Book 6. Chapter 17

Book 6
Chapter 17

1

tad vacaḥ pathyam aklībaṃ s�raṇen�bhibh�ṣitam

niśamya r�vaṇo r�j� pratyabh�ṣata s�raṇam

2

yadi m�m abhiyuñjīran devagandharvad�nav�ḥ

naiva sīt�ṃ prad�sy�mi sarvalokabhay�d api

3

tvaṃ tu saumya paritrasto haribhir nirjito bhṛśam

pratiprad�nam adyaiva sīt�y�ḥ s�dhu manyase

ko hi n�ma sapatno m�ṃ samare jetum arhati

4

ity uktv� paruṣaṃ v�kyaṃ r�vaṇo r�kṣas�dhipaḥ

�ruroha tataḥ śrīm�n pr�s�daṃ himap�ṇ�uram

bahut�lasamutsedhaṃ r�vaṇo 'tha didṛkṣay�

5

t�bhy�ṃ car�bhy�ṃ sahito r�vaṇaḥ krodhamūrchitaḥ

paśyam�naḥ samudraṃ ca parvat�ṃś ca van�ni ca

dadarśa pṛthivīdeśaṃ susaṃpūrṇaṃ plavaṃgamaiḥ

6

tad ap�ram asaṃkhyeyaṃ v�nar�ṇ�ṃ mahad balam

�lokya r�vaṇo r�j� paripapraccha s�raṇam

7

eṣ�ṃ v�naramukhy�n�ṃ ke śūr�ḥ ke mah�bal�ḥ

ke pūrvam abhivartante mahots�h�ḥ samantataḥ

8

keṣ�ṃ śṛṇoti sugrīvaḥ ke v� yūthapayūthap�ḥ

s�raṇ�cakṣva me sarvaṃ ke pradh�n�ḥ plavaṃgam�ḥ

9

s�raṇo r�kṣasendrasya vacanaṃ paripṛcchataḥ

�cacakṣe 'tha mukhyajño mukhy�ṃs t�ṃs tu vanaukasaḥ

10

eṣa yo 'bhimukho laṅk�ṃ nardaṃs tiṣṭhati v�naraḥ

yūthap�n�ṃ sahasr�ṇ�ṃ śatena pariv�ritaḥ

11

yasya ghoṣeṇa mahat� sapr�k�r� satoraṇ�

laṅk� pravepate sarv� saśailavanak�nan�

12

sarvaś�kh�mṛgendrasya sugrīvasya mah�tmanaḥ

bal�gre tiṣṭhate vīro nīlo n�maiṣa yūthapaḥ

13

b�hū pragṛhya yaḥ padbhy�ṃ mahīṃ gacchati vīryav�n

laṅk�m abhimukhaḥ kop�d abhīkṣṇaṃ ca vijṛmbhate

14

giriśṛṅgapratīk�śaḥ padmakiñjalkasaṃnibhaḥ

sphoṭayaty abhisaṃrabdho l�ṅgūlaṃ ca punaḥ punaḥ

15

yasya l�ṅgūlaśabdena svanantīva diśo daśa

eṣa v�narar�jena surgrīveṇ�bhiṣecitaḥ

yauvar�jye 'ṅgado n�ma tv�m �hvayati saṃyuge

16

ye tu viṣṭabhya g�tr�ṇi kṣve�ayanti nadanti ca

utth�ya ca vijṛmbhante krodhena haripuṃgav�ḥ

17

ete duṣprasah� ghor�ś caṇ��ś caṇ�apar�kram�ḥ

aṣṭau śatasahasr�ṇi daśakoṭiśat�ni ca

18

ya enam anugacchanti vīr�ś candanav�sinaḥ

eṣa �śaṃsate laṅk�ṃ sven�nīkena marditum

19

śveto rajatasaṃk�śaḥ sabalo bhīmavikramaḥ

buddhim�n v�naraḥ śūras triṣu lokeṣu viśrutaḥ

20

tūrṇaṃ sugrīvam �gamya punar gacchati v�naraḥ

vibhajan v�narīṃ sen�m anīk�ni praharṣayan

21

yaḥ pur� gomatītīre ramyaṃ paryeti parvatam

n�mn� saṃkocano n�ma n�n�nagayuto giriḥ

22

tatra r�jyaṃ praś�sty eṣa kumudo n�ma yūthapaḥ

yo 'sau śatasahasr�ṇ�ṃ sahasraṃ parikarṣati

23

yasya v�l� bahuvy�m� dīrghal�ṅgūlam �śrit�ḥ

t�mr�ḥ pīt�ḥ sit�ḥ śvet�ḥ prakīrṇ� ghorakarmaṇaḥ

24

adīno roṣaṇaś caṇ�aḥ saṃgr�mam abhik�ṅkṣati

eṣaiv�śaṃsate laṅk�ṃ sven�nīkena marditum

25

yas tv eṣa siṃhasaṃk�śaḥ kapilo dīrghakesaraḥ

nibhṛtaḥ prekṣate laṅk�ṃ didhakṣann iva cakṣuṣ�

26

vindhyaṃ kṛṣṇagiriṃ sahyaṃ parvataṃ ca sudarśanam

r�jan satatam adhy�ste rambho n�maiṣa yūthapaḥ

27

śataṃ śatasahasr�ṇ�ṃ triṃśac ca hariyūthap�ḥ

pariv�ry�nugacchanti laṅk�ṃ marditum ojas�

28

yas tu karṇau vivṛṇute jṛmbhate ca punaḥ punaḥ

na ca saṃvijate mṛtyor na ca yūth�d vidh�vati

29

mah�balo vītabhayo ramyaṃ s�lveya parvatam

r�jan satatam adhy�ste śarabho n�ma yūthapaḥ

30

etasya balinaḥ sarve vih�r� n�ma yūthap�ḥ

r�jañ śatasahasr�ṇi catv�riṃśat tathaiva ca

31

yas tu megha iv�k�śaṃ mah�n �vṛtya tiṣṭhati

madhye v�naravīr�ṇ�ṃ sur�ṇ�m iva v�savaḥ

32

bherīṇ�m iva saṃn�do yasyaiṣa śrūyate mah�n

ghoraḥ ś�kh�mṛgendr�ṇ�ṃ saṃgr�mam abhik�ṅkṣat�m

33

eṣa parvatam adhy�ste p�riy�tram anuttamam

yuddhe duṣprasaho nityaṃ panaso n�ma yūthapaḥ

34

enaṃ śatasahasr�ṇ�ṃ śat�rdhaṃ paryup�sate

yūthap� yūthapaśreṣṭhaṃ yeṣ�ṃ yūth�ni bh�gaśaḥ

35

yas tu bhīm�ṃ pravalgantīṃ camūṃ tiṣṭhati śobhayan

sthit�ṃ tīre samudrasya dvitīya iva s�garaḥ

36

eṣa dardarasaṃk�śo vinato n�ma yūthapaḥ

pibaṃś carati parṇ�ś�ṃ nadīn�m uttam�ṃ nadīm

37

ṣaṣṭiḥ śatasahasr�ṇi balam asya plavaṃgam�ḥ

tv�m �hvayati yuddh�ya krathano n�ma yūthapaḥ

38

yas tu gairikavarṇ�bhaṃ vapuḥ puṣyati v�naraḥ

gavayo n�ma tejasvī tv�ṃ krodh�d abhivartate

39

enaṃ śatasahasr�ṇi saptatiḥ paryup�sate

eṣa �śaṃsate laṅk�ṃ sven�nīkena marditum

40

ete duṣprasah� ghor� balinaḥ k�marūpiṇaḥ

yūthap� yūthapaśreṣṭh� yeṣ�ṃ saṃkhy� na vidyate

1

तद वचः पथ�यम अक�लीबं सारणेनाभिभाषितम

निशम�य रावणॊ राजा परत�यभाषत सारणम

2

यदि माम अभिय�ञ�जीरन देवगन�धर�वदानवाः

नैव सीतां परदास�यामि सर�वलॊकभयाद अपि

3

तवं त� सौम�य परित�रस�तॊ हरिभिर निर�जितॊ भृशम

परतिप�रदानम अद�यैव सीतायाः साध� मन�यसे

कॊ हि नाम सपत�नॊ मां समरे जेत�म अर�हति

4

इत�य उक�त�वा पर�षं वाक�यं रावणॊ राक�षसाधिपः

आर�रॊह ततः शरीमान परासादं हिमपाण�ड�रम

बह�तालसम�त�सेधं रावणॊ ऽथ दिदृक�षया

5

ताभ�यां चराभ�यां सहितॊ रावणः करॊधमूर�छितः

पश�यमानः सम�द�रं च पर�वतांश च वनानि च

ददर�श पृथिवीदेशं स�संपूर�णं पलवंगमैः

6

तद अपारम असंख�येयं वानराणां महद बलम

आलॊक�य रावणॊ राजा परिपप�रच�छ सारणम

7

�षां वानरम�ख�यानां के शूराः के महाबलाः

के पूर�वम अभिवर�तन�ते महॊत�साहाः समन�ततः

8

केषां शृणॊति स�ग�रीवः के वा यूथपयूथपाः

सारणाचक�ष�व मे सर�वं के परधानाः पलवंगमाः

9

सारणॊ राक�षसेन�द�रस�य वचनं परिपृच�छतः

आचचक�षे ऽथ म�ख�यज�ञॊ म�ख�यांस तांस त� वनौकसः

10

�ष यॊ ऽभिम�खॊ लङ�कां नर�दंस तिष�ठति वानरः

यूथपानां सहस�राणां शतेन परिवारितः

11

यस�य घॊषेण महता सप�राकारा सतॊरणा

लङ�का परवेपते सर�वा सशैलवनकानना

12

सर�वशाखामृगेन�द�रस�य स�ग�रीवस�य महात�मनः

बलाग�रे तिष�ठते वीरॊ नीलॊ नामैष यूथपः

13

बाहू परगृह�य यः पद�भ�यां महीं गच�छति वीर�यवान

लङ�काम अभिम�खः कॊपाद अभीक�ष�णं च विजृम�भते

14

गिरिशृङ�गप�रतीकाशः पद�मकिञ�जल�कसंनिभः

सफॊटयत�य अभिसंरब�धॊ लाङ�गूलं च प�नः प�नः

15

यस�य लाङ�गूलशब�देन सवनन�तीव दिशॊ दश

�ष वानरराजेन स�र�ग�रीवेणाभिषेचितः

यौवराज�ये ऽङगदॊ नाम तवाम आह�वयति संय�गे

16

ये त� विष�टभ�य गात�राणि कष�वेडयन�ति नदन�ति च

उत�थाय च विजृम�भन�ते करॊधेन हरिप�ंगवाः

17

�ते द�ष�प�रसहा घॊराश चण�डाश चण�डपराक�रमाः

अष�टौ शतसहस�राणि दशकॊटिशतानि च

18

य �नम अन�गच�छन�ति वीराश चन�दनवासिनः

�ष आशंसते लङ�कां सवेनानीकेन मर�दित�म

19

शवेतॊ रजतसंकाशः सबलॊ भीमविक�रमः

ब�द�धिमान वानरः शूरस तरिष� लॊकेष� विश�र�तः

20

तूर�णं स�ग�रीवम आगम�य प�नर गच�छति वानरः

विभजन वानरीं सेनाम अनीकानि परहर�षयन

21

यः प�रा गॊमतीतीरे रम�यं पर�येति पर�वतम

नाम�ना संकॊचनॊ नाम नानानगय�तॊ गिरिः

22

तत�र राज�यं परशास�त�य �ष क�म�दॊ नाम यूथपः

यॊ ऽसौ शतसहस�राणां सहस�रं परिकर�षति

23

यस�य वाला बह�व�यामा दीर�घलाङ�गूलम आश�रिताः

ताम�राः पीताः सिताः शवेताः परकीर�णा घॊरकर�मणः

24

अदीनॊ रॊषणश चण�डः संग�रामम अभिकाङ�क�षति

�षैवाशंसते लङ�कां सवेनानीकेन मर�दित�म

25

यस तव �ष सिंहसंकाशः कपिलॊ दीर�घकेसरः

निभृतः परेक�षते लङ�कां दिधक�षन�न इव चक�ष�षा

26

विन�ध�यं कृष�णगिरिं सह�यं पर�वतं च स�दर�शनम

राजन सततम अध�यास�ते रम�भॊ नामैष यूथपः

27

शतं शतसहस�राणां तरिंशच च हरियूथपाः

परिवार�यान�गच�छन�ति लङ�कां मर�दित�म ओजसा

28

यस त� कर�णौ विवृण�ते जृम�भते च प�नः प�नः

न च संविजते मृत�यॊर न च यूथाद विधावति

29

महाबलॊ वीतभयॊ रम�यं साल�वेय पर�वतम

राजन सततम अध�यास�ते शरभॊ नाम यूथपः

30

�तस�य बलिनः सर�वे विहारा नाम यूथपाः

राजञ शतसहस�राणि चत�वारिंशत तथैव च

31

यस त� मेघ इवाकाशं महान आवृत�य तिष�ठति

मध�ये वानरवीराणां स�राणाम इव वासवः

32

भेरीणाम इव संनादॊ यस�यैष शरूयते महान

घॊरः शाखामृगेन�द�राणां संग�रामम अभिकाङ�क�षताम

33

�ष पर�वतम अध�यास�ते पारियात�रम अन�त�तमम

य�द�धे द�ष�प�रसहॊ नित�यं पनसॊ नाम यूथपः

34

�नं शतसहस�राणां शतार�धं पर�य�पासते

यूथपा यूथपश�रेष�ठं येषां यूथानि भागशः

35

यस त� भीमां परवल�गन�तीं चमूं तिष�ठति शॊभयन

सथितां तीरे सम�द�रस�य दवितीय इव सागरः

36

�ष दर�दरसंकाशॊ विनतॊ नाम यूथपः

पिबंश चरति पर�णाशां नदीनाम उत�तमां नदीम

37

षष�टिः शतसहस�राणि बलम अस�य पलवंगमाः

तवाम आह�वयति य�द�धाय करथनॊ नाम यूथपः

38

यस त� गैरिकवर�णाभं वप�ः प�ष�यति वानरः

गवयॊ नाम तेजस�वी तवां करॊधाद अभिवर�तते

39

�नं शतसहस�राणि सप�ततिः पर�य�पासते

�ष आशंसते लङ�कां सवेनानीकेन मर�दित�म

40

�ते द�ष�प�रसहा घॊरा बलिनः कामरूपिणः

यूथपा यूथपश�रेष�ठा येषां संख�या न विद�यते