sajalān mārge taṭākāṃś ca vyalokayan
8
kāraṇḍaiḥ sārasair haṃsair vañjūlair jalakukkuṭaiḥ
cakravākais tathā cānyaiḥ śakunaiḥ pratināditān
9
mṛduśaṣpāṅkurāhārān nirbhayān vanagocarān
carataḥ sarvato 'paśyan sthalīṣu hariṇān sthitān
10
taṭākavairiṇaś cāpi śukladantavibhūṣitān
ghorān ekacarān vanyān dviradān kūlaghātinaḥ
11
vane vanacarāṃś cānyān khecarāṃś ca vihaṃgamān
paśyantas tvaritā jagmuḥ sugrīvavaśavartinaḥ
12
teṣāṃ tu gacchatāṃ tatra tvaritaṃ raghunandanaḥ
drumaṣaṇḍaṃ vanaṃ dṛṣṭvā rāmaḥ sugrīvam abravīt
13
eṣa megha ivākāśe vṛkṣaṣaṇḍaḥ prakāśate
meghasaṃghātavipulaḥ paryantakadalīvṛtaḥ
14
kim etaj jñātum icchāmi sakhe kautūhalaṃ mama
kautūhalāpanayanaṃ kartum icchāmy ahaṃ tvayā
15
tasya tadvacanaṃ śrutvā rāghavasya mahātmanaḥ
gacchann evācacakṣe 'tha sugrīvas tan mahad vanam
16
etad rāghava vistīrṇam āśramaṃ śramanāśanam
udyānavanasaṃpannaṃ svādumūlaphalodakam
17
atra saptajanā nāma munayaḥ saṃśitavratāḥ
saptaivāsann adhaḥśīrṣā niyataṃ jalaśāyinaḥ
18
saptarātrakṛtāhārā vāyunā vanavāsinaḥ
divaṃ varṣaśatair yātāḥ saptabhiḥ sakalevarāḥ
19
teṣām evaṃ prabhāvena drumaprākārasaṃvṛtam
āśramaṃ sudurādharṣam api sendraiḥ surāsuraiḥ
20
pakṣiṇo varjayanty etat tathānye vanacāriṇaḥ
viśanti mohād ye 'py atra nivartante na te punaḥ
21
vibhūṣaṇaravāś cātra śrūyante sakalākṣarāḥ
tūryagītasvanāś cāpi gandho divyaś ca rāghava
22
tretāgnayo 'pi dīpyante dhūmo hy eṣa pradṛśyate
veṣṭayann iva vṛkṣāgrān kapotāṅgāruṇo ghanaḥ
23
kuru praṇāmaṃ dharmātmaṃs tān samuddiśya rāghavaḥ
lakṣmaṇena saha bhrātrā prayataḥ saṃyatāñjaliḥ
24
praṇamanti hi ye teṣām ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām
na teṣām aśubhaṃ kiṃ cic charīre rāma dṛśyate
25
tato rāmaḥ saha bhrātrā lakṣmaṇena kṛtāñjaliḥ
samuddiśya mahātmānas tān ṛṣīn abhyavādayat
26
abhivādya ca dharmātmā rāmo bhrātā ca lakṣmaṇaḥ
sugrīvo vānarāś caiva jagmuḥ saṃhṛṣṭamānasāḥ
27
te gatvā dūram adhvānaṃ tasmāt saptajanāśramāt
dadṛśus tāṃ durādharṣāṃ kiṣkindhāṃ vālipālitām
1
ऋश्यमूकात स धर्मात्मा किष्किन्धां लक्ष्मणाग्रजः
जगाम सहसुग्रीवॊ वालिविक्रमपालिताम
2
समुद्यम्य महच चापं रामः काञ्चनभूषितम
शरांश चादित्य संकाशान गृहीत्वा रणसाधकान
3
अग्रतस तु ययौ तस्य राघवस्य महात्मनः
सुग्रीवः संहतग्रीवॊ लक्ष्मणश च महाबलः
4
पृष्ठतॊ हनुमान वीरॊ नलॊ नीलश च वानरः
तारश चैव महातेजा हरियूथप यूथपाः
5
ते वीक्षमाणा वृक्षांश च पुष्पभारावलम्बिनः
परसन्नाम्बुवहाश चैव सरितः सागरं गमाः
6
कन्दराणि च शैलांश च निर्झराणि गुहास तथा
शिखराणि च मुख्यानि दरीश च परियदर्शनाः
7
वैदूर्यविमलैः पर्णैः पद्मैश चाकाशकुड्मलैः
शॊभितान सजलान मार्गे तटाकांश च वयलॊकयन
8
कारण्डैः सारसैर हंसैर वञ्जूलैर जलकुक्कुटैः
चक्रवाकैस तथा चान्यैः शकुनैः परतिनादितान
9
मृदुशष्पाङ्कुराहारान निर्भयान वनगॊचरान
चरतः सर्वतॊ ऽपश्यन सथलीषु हरिणान सथितान
10
तटाकवैरिणश चापि शुक्लदन्तविभूषितान
घॊरान एकचरान वन्यान दविरदान कूलघातिनः
11
वने वनचरांश चान्यान खेचरांश च विहंगमान
पश्यन्तस तवरिता जग्मुः सुग्रीववशवर्तिनः
12
तेषां तु गच्छतां तत्र तवरितं रघुनन्दनः
दरुमषण्डं वनं दृष्ट्वा रामः सुग्रीवम अब्रवीत
13
एष मेघ इवाकाशे वृक्षषण्डः परकाशते
मेघसंघातविपुलः पर्यन्तकदलीवृतः
14
किम एतज जञातुम इच्छामि सखे कौतूहलं मम
कौतूहलापनयनं कर्तुम इच्छाम्य अहं तवया
15
तस्य तद्वचनं शरुत्वा राघवस्य महात्मनः
गच्छन्न एवाचचक्षे ऽथ सुग्रीवस तन महद वनम
16
एतद राघव विस्तीर्णम आश्रमं शरमनाशनम
उद्यानवनसंपन्नं सवादुमूलफलॊदकम
17
अत्र सप्तजना नाम मुनयः संशितव्रताः
सप्तैवासन्न अधःशीर्षा नियतं जलशायिनः
18
सप्तरात्रकृताहारा वायुना वनवासिनः
दिवं वर्षशतैर याताः सप्तभिः सकलेवराः
19
तेषाम एवं परभावेन दरुमप्राकारसंवृतम
आश्रमं सुदुराधर्षम अपि सेन्द्रैः सुरासुरैः
20
पक्षिणॊ वर्जयन्त्य एतत तथान्ये वनचारिणः
विशन्ति मॊहाद ये ऽपय अत्र निवर्तन्ते न ते पुनः
21
विभूषणरवाश चात्र शरूयन्ते सकलाक्षराः
तूर्यगीतस्वनाश चापि गन्धॊ दिव्यश च राघव
22
तरेताग्नयॊ ऽपि दीप्यन्ते धूमॊ हय एष परदृश्यते
वेष्टयन्न इव वृक्षाग्रान कपॊताङ्गारुणॊ घनः
23
कुरु परणामं धर्मात्मंस तान समुद्दिश्य राघवः
लक्ष्मणेन सह भरात्रा परयतः संयताञ्जलिः
24
परणमन्ति हि ये तेषाम ऋषीणां भावितात्मनाम
न तेषाम अशुभं किं चिच छरीरे राम दृश्यते
25
ततॊ रामः सह भरात्रा लक्ष्मणेन कृताञ्जलिः
समुद्दिश्य महात्मानस तान ऋषीन अभ्यवादयत
26
अभिवाद्य च धर्मात्मा रामॊ भराता च लक्ष्मणः
सुग्रीवॊ वानराश चैव जग्मुः संहृष्टमानसाः
27
ते गत्वा दूरम अध्वानं तस्मात सप्तजनाश्रमात
ददृशुस तां दुराधर्षां किष्किन्धां वालिपालिता
Chapter 13
1
ṛyamūkāt sa dharmātmā kiṣkindhāṃ lakṣmaṇāgrajaḥ
jagāma sahasugrīvo vālivikramapālitām
2
samudyamya mahac cāpaṃ rāmaḥ kāñcanabhūṣitam
śarāṃś cāditya saṃkāśān gṛhītvā raṇasādhakān
3
agratas tu yayau tasya rāghavasya mahātmanaḥ
sugrīvaḥ saṃhatagrīvo lakṣmaṇaś ca mahābalaḥ
4
pṛṣṭhato hanumān vīro nalo nīlaś ca vānaraḥ
tāraś caiva mahātejā hariyūthapa yūthapāḥ
5
te vīkṣamāṇā vṛkṣāṃś ca puṣpabhārāvalambinaḥ
prasannāmbuvahāś caiva saritaḥ sāgaraṃ gamāḥ
6
kandarāṇi ca śailāṃś ca nirjharāṇi guhās tathā
śikharāṇi ca mukhyāni darīś ca priyadarśanāḥ
7
vaidūryavimalaiḥ parṇaiḥ padmaiś cākāśakuḍmalaiḥ
śobhitān sajalān mārge taṭākāṃś ca vyalokayan
8
kāraṇḍaiḥ sārasair haṃsair vañjūlair jalakukkuṭaiḥ
cakravākais tathā cānyaiḥ śakunaiḥ pratināditān
9
mṛduśaṣpāṅkurāhārān nirbhayān vanagocarān
carataḥ sarvato 'paśyan sthalīṣu hariṇān sthitān
10
taṭākavairiṇaś cāpi śukladantavibhūṣitān
ghorān ekacarān vanyān dviradān kūlaghātinaḥ
11
vane vanacarāṃś cānyān khecarāṃś ca vihaṃgamān
paśyantas tvaritā jagmuḥ sugrīvavaśavartinaḥ
12
teṣāṃ tu gacchatāṃ tatra tvaritaṃ raghunandanaḥ
drumaṣaṇḍaṃ vanaṃ dṛṣṭvā rāmaḥ sugrīvam abravīt
13
eṣa megha ivākāśe vṛkṣaṣaṇḍaḥ prakāśate
meghasaṃghātavipulaḥ paryantakadalīvṛtaḥ
14
kim etaj jñātum icchāmi sakhe kautūhalaṃ mama
kautūhalāpanayanaṃ kartum icchāmy ahaṃ tvayā
15
tasya tadvacanaṃ śrutvā rāghavasya mahātmanaḥ
gacchann evācacakṣe 'tha sugrīvas tan mahad vanam
16
etad rāghava vistīrṇam āśramaṃ śramanāśanam
udyānavanasaṃpannaṃ svādumūlaphalodakam
17
atra saptajanā nāma munayaḥ saṃśitavratāḥ
saptaivāsann adhaḥśīrṣā niyataṃ jalaśāyinaḥ
18
saptarātrakṛtāhārā vāyunā vanavāsinaḥ
divaṃ varṣaśatair yātāḥ saptabhiḥ sakalevarāḥ
19
teṣām evaṃ prabhāvena drumaprākārasaṃvṛtam
āśramaṃ sudurādharṣam api sendraiḥ surāsuraiḥ
20
pakṣiṇo varjayanty etat tathānye vanacāriṇaḥ
viśanti mohād ye 'py atra nivartante na te punaḥ
21
vibhūṣaṇaravāś cātra śrūyante sakalākṣarāḥ
tūryagītasvanāś cāpi gandho divyaś ca rāghava
22
tretāgnayo 'pi dīpyante dhūmo hy eṣa pradṛśyate
veṣṭayann iva vṛkṣāgrān kapotāṅgāruṇo ghanaḥ
23
kuru praṇāmaṃ dharmātmaṃs tān samuddiśya rāghavaḥ
lakṣmaṇena saha bhrātrā prayataḥ saṃyatāñjaliḥ
24
praṇamanti hi ye teṣām ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām
na teṣām aśubhaṃ kiṃ cic charīre rāma dṛśyate
25
tato rāmaḥ saha bhrātrā lakṣmaṇena kṛtāñjaliḥ
samuddiśya mahātmānas tān ṛṣīn abhyavādayat
26
abhivādya ca dharmātmā rāmo bhrātā ca lakṣmaṇaḥ
sugrīvo vānarāś caiva jagmuḥ saṃhṛṣṭamānasāḥ
27
te gatvā dūram adhvānaṃ tasmāt saptajanāśramāt
dadṛśus tāṃ durādharṣāṃ kiṣkindhāṃ vālipālitām
1
ऋश्यमूकात स धर्मात्मा किष्किन्धां लक्ष्मणाग्रजः
जगाम सहसुग्रीवॊ वालिविक्रमपालिताम
2
समुद्यम्य महच चापं रामः काञ्चनभूषितम
शरांश चादित्य संकाशान गृहीत्वा रणसाधकान
3
अग्रतस तु ययौ तस्य राघवस्य महात्मनः
सुग्रीवः संहतग्रीवॊ लक्ष्मणश च महाबलः
4
पृष्ठतॊ हनुमान वीरॊ नलॊ नीलश च वानरः
तारश चैव महातेजा हरियूथप यूथपाः
5
ते वीक्षमाणा वृक्षांश च पुष्पभारावलम्बिनः
परसन्नाम्बुवहाश चैव सरितः सागरं गमाः
6
कन्दराणि च शैलांश च निर्झराणि गुहास तथा
शिखराणि च मुख्यानि दरीश च परियदर्शनाः
7
वैदूर्यविमलैः पर्णैः पद्मैश चाकाशकुड्मलैः
शॊभितान सजलान मार्गे तटाकांश च वयलॊकयन
8
कारण्डैः सारसैर हंसैर वञ्जूलैर जलकुक्कुटैः
चक्रवाकैस तथा चान्यैः शकुनैः परतिनादितान
9
मृदुशष्पाङ्कुराहारान निर्भयान वनगॊचरान
चरतः सर्वतॊ ऽपश्यन सथलीषु हरिणान सथितान
10
तटाकवैरिणश चापि शुक्लदन्तविभूषितान
घॊरान एकचरान वन्यान दविरदान कूलघातिनः
11
वने वनचरांश चान्यान खेचरांश च विहंगमान
पश्यन्तस तवरिता जग्मुः सुग्रीववशवर्तिनः
12
तेषां तु गच्छतां तत्र तवरितं रघुनन्दनः
दरुमषण्डं वनं दृष्ट्वा रामः सुग्रीवम अब्रवीत
13
एष मेघ इवाकाशे वृक्षषण्डः परकाशते
मेघसंघातविपुलः पर्यन्तकदलीवृतः
14
किम एतज जञातुम इच्छामि सखे कौतूहलं मम
कौतूहलापनयनं कर्तुम इच्छाम्य अहं तवया
15
तस्य तद्वचनं शरुत्वा राघवस्य महात्मनः
गच्छन्न एवाचचक्षे ऽथ सुग्रीवस तन महद वनम
16
एतद राघव विस्तीर्णम आश्रमं शरमनाशनम
उद्यानवनसंपन्नं सवादुमूलफलॊदकम
17
अत्र सप्तजना नाम मुनयः संशितव्रताः
सप्तैवासन्न अधःशीर्षा नियतं जलशायिनः
18
सप्तरात्रकृताहारा वायुना वनवासिनः
दिवं वर्षशतैर याताः सप्तभिः सकलेवराः
19
तेषाम एवं परभावेन दरुमप्राकारसंवृतम
आश्रमं सुदुराधर्षम अपि सेन्द्रैः सुरासुरैः
20
पक्षिणॊ वर्जयन्त्य एतत तथान्ये वनचारिणः
विशन्ति मॊहाद ये ऽपय अत्र निवर्तन्ते न ते पुनः
21
विभूषणरवाश चात्र शरूयन्ते सकलाक्षराः
तूर्यगीतस्वनाश चापि गन्धॊ दिव्यश च राघव
22
तरेताग्नयॊ ऽपि दीप्यन्ते धूमॊ हय एष परदृश्यते
वेष्टयन्न इव वृक्षाग्रान कपॊताङ्गारुणॊ घनः
23
कुरु परणामं धर्मात्मंस तान समुद्दिश्य राघवः
लक्ष्मणेन सह भरात्रा परयतः संयताञ्जलिः
24
परणमन्ति हि ये तेषाम ऋषीणां भावितात्मनाम
न तेषाम अशुभं किं चिच छरीरे राम दृश्यते
25
ततॊ रामः सह भरात्रा लक्ष्मणेन कृताञ्जलिः
समुद्दिश्य महात्मानस तान ऋषीन अभ्यवादयत
26
अभिवाद्य च धर्मात्मा रामॊ भराता च लक्ष्मणः
सुग्रीवॊ वानराश चैव जग्मुः संहृष्टमानसाः
27
ते गत्वा दूरम अध्वानं तस्मात सप्तजनाश्रमात
ददृशुस तां दुराधर्षां किष्किन्धां वालिपालिता
