Book 6. Chapter 73

Book 6
Chapter 73

1

atha tasy�m avasth�y�ṃ lakṣmaṇaṃ r�vaṇ�nujaḥ

pareṣ�m ahitaṃ v�kyam arthas�dhakam abravīt

2

asy�nīkasya mahato bhedane yatalakṣmaṇa

r�kṣasendrasuto 'py atra bhinne dṛśyo bhaviṣyati

3

sa tvam indr�śaniprakhyaiḥ śarair avakiran par�n

abhidrav�śu y�vad vai naitat karma sam�pyate

4

jahi vīradur�tm�naṃ m�y�param adh�rmikam

r�vaṇiṃ krūrakarm�ṇaṃ sarvalokabhay�vaham

5

vibhīṣaṇavacaḥ śrutv� lakṣmaṇaḥ śubhalakṣaṇaḥ

vavarṣa śaravarṣ�ṇi r�kṣasendrasutaṃ prati

6

ṛkṣ�ḥ ś�kh�mṛg�ś caiva drum�drivarayodhinaḥ

abhyadh�vanta sahit�s tad anīkam avasthitam

7

r�kṣas�ś ca śitair b�ṇair asibhiḥ śaktitomaraiḥ

udyataiḥ samavartanta kapisainyajigh�ṃsavaḥ

8

sa saṃprah�ras tumulaḥ saṃjajñe kapirakṣas�m

śabdena mahat� laṅk�ṃ n�dayan vai samantataḥ

9

śastrair bahuvidh�k�raiḥ śitair b�ṇaiś ca p�dapaiḥ

udyatair giriśṛṅgaiś ca ghorair �k�śam �vṛtam

10

te r�kṣas� v�nareṣu vikṛt�nanab�havaḥ

niveśayantaḥ śastr�ṇi cakrus te sumahad bhayam

11

tathaiva sakalair vṛkṣair giriśṛṅgaiś ca v�nar�ḥ

abhijaghnur nijaghnuś ca samare r�kṣasarṣabh�n

12

ṛkṣav�naramukhyaiś ca mah�k�yair mah�balaiḥ

rakṣas�ṃ vadhyam�n�n�ṃ mahad bhayam aj�yata

13

svam anīkaṃ viṣaṇṇaṃ tu śrutv� śatrubhir arditam

udatiṣṭhata durdharṣas tat karmaṇy ananuṣṭhite

14

vṛkṣ�ndhak�r�n niṣkramya j�takrodhaḥ sa r�vaṇiḥ

�ruroha rathaṃ sajjaṃ pūrvayuktaṃ sa r�kṣasaḥ

15

sa bhīmak�rmukaśaraḥ kṛṣṇ�ñjanacayopamaḥ

rakt�syanayanaḥ krūro babhau mṛtyur iv�ntakaḥ

16

dṛṣṭvaiva tu rathasthaṃ taṃ paryavartata tad balam

rakṣas�ṃ bhīmaveg�n�ṃ lakṣmaṇena yuyutsat�m

17

tasmin k�le tu hanum�n udyamya sudur�sadam

dharaṇīdharasaṃk�śī mah�vṛkṣam ariṃdamaḥ

18

sa r�kṣas�n�ṃ tat sainyaṃ k�l�gnir iva nirdahan

cak�ra bahubhir vṛkṣair niḥsaṃjñaṃ yudhi v�naraḥ

19

vidhvaṃsayantaṃ taras� dṛṣṭvaiva pavan�tmajam

r�kṣas�n�ṃ sahasr�ṇi hanūmantam av�kiran

20

śitaśūladhar�ḥ śūlair asibhiś c�sip�ṇayaḥ

śaktibhiḥ śaktihast�ś ca paṭṭasaiḥ paṭṭas�yudh�ḥ

21

parighaiś ca gad�bhiś ca kuntaiś ca śubhadarśanaiḥ

śataśaś ca śataghnībhir �yasair api mudgaraiḥ

22

ghoraiḥ paraśubhiś caiva bhiṇ�ip�laiś ca r�kṣas�ḥ

muṣṭibhir vajravegaiś ca talair aśanisaṃnibhaiḥ

23

abhijaghnuḥ sam�s�dya samant�t parvatopamam

teṣ�m api ca saṃkruddhaś cak�ra kadanaṃ mahat

24

sa dadarśa kapiśreṣṭham acalopamam indrajit

sūday�nam amitraghnam amitr�n pavan�tmajam

25

sa s�rathim uv�cedaṃ y�hi yatraiṣa v�naraḥ

kṣayam eva hi naḥ kury�d r�kṣas�n�m upekṣitaḥ

26

ity uktaḥ s�rathis tena yayau yatra sa m�rutiḥ

vahan paramadurdharṣaṃ sthitam indrajitaṃ rathe

27

so 'bhyupetya śar�n kha�g�n paṭṭas�siparaśvadh�n

abhyavarṣata durdharṣaḥ kapimūrdhni sa r�kṣasaḥ

28

t�ni śastr�ṇi ghor�ṇi pratigṛhya sa m�rutiḥ

roṣeṇa mahat�viṣo v�kyaṃ cedam uv�ca ha

29

yudhyasva yadi śūro 'si r�vaṇ�tmaja durmate

v�yuputraṃ sam�s�dya na jīvan pratiy�syasi

30

b�hubhy�ṃ saṃprayudhyasva yadi me dvandvam �have

vegaṃ sahasva durbuddhe tatas tvaṃ rakṣas�ṃ varaḥ

31

hanūmantaṃ jigh�ṃsantaṃ samudyataśar�sanam

r�vaṇ�tmajam �caṣṭe lakṣmaṇ�ya vibhīṣaṇaḥ

32

yas tu v�savanirjet� r�vaṇasy�tmasaṃbhavaḥ

sa eṣa ratham �sth�ya hanūmantaṃ jigh�ṃsati

33

tam apratimasaṃsth�naiḥ śaraiḥ śatruvid�raṇaiḥ

jīvit�ntakarair ghoraiḥ saumitre r�vaṇiṃ jahi

34

ity evam uktas tu tad� mah�tm�; vibhīṣaṇen�rivibhīṣaṇena

dadarśa taṃ parvatasaṃnik�śaṃ; rathasthitaṃ bhīmabalaṃ dur�sadam

1

अथ तस�याम अवस�थायां लक�ष�मणं रावणान�जः

परेषाम अहितं वाक�यम अर�थसाधकम अब�रवीत

2

अस�यानीकस�य महतॊ भेदने यतलक�ष�मण

राक�षसेन�द�रस�तॊ ऽपय अत�र भिन�ने दृश�यॊ भविष�यति

3

स तवम इन�द�राशनिप�रख�यैः शरैर अवकिरन परान

अभिद�रवाश� यावद वै नैतत कर�म समाप�यते

4

जहि वीरद�रात�मानं मायापरम अधार�मिकम

रावणिं करूरकर�माणं सर�वलॊकभयावहम

5

विभीषणवचः शर�त�वा लक�ष�मणः श�भलक�षणः

ववर�ष शरवर�षाणि राक�षसेन�द�रस�तं परति

6

ऋक�षाः शाखामृगाश चैव दर�माद�रिवरयॊधिनः

अभ�यधावन�त सहितास तद अनीकम अवस�थितम

7

राक�षसाश च शितैर बाणैर असिभिः शक�तितॊमरैः

उद�यतैः समवर�तन�त कपिसैन�यजिघांसवः

8

स संप�रहारस त�म�लः संजज�ञे कपिरक�षसाम

शब�देन महता लङ�कां नादयन वै समन�ततः

9

शस�त�रैर बह�विधाकारैः शितैर बाणैश च पादपैः

उद�यतैर गिरिशृङ�गैश च घॊरैर आकाशम आवृतम

10

ते राक�षसा वानरेष� विकृताननबाहवः

निवेशयन�तः शस�त�राणि चक�र�स ते स�महद भयम

11

तथैव सकलैर वृक�षैर गिरिशृङ�गैश च वानराः

अभिजघ�न�र निजघ�न�श च समरे राक�षसर�षभान

12

ऋक�षवानरम�ख�यैश च महाकायैर महाबलैः

रक�षसां वध�यमानानां महद भयम अजायत

13

सवम अनीकं विषण�णं त� शर�त�वा शत�र�भिर अर�दितम

उदतिष�ठत द�र�धर�षस तत कर�मण�य अनन�ष�ठिते

14

वृक�षान�धकारान निष�क�रम�य जातक�रॊधः स रावणिः

आर�रॊह रथं सज�जं पूर�वय�क�तं स राक�षसः

15

स भीमकार�म�कशरः कृष�णाञ�जनचयॊपमः

रक�तास�यनयनः करूरॊ बभौ मृत�य�र इवान�तकः

16

दृष�ट�वैव त� रथस�थं तं पर�यवर�तत तद बलम

रक�षसां भीमवेगानां लक�ष�मणेन य�य�त�सताम

17

तस�मिन काले त� हन�मान उद�यम�य स�द�रासदम

धरणीधरसंकाशी महावृक�षम अरिंदमः

18

स राक�षसानां तत सैन�यं कालाग�निर इव निर�दहन

चकार बह�भिर वृक�षैर निःसंज�ञं य�धि वानरः

19

विध�वंसयन�तं तरसा दृष�ट�वैव पवनात�मजम

राक�षसानां सहस�राणि हनूमन�तम अवाकिरन

20

शितशूलधराः शूलैर असिभिश चासिपाणयः

शक�तिभिः शक�तिहस�ताश च पट�टसैः पट�टसाय�धाः

21

परिघैश च गदाभिश च क�न�तैश च श�भदर�शनैः

शतशश च शतघ�नीभिर आयसैर अपि म�द�गरैः

22

घॊरैः परश�भिश चैव भिण�डिपालैश च राक�षसाः

म�ष�टिभिर वज�रवेगैश च तलैर अशनिसंनिभैः

23

अभिजघ�न�ः समासाद�य समन�तात पर�वतॊपमम

तेषाम अपि च संक�र�द�धश चकार कदनं महत

24

स ददर�श कपिश�रेष�ठम अचलॊपमम इन�द�रजित

सूदयानम अमित�रघ�नम अमित�रान पवनात�मजम

25

स सारथिम उवाचेदं याहि यत�रैष वानरः

कषयम �व हि नः क�र�याद राक�षसानाम उपेक�षितः

26

इत�य उक�तः सारथिस तेन ययौ यत�र स मार�तिः

वहन परमद�र�धर�षं सथितम इन�द�रजितं रथे

27

सॊ ऽभय�पेत�य शरान खड�गान पट�टसासिपरश�वधान

अभ�यवर�षत द�र�धर�षः कपिमूर�ध�नि स राक�षसः

28

तानि शस�त�राणि घॊराणि परतिगृह�य स मार�तिः

रॊषेण महताविषॊ वाक�यं चेदम उवाच ह

29

य�ध�यस�व यदि शूरॊ ऽसि रावणात�मज द�र�मते

वाय�प�त�रं समासाद�य न जीवन परतियास�यसि

30

बाह�भ�यां संप�रय�ध�यस�व यदि मे दवन�द�वम आहवे

वेगं सहस�व द�र�ब�द�धे ततस तवं रक�षसां वरः

31

हनूमन�तं जिघांसन�तं सम�द�यतशरासनम

रावणात�मजम आचष�टे लक�ष�मणाय विभीषणः

32

यस त� वासवनिर�जेता रावणस�यात�मसंभवः

स �ष रथम आस�थाय हनूमन�तं जिघांसति

33

तम अप�रतिमसंस�थानैः शरैः शत�र�विदारणैः

जीवितान�तकरैर घॊरैः सौमित�रे रावणिं जहि

34

इत�य �वम उक�तस त� तदा महात�मा; विभीषणेनारिविभीषणेन

ददर�श तं पर�वतसंनिकाशं; रथस�थितं भीमबलं द�रासदम