Book 6. Chapter 49

Book 6
Chapter 49

1

tato r�mo mah�tej� dhanur �d�ya vīryav�n

kirīṭinaṃ mah�k�yaṃ kumbhakarṇaṃ dadarśa ha

2

taṃ dṛṣṭv� r�kṣasaśreṣṭhaṃ parvat�k�radarśanam

kramam�ṇam iv�k�śaṃ pur� n�r�yaṇaṃ prabhum

3

satoy�mbudasaṃk�śaṃ k�ñcan�ṅgadabhūṣaṇam

dṛṣṭv� punaḥ pradudr�va v�nar�ṇ�ṃ mah�camūḥ

4

vidrut�ṃ v�hinīṃ dṛṣṭv� vardham�naṃ ca r�kṣasaṃ

savismayam idaṃ r�mo vibhīṣaṇam uv�ca ha

5

ko 'sau parvatasaṃkaśaḥ kirīṭī harilocanaḥ

laṅk�y�ṃ dṛśyate vīraḥ savidyud iva toyadaḥ

6

pṛthivy�ḥ ketubhūto 'sau mah�n eko 'tra dṛśyate

yaṃ dṛṣṭv� v�nar�ḥ sarve vidravanti tatas tataḥ

7

�cakṣva me mah�n ko 'sau rakṣo v� yadi v�suraḥ

na mayaivaṃvidhaṃ bhūtaṃ dṛṣṭapūrvaṃ kad� cana

8

sa pṛṣṭo r�japutreṇa r�meṇ�kliṣṭak�riṇ�

vibhīṣaṇo mah�pr�jñaḥ k�kutstham idam abravīt

9

yena vaivasvato yuddhe v�savaś ca par�jitaḥ

saiṣa viśravasaḥ putraḥ kumbhakarṇaḥ prat�pav�n

10

etena dev� yudhi d�nav�ś ca; yakṣ� bhujaṃg�ḥ piśit�śan�ś ca

gandharvavidy�dharakiṃnar�ś ca; sahasraśo r�ghava saṃprabhagn�ḥ

11

śūlap�ṇiṃ virūp�kṣaṃ kumbhakarṇaṃ mah�balam

hantuṃ na śekus tridaś�ḥ k�lo 'yam iti mohit�ḥ

12

prakṛty� hy eṣa tejasvī kumbhakarṇo mah�balaḥ

anyeṣ�ṃ r�kṣasendr�ṇ�ṃ varad�nakṛtaṃ balam

13

etena j�tam�treṇa kṣudh�rtena mah�tman�

bhakṣit�ni sahasr�ṇi sattv�n�ṃ subahūny api

14

teṣu saṃbhakṣyam�ṇeṣu praj� bhayanipī�it�ḥ

y�nti sma śaraṇaṃ śakraṃ tam apy arthaṃ nyavedayan

15

sa kumbhakarṇaṃ kupito mahendro; jagh�na vajreṇa śitena vajrī

sa śakravajr�bhihato mah�tm�; cac�la kop�c ca bhṛśaṃ nan�da

16

tasya n�nadyam�nasya kumbhakarṇasya dhīmataḥ

śrutv� nin�daṃ vitrast� bhūyo bhūmir vitatrase

17

tataḥ kop�n mahendrasya kumbhakarṇo mah�balaḥ

vikṛṣyair�vat�d dantaṃ jagh�norasi v�savam

18

kumbhakarṇaprah�r�rto vicac�la sa v�savaḥ

tato viṣeduḥ sahas� devabrahmarṣid�nav�ḥ

19

praj�bhiḥ saha śakraś ca yayau sth�naṃ svayambhuvaḥ

kumbhakarṇasya daur�tmyaṃ śaśaṃsus te praj�pateḥ

praj�n�ṃ bhakṣaṇaṃ c�pi dev�n�ṃ c�pi dharṣaṇam

20

evaṃ praj� yadi tv eṣa bhakṣayiṣyati nityaśaḥ

acireṇaiva k�lena śūnyo loko bhaviṣyati

21

v�savasya vacaḥ śrutv� sarvalokapit�mahaḥ

rakṣ�ṃsy �v�hay�m �sa kumbhakarṇaṃ dadarśa ha

22

kumbhakarṇaṃ samīkṣyaiva vitatr�sa praj�patiḥ

dṛṣṭv� niśvasya caivedaṃ svayambhūr idam abravīt

23

dhruvaṃ lokavin�ś�ya paurastyen�si nirmitaḥ

tasm�t tvam adya prabhṛti mṛtakalpaḥ śayiṣyasi

brahmaś�p�bhibhūto 'tha nipap�t�grataḥ prabhoḥ

24

tataḥ paramasaṃbhr�nto r�vaṇo v�kyam abravīt

vivṛddhaḥ k�ñcano vṛkṣaḥ phalak�le nikṛtyate

25

na napt�raṃ svakaṃ ny�yyaṃ śaptum evaṃ praj�pate

na mithy�vacanaś ca tvaṃ svapsyaty eṣa na saṃśayaḥ

k�las tu kriyat�m asya śayane j�gare tath�

26

r�vaṇasya vacaḥ śrutv� svayambhūr idam abravīt

śayit� hy eṣa ṣaṇ m�s�n ek�haṃ j�gariṣyati

27

eken�hn� tv asau vīraś caran bhūmiṃ bubhukṣitaḥ

vy�tt�syo bhakṣayel lok�n saṃkruddha iva p�vakaḥ

28

so 'sau vyasanam �pannaḥ kumbhakarṇam abodhayat

tvatpar�kramabhītaś ca r�j� saṃprati r�vaṇaḥ

29

sa eṣa nirgato vīraḥ śibir�d bhīmavikramaḥ

v�nar�n bhṛśasaṃkruddho bhakṣayan paridh�vati

30

kumbhakarṇaṃ samīkṣyaiva harayo vipradudruvuḥ

katham enaṃ raṇe kruddhaṃ v�rayiṣyanti v�nar�ḥ

31

ucyant�ṃ v�nar�ḥ sarve yantram etat samucchritam

iti vijñ�ya harayo bhaviṣyantīha nirbhay�ḥ

32

vibhīṣaṇavacaḥ śrutv� hetumat sumukhodgatam

uv�ca r�ghavo v�kyaṃ nīlaṃ sen�patiṃ tad�

33

gaccha sainy�ni sarv�ṇi vyūhya tiṣṭhasva p�vake

dv�r�ṇy �d�ya laṅk�y�ś cary�ś c�py atha saṃkram�n

34

śailaśṛṅg�ṇi vṛkṣ�ṃś ca śil�ś c�py upasaṃharan

tiṣṭhantu v�nar�ḥ sarve s�yudh�ḥ śailap�ṇayaḥ

35

r�ghaveṇa sam�diṣṭo nīlo haricamūpatiḥ

śaś�sa v�nar�nīkaṃ yath�vat kapikuñjaraḥ

36

tato gav�kṣaḥ śarabho hanum�n aṅgado nalaḥ

śailaśṛṅg�ṇi śail�bh� gṛhītv� dv�ram abhyayuḥ

37

tato harīṇ�ṃ tad anīkam ugraṃ; rar�ja śailodyatavṛkṣahastam

gireḥ samīp�nugataṃ yathaiva; mahan mah�mbhodharaj�lam ugram

1

ततॊ रामॊ महातेजा धन�र आदाय वीर�यवान

किरीटिनं महाकायं क�म�भकर�णं ददर�श ह

2

तं दृष�ट�वा राक�षसश�रेष�ठं पर�वताकारदर�शनम

करममाणम इवाकाशं प�रा नारायणं परभ�म

3

सतॊयाम�ब�दसंकाशं काञ�चनाङ�गदभूषणम

दृष�ट�वा प�नः परद�द�राव वानराणां महाचमूः

4

विद�र�तां वाहिनीं दृष�ट�वा वर�धमानं च राक�षसं

सविस�मयम इदं रामॊ विभीषणम उवाच ह

5

कॊ ऽसौ पर�वतसंकशः किरीटी हरिलॊचनः

लङ�कायां दृश�यते वीरः सविद�य�द इव तॊयदः

6

पृथिव�याः केत�भूतॊ ऽसौ महान �कॊ ऽतर दृश�यते

यं दृष�ट�वा वानराः सर�वे विद�रवन�ति ततस ततः

7

आचक�ष�व मे महान कॊ ऽसौ रक�षॊ वा यदि वास�रः

न मयैवंविधं भूतं दृष�टपूर�वं कदा चन

8

स पृष�टॊ राजप�त�रेण रामेणाक�लिष�टकारिणा

विभीषणॊ महाप�राज�ञः काक�त�स�थम इदम अब�रवीत

9

येन वैवस�वतॊ य�द�धे वासवश च पराजितः

सैष विश�रवसः प�त�रः क�म�भकर�णः परतापवान

10

�तेन देवा य�धि दानवाश च; यक�षा भ�जंगाः पिशिताशनाश च

गन�धर�वविद�याधरकिंनराश च; सहस�रशॊ राघव संप�रभग�नाः

11

शूलपाणिं विरूपाक�षं क�म�भकर�णं महाबलम

हन�त�ं न शेक�स तरिदशाः कालॊ ऽयम इति मॊहिताः

12

परकृत�या हय �ष तेजस�वी क�म�भकर�णॊ महाबलः

अन�येषां राक�षसेन�द�राणां वरदानकृतं बलम

13

�तेन जातमात�रेण कष�धार�तेन महात�मना

भक�षितानि सहस�राणि सत�त�वानां स�बहून�य अपि

14

तेष� संभक�ष�यमाणेष� परजा भयनिपीडिताः

यान�ति सम शरणं शक�रं तम अप�य अर�थं नयवेदयन

15

स क�म�भकर�णं क�पितॊ महेन�द�रॊ; जघान वज�रेण शितेन वज�री

स शक�रवज�राभिहतॊ महात�मा; चचाल कॊपाच च भृशं ननाद

16

तस�य नानद�यमानस�य क�म�भकर�णस�य धीमतः

शर�त�वा निनादं वित�रस�ता भूयॊ भूमिर वितत�रसे

17

ततः कॊपान महेन�द�रस�य क�म�भकर�णॊ महाबलः

विकृष�यैरावताद दन�तं जघानॊरसि वासवम

18

क�म�भकर�णप�रहारार�तॊ विचचाल स वासवः

ततॊ विषेद�ः सहसा देवब�रह�मर�षिदानवाः

19

परजाभिः सह शक�रश च ययौ सथानं सवयम�भ�वः

क�म�भकर�णस�य दौरात�म�यं शशंस�स ते परजापतेः

परजानां भक�षणं चापि देवानां चापि धर�षणम

20

�वं परजा यदि तव �ष भक�षयिष�यति नित�यशः

अचिरेणैव कालेन शून�यॊ लॊकॊ भविष�यति

21

वासवस�य वचः शर�त�वा सर�वलॊकपितामहः

रक�षांस�य आवाहयाम आस क�म�भकर�णं ददर�श ह

22

क�म�भकर�णं समीक�ष�यैव वितत�रास परजापतिः

दृष�ट�वा निश�वस�य चैवेदं सवयम�भूर इदम अब�रवीत

23

धर�वं लॊकविनाशाय पौरस�त�येनासि निर�मितः

तस�मात तवम अद�य परभृति मृतकल�पः शयिष�यसि

बरह�मशापाभिभूतॊ ऽथ निपपाताग�रतः परभॊः

24

ततः परमसंभ�रान�तॊ रावणॊ वाक�यम अब�रवीत

विवृद�धः काञ�चनॊ वृक�षः फलकाले निकृत�यते

25

न नप�तारं सवकं नयाय�यं शप�त�म �वं परजापते

न मिथ�यावचनश च तवं सवप�स�यत�य �ष न संशयः

कालस त� करियताम अस�य शयने जागरे तथा

26

रावणस�य वचः शर�त�वा सवयम�भूर इदम अब�रवीत

शयिता हय �ष षण मासान �काहं जागरिष�यति

27

�केनाह�ना तव असौ वीरश चरन भूमिं ब�भ�क�षितः

वयात�तास�यॊ भक�षयेल लॊकान संक�र�द�ध इव पावकः

28

सॊ ऽसौ वयसनम आपन�नः क�म�भकर�णम अबॊधयत

तवत�पराक�रमभीतश च राजा संप�रति रावणः

29

स �ष निर�गतॊ वीरः शिबिराद भीमविक�रमः

वानरान भृशसंक�र�द�धॊ भक�षयन परिधावति

30

क�म�भकर�णं समीक�ष�यैव हरयॊ विप�रद�द�र�व�ः

कथम �नं रणे कर�द�धं वारयिष�यन�ति वानराः

31

उच�यन�तां वानराः सर�वे यन�त�रम �तत सम�च�छ�रितम

इति विज�ञाय हरयॊ भविष�यन�तीह निर�भयाः

32

विभीषणवचः शर�त�वा हेत�मत स�म�खॊद�गतम

उवाच राघवॊ वाक�यं नीलं सेनापतिं तदा

33

गच�छ सैन�यानि सर�वाणि वयूह�य तिष�ठस�व पावके

दवाराण�य आदाय लङ�कायाश चर�याश चाप�य अथ संक�रमान

34

शैलशृङ�गाणि वृक�षांश च शिलाश चाप�य उपसंहरन

तिष�ठन�त� वानराः सर�वे साय�धाः शैलपाणयः

35

राघवेण समादिष�टॊ नीलॊ हरिचमूपतिः

शशास वानरानीकं यथावत कपिक�ञ�जरः

36

ततॊ गवाक�षः शरभॊ हन�मान अङ�गदॊ नलः

शैलशृङ�गाणि शैलाभा गृहीत�वा दवारम अभ�यय�ः

37

ततॊ हरीणां तद अनीकम उग�रं; रराज शैलॊद�यतवृक�षहस�तम

गिरेः समीपान�गतं यथैव; महन महाम�भॊधरजालम उग�रम