Book 12. Chapter 169
The Mahabharata In Sanskrit
Book 12
Chapter 169
1
[य]
अतिक्रामति काले ऽसमिन सर्वभूतक्षयावहे
किं शरेयः परतिपद्येत तन मे बरूहि पितामह
2
[भीस्म]
अत्राप्य उदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
पितुः पुत्रेण संवादं तन निबॊध युधिष्ठिर
3
दविजातेः कस्य चित पार्थ सवाध्यायनिरतस्य वै
बभूव पुत्रॊ मेधावी मेधावी नाम नामतः
4
सॊ ऽबरवीत पितरं पुत्रः सवाध्यायकरणे रतम
मॊक्षधर्मार्थकुशलॊ लॊकतत्त्वविचक्षणः
5
धीरः किं सवित तात कुर्यात परजानन; कषिप्रं हय आयुर भरश्यते मानवानाम
पितस तद आचक्ष्व यथार्थयॊगं; ममानुपूर्व्या येन धर्मं चरेयम
6
[पिता]
वेदान अधीत्य बरह्मचर्येण पुत्र; पुत्रान इच्छेत पावनार्थं पितॄणाम
अग्नीन आधाय विधिवच चेष्टयज्ञॊ; वनं परविश्याथ मुनिर बुभूसेत
7
[पुत्र]
एवम अभ्याहते लॊके समन्तात परिवारिते
अमॊघासु पतन्तीषु किं धीर इव भाषसे
8
[पिता]
कथम अभ्याहतॊ लॊकः केन वा परिवारितः
अमॊघाः काः पतन्तीह किं नु भीसयसीव माम
9
[पुत्र]
मृत्युनाभ्याहतॊ लॊकॊ जरया परिवारितः
अहॊरात्राः पतन्त्य एते ननु कस्मान न बुध्यसे
10
यदाहम एतज जानामि न मृत्युस तिष्ठतीति ह
सॊ ऽहं कथं परतीक्षिष्ये जालेनापिहितश चरन
11
रात्र्यां रात्र्यां वयतीतायाम आयुर अल्पतरं यदा
गाधॊदके मत्स्य इव सुखं विन्देत कस तदा
तद एव वन्ध्यं दिवसम इति विद्याद विचक्षणः
12
अनवाप्तेषु कामेषु मृत्युर अभ्येति मानवम
शस्पानीव विचिन्वन्तम अन्यत्र गतमानसम
वृकीवॊरणम आसाद्य मृत्युर आदाय गच्छति
13
अद्यैव कुरु यच छरेयॊ मा तवा कालॊ ऽतयगाद अयम
अकृतेष्व एव कार्येषु मृत्युर वै संप्रकर्षति
14
शवः कार्यम अद्य कुर्वीत पूर्वाह्ने चापराह्निकम
न हि परतीक्षते मृत्युः कृतं वास्य न वा कृतम
कॊ हि जानाति कस्याद्य मृत्युसेना निवेक्ष्यते
15
युवैव धर्मशीलः सयाद अनिमित्तं हि जीवितम
कृते धर्मे भवेत कीर्तिर इह परेत्य च वै सुखम
16
मॊहेन हि समाविष्टः पुत्रदारार्थम उद्यतः
कृत्वा कार्यम अकार्यं वा पुष्टिम एषां परयच्छति
17
तं पुत्रपशुसंमत्तं वयासक्तमनसं नरम
सुप्तं वयाघ्रं महौघॊ वा मृत्युर आदाय गच्छति
18
संचिन्वानकम एवैकं कामानाम अवितृप्तकम
वयाघ्रः पशुम इवादाय मृत्युर आदाय गच्छति
19
इदं कृतम इदं कार्यम इदम अन्यत कृताकृतम
एवम ईहा सुखासक्तं कृतान्तः कुरुते वशे
20
कृतानां फलम अप्राप्तं कर्मणां फलसङ्गिनम
कषेत्रापन गृहासक्तं मृत्युर आदाय गच्छति
21
मृत्युर जरा च वयाधिश च दुःखं चानेक कारणम
अनुषक्तं यदा देहे किं सवस्थ इव तिष्ठसि
22
जातम एवान्तकॊ ऽनताय जरा चान्वेति देहिनम
अनुषक्ता दवयेनैते भावाः सथावरजङ्गमाः
23
मृत्यॊर वा गृहम एवैतद या गरामे वसतॊ रतिः
देवामाम एष वै गॊष्ठॊ यद अरण्यम इति शरुतिः
24
निबन्धनी रज्जुर एषा या गरामे वसतॊ रतिः
छित्त्वैनां सुकृतॊ यान्ति नैनां छिन्दन्ति दुष्कृतः
25
न हिंसयति यः परानान मनॊवाक्कायहेतुभिः
जीवितार्थापनयनैः कर्मभिर न स बध्यते
26
न मृत्युसेनाम आयान्तीं जातु कश चित परबाधते
ऋते सत्यम असंत्याज्यं सत्ये हय अमृतम आश्रितम
27
तस्मात सत्यव्रताचारः सत्ययॊगपरायनः
सत्यारामः समॊ दान्तः सत्येनैवान्तकं जयेत
28
अमृतं चैव मृत्युश च दवयं देहे परतिष्ठितम
मृत्युम आपद्यते मॊहात सत्येनापद्यते ऽमृतम
29
सॊ ऽहं हय अहिंस्रः सत्यार्थी कामक्रॊधबहिष्कृतः
समदुःखसुखः कषेमी मृत्युं हास्याम्य अमर्त्यवत
30
शान्ति यज्ञरतॊ दान्तॊ बरह्म यज्ञे सथितॊ मुनिः
वाङ्मनः कर्म यज्ञश च भविष्याम्य उदगायने
31
पशुयज्ञैः कथं हिंस्रैर मादृशॊ यस्तुम अर्हति
अन्तवद्भिर उत पराज्ञः कषत्रयज्ञैः पिशाचवत
32
यस्य वाङ्मनसी सयातां सम्यक परनिहिते सदा
तपस तयागश च यॊगश च स वै सर्वम अवाप्नुयात
33
नास्ति विद्या समं चक्षुर नास्ति विद्या समं बलम
नास्ति रागसमं दुःखं नास्ति तयागसमं सुखम
34
आत्मन्य एवात्मना जात आत्मनिष्ठॊ ऽपरजॊ ऽपि वा
आत्मन्य एव भविष्यामि न मां तारयति परजा
35
नैतादृशं बराह्मणस्यास्ति वित्तं; यथैकता समता सत्यता च
शीले सथितिर दन्द निधानम आर्जवं; ततस ततश चॊपरमः करियाभ्यः
36
किं ते धनैर बान्धवैर वापि किं ते; किं ते दारैर बराह्मण यॊ मरिष्यसि
आत्मानम अन्विच्छ गुहां परविष्टं; पितामहस ते कव गतः पिता च
37
[भीस्म]
पुत्रस्यैतद वचः शरुत्वा तथाकार्षीत पिता नृप
तथा तवम अपि वर्तस्य सत्यधर्मपरायनः
1
[y]
atikrāmati kāle 'smin sarvabhūtakṣayāvahe
kiṃ śreyaḥ pratipadyeta tan me brūhi pitāmaha
2
[bhīsma]
atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
pituḥ putreṇa saṃvādaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira
3
dvijāteḥ kasya cit pārtha svādhyāyaniratasya vai
babhūva putro medhāvī medhāvī nāma nāmataḥ
4
so 'bravīt pitaraṃ putraḥ svādhyāyakaraṇe ratam
mokṣadharmārthakuśalo lokatattvavicakṣaṇaḥ
5
dhīraḥ kiṃ svit tāta kuryāt prajānan; kṣipraṃ hy āyur bhraśyate mānavānām
pitas tad ācakṣva yathārthayogaṃ; mamānupūrvyā yena dharmaṃ careyam
6
[pitā]
vedān adhītya brahmacaryeṇa putra; putrān icchet pāvanārthaṃ pitṝṇām
agnīn ādhāya vidhivac ceṣṭayajño; vanaṃ praviśyātha munir bubhūset
7
[putra]
evam abhyāhate loke samantāt parivārite
amoghāsu patantīṣu kiṃ dhīra iva bhāṣase
8
[pitā]
katham abhyāhato lokaḥ kena vā parivāritaḥ
amoghāḥ kāḥ patantīha kiṃ nu bhīsayasīva mām
9
[putra]
mṛtyunābhyāhato loko jarayā parivāritaḥ
ahorātrāḥ patanty ete nanu kasmān na budhyase
10
yadāham etaj jānāmi na mṛtyus tiṣṭhatīti ha
so 'haṃ kathaṃ pratīkṣiṣye jālenāpihitaś caran
11
rātryāṃ rātryāṃ vyatītāyām āyur alpataraṃ yadā
gādhodake matsya iva sukhaṃ vindeta kas tadā
tad eva vandhyaṃ divasam iti vidyād vicakṣaṇaḥ
12
anavāpteṣu kāmeṣu mṛtyur abhyeti mānavam
śaspānīva vicinvantam anyatra gatamānasam
vṛkīvoraṇam āsādya mṛtyur ādāya gacchati
13
adyaiva kuru yac chreyo mā tvā kālo 'tyagād ayam
akṛteṣv eva kāryeṣu mṛtyur vai saṃprakarṣati
14
vaḥ kāryam adya kurvīta pūrvāhne cāparāhnikam
na hi pratīkṣate mṛtyuḥ kṛtaṃ vāsya na vā kṛtam
ko hi jānāti kasyādya mṛtyusenā nivekṣyate
15
yuvaiva dharmaśīlaḥ syād animittaṃ hi jīvitam
kṛte dharme bhavet kīrtir iha pretya ca vai sukham
16
mohena hi samāviṣṭaḥ putradārārtham udyataḥ
kṛtvā kāryam akāryaṃ vā puṣṭim eṣāṃ prayacchati
17
taṃ putrapaśusaṃmattaṃ vyāsaktamanasaṃ naram
suptaṃ vyāghraṃ mahaugho vā mṛtyur ādāya gacchati
18
saṃcinvānakam evaikaṃ kāmānām avitṛptakam
vyāghraḥ paśum ivādāya mṛtyur ādāya gacchati
19
idaṃ kṛtam idaṃ kāryam idam anyat kṛtākṛtam
evam īhā sukhāsaktaṃ kṛtāntaḥ kurute vaśe
20
kṛtānāṃ phalam aprāptaṃ karmaṇāṃ phalasaṅginam
kṣetrāpana gṛhāsaktaṃ mṛtyur ādāya gacchati
21
mṛtyur jarā ca vyādhiś ca duḥkhaṃ cāneka kāraṇam
anuṣaktaṃ yadā dehe kiṃ svastha iva tiṣṭhasi
22
jātam evāntako 'ntāya jarā cānveti dehinam
anuṣaktā dvayenaite bhāvāḥ sthāvarajaṅgamāḥ
23
mṛtyor vā gṛham evaitad yā grāme vasato ratiḥ
devāmām eṣa vai goṣṭho yad araṇyam iti śrutiḥ
24
nibandhanī rajjur eṣā yā grāme vasato ratiḥ
chittvaināṃ sukṛto yānti naināṃ chindanti duṣkṛtaḥ
25
na hiṃsayati yaḥ prānān manovākkāyahetubhiḥ
jīvitārthāpanayanaiḥ karmabhir na sa badhyate
26
na mṛtyusenām āyāntīṃ jātu kaś cit prabādhate
ṛte satyam asaṃtyājyaṃ satye hy amṛtam āśritam
27
tasmāt satyavratācāraḥ satyayogaparāyanaḥ
satyārāmaḥ samo dāntaḥ satyenaivāntakaṃ jayet
28
amṛtaṃ caiva mṛtyuś ca dvayaṃ dehe pratiṣṭhitam
mṛtyum āpadyate mohāt satyenāpadyate 'mṛtam
29
so 'haṃ hy ahiṃsraḥ satyārthī kāmakrodhabahiṣkṛtaḥ
samaduḥkhasukhaḥ kṣemī mṛtyuṃ hāsyāmy amartyavat
30
śnti yajñarato dānto brahma yajñe sthito muniḥ
vāṅmanaḥ karma yajñaś ca bhaviṣyāmy udagāyane
31
paśuyajñaiḥ kathaṃ hiṃsrair mādṛśo yastum arhati
antavadbhir uta prājñaḥ kṣatrayajñaiḥ piśācavat
32
yasya vāṅmanasī syātāṃ samyak pranihite sadā
tapas tyāgaś ca yogaś ca sa vai sarvam avāpnuyāt
33
nāsti vidyā samaṃ cakṣur nāsti vidyā samaṃ balam
nāsti rāgasamaṃ duḥkhaṃ nāsti tyāgasamaṃ sukham
34
tmany evātmanā jāta ātmaniṣṭho 'prajo 'pi vā
ātmany eva bhaviṣyāmi na māṃ tārayati prajā
35
naitādṛśaṃ brāhmaṇasyāsti vittaṃ; yathaikatā samatā satyatā ca
śīle sthitir danda nidhānam ārjavaṃ; tatas tataś coparamaḥ kriyābhyaḥ
36
kiṃ te dhanair bāndhavair vāpi kiṃ te; kiṃ te dārair brāhmaṇa yo mariṣyasi
ātmānam anviccha guhāṃ praviṣṭaṃ; pitāmahas te kva gataḥ pitā ca
37
[bhīsma]
putrasyaitad vacaḥ śrutvā tathākārṣīt pitā nṛpa
tathā tvam api vartasya satyadharmaparāyanaḥ
Book 12
Chapter 169
1
[य]
अतिक्रामति काले ऽसमिन सर्वभूतक्षयावहे
किं शरेयः परतिपद्येत तन मे बरूहि पितामह
2
[भीस्म]
अत्राप्य उदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
पितुः पुत्रेण संवादं तन निबॊध युधिष्ठिर
3
दविजातेः कस्य चित पार्थ सवाध्यायनिरतस्य वै
बभूव पुत्रॊ मेधावी मेधावी नाम नामतः
4
सॊ ऽबरवीत पितरं पुत्रः सवाध्यायकरणे रतम
मॊक्षधर्मार्थकुशलॊ लॊकतत्त्वविचक्षणः
5
धीरः किं सवित तात कुर्यात परजानन; कषिप्रं हय आयुर भरश्यते मानवानाम
पितस तद आचक्ष्व यथार्थयॊगं; ममानुपूर्व्या येन धर्मं चरेयम
6
[पिता]
वेदान अधीत्य बरह्मचर्येण पुत्र; पुत्रान इच्छेत पावनार्थं पितॄणाम
अग्नीन आधाय विधिवच चेष्टयज्ञॊ; वनं परविश्याथ मुनिर बुभूसेत
7
[पुत्र]
एवम अभ्याहते लॊके समन्तात परिवारिते
अमॊघासु पतन्तीषु किं धीर इव भाषसे
8
[पिता]
कथम अभ्याहतॊ लॊकः केन वा परिवारितः
अमॊघाः काः पतन्तीह किं नु भीसयसीव माम
9
[पुत्र]
मृत्युनाभ्याहतॊ लॊकॊ जरया परिवारितः
अहॊरात्राः पतन्त्य एते ननु कस्मान न बुध्यसे
10
यदाहम एतज जानामि न मृत्युस तिष्ठतीति ह
सॊ ऽहं कथं परतीक्षिष्ये जालेनापिहितश चरन
11
रात्र्यां रात्र्यां वयतीतायाम आयुर अल्पतरं यदा
गाधॊदके मत्स्य इव सुखं विन्देत कस तदा
तद एव वन्ध्यं दिवसम इति विद्याद विचक्षणः
12
अनवाप्तेषु कामेषु मृत्युर अभ्येति मानवम
शस्पानीव विचिन्वन्तम अन्यत्र गतमानसम
वृकीवॊरणम आसाद्य मृत्युर आदाय गच्छति
13
अद्यैव कुरु यच छरेयॊ मा तवा कालॊ ऽतयगाद अयम
अकृतेष्व एव कार्येषु मृत्युर वै संप्रकर्षति
14
शवः कार्यम अद्य कुर्वीत पूर्वाह्ने चापराह्निकम
न हि परतीक्षते मृत्युः कृतं वास्य न वा कृतम
कॊ हि जानाति कस्याद्य मृत्युसेना निवेक्ष्यते
15
युवैव धर्मशीलः सयाद अनिमित्तं हि जीवितम
कृते धर्मे भवेत कीर्तिर इह परेत्य च वै सुखम
16
मॊहेन हि समाविष्टः पुत्रदारार्थम उद्यतः
कृत्वा कार्यम अकार्यं वा पुष्टिम एषां परयच्छति
17
तं पुत्रपशुसंमत्तं वयासक्तमनसं नरम
सुप्तं वयाघ्रं महौघॊ वा मृत्युर आदाय गच्छति
18
संचिन्वानकम एवैकं कामानाम अवितृप्तकम
वयाघ्रः पशुम इवादाय मृत्युर आदाय गच्छति
19
इदं कृतम इदं कार्यम इदम अन्यत कृताकृतम
एवम ईहा सुखासक्तं कृतान्तः कुरुते वशे
20
कृतानां फलम अप्राप्तं कर्मणां फलसङ्गिनम
कषेत्रापन गृहासक्तं मृत्युर आदाय गच्छति
21
मृत्युर जरा च वयाधिश च दुःखं चानेक कारणम
अनुषक्तं यदा देहे किं सवस्थ इव तिष्ठसि
22
जातम एवान्तकॊ ऽनताय जरा चान्वेति देहिनम
अनुषक्ता दवयेनैते भावाः सथावरजङ्गमाः
23
मृत्यॊर वा गृहम एवैतद या गरामे वसतॊ रतिः
देवामाम एष वै गॊष्ठॊ यद अरण्यम इति शरुतिः
24
निबन्धनी रज्जुर एषा या गरामे वसतॊ रतिः
छित्त्वैनां सुकृतॊ यान्ति नैनां छिन्दन्ति दुष्कृतः
25
न हिंसयति यः परानान मनॊवाक्कायहेतुभिः
जीवितार्थापनयनैः कर्मभिर न स बध्यते
26
न मृत्युसेनाम आयान्तीं जातु कश चित परबाधते
ऋते सत्यम असंत्याज्यं सत्ये हय अमृतम आश्रितम
27
तस्मात सत्यव्रताचारः सत्ययॊगपरायनः
सत्यारामः समॊ दान्तः सत्येनैवान्तकं जयेत
28
अमृतं चैव मृत्युश च दवयं देहे परतिष्ठितम
मृत्युम आपद्यते मॊहात सत्येनापद्यते ऽमृतम
29
सॊ ऽहं हय अहिंस्रः सत्यार्थी कामक्रॊधबहिष्कृतः
समदुःखसुखः कषेमी मृत्युं हास्याम्य अमर्त्यवत
30
शान्ति यज्ञरतॊ दान्तॊ बरह्म यज्ञे सथितॊ मुनिः
वाङ्मनः कर्म यज्ञश च भविष्याम्य उदगायने
31
पशुयज्ञैः कथं हिंस्रैर मादृशॊ यस्तुम अर्हति
अन्तवद्भिर उत पराज्ञः कषत्रयज्ञैः पिशाचवत
32
यस्य वाङ्मनसी सयातां सम्यक परनिहिते सदा
तपस तयागश च यॊगश च स वै सर्वम अवाप्नुयात
33
नास्ति विद्या समं चक्षुर नास्ति विद्या समं बलम
नास्ति रागसमं दुःखं नास्ति तयागसमं सुखम
34
आत्मन्य एवात्मना जात आत्मनिष्ठॊ ऽपरजॊ ऽपि वा
आत्मन्य एव भविष्यामि न मां तारयति परजा
35
नैतादृशं बराह्मणस्यास्ति वित्तं; यथैकता समता सत्यता च
शीले सथितिर दन्द निधानम आर्जवं; ततस ततश चॊपरमः करियाभ्यः
36
किं ते धनैर बान्धवैर वापि किं ते; किं ते दारैर बराह्मण यॊ मरिष्यसि
आत्मानम अन्विच्छ गुहां परविष्टं; पितामहस ते कव गतः पिता च
37
[भीस्म]
पुत्रस्यैतद वचः शरुत्वा तथाकार्षीत पिता नृप
तथा तवम अपि वर्तस्य सत्यधर्मपरायनः
1
[y]
atikrāmati kāle 'smin sarvabhūtakṣayāvahe
kiṃ śreyaḥ pratipadyeta tan me brūhi pitāmaha
2
[bhīsma]
atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
pituḥ putreṇa saṃvādaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira
3
dvijāteḥ kasya cit pārtha svādhyāyaniratasya vai
babhūva putro medhāvī medhāvī nāma nāmataḥ
4
so 'bravīt pitaraṃ putraḥ svādhyāyakaraṇe ratam
mokṣadharmārthakuśalo lokatattvavicakṣaṇaḥ
5
dhīraḥ kiṃ svit tāta kuryāt prajānan; kṣipraṃ hy āyur bhraśyate mānavānām
pitas tad ācakṣva yathārthayogaṃ; mamānupūrvyā yena dharmaṃ careyam
6
[pitā]
vedān adhītya brahmacaryeṇa putra; putrān icchet pāvanārthaṃ pitṝṇām
agnīn ādhāya vidhivac ceṣṭayajño; vanaṃ praviśyātha munir bubhūset
7
[putra]
evam abhyāhate loke samantāt parivārite
amoghāsu patantīṣu kiṃ dhīra iva bhāṣase
8
[pitā]
katham abhyāhato lokaḥ kena vā parivāritaḥ
amoghāḥ kāḥ patantīha kiṃ nu bhīsayasīva mām
9
[putra]
mṛtyunābhyāhato loko jarayā parivāritaḥ
ahorātrāḥ patanty ete nanu kasmān na budhyase
10
yadāham etaj jānāmi na mṛtyus tiṣṭhatīti ha
so 'haṃ kathaṃ pratīkṣiṣye jālenāpihitaś caran
11
rātryāṃ rātryāṃ vyatītāyām āyur alpataraṃ yadā
gādhodake matsya iva sukhaṃ vindeta kas tadā
tad eva vandhyaṃ divasam iti vidyād vicakṣaṇaḥ
12
anavāpteṣu kāmeṣu mṛtyur abhyeti mānavam
śaspānīva vicinvantam anyatra gatamānasam
vṛkīvoraṇam āsādya mṛtyur ādāya gacchati
13
adyaiva kuru yac chreyo mā tvā kālo 'tyagād ayam
akṛteṣv eva kāryeṣu mṛtyur vai saṃprakarṣati
14
vaḥ kāryam adya kurvīta pūrvāhne cāparāhnikam
na hi pratīkṣate mṛtyuḥ kṛtaṃ vāsya na vā kṛtam
ko hi jānāti kasyādya mṛtyusenā nivekṣyate
15
yuvaiva dharmaśīlaḥ syād animittaṃ hi jīvitam
kṛte dharme bhavet kīrtir iha pretya ca vai sukham
16
mohena hi samāviṣṭaḥ putradārārtham udyataḥ
kṛtvā kāryam akāryaṃ vā puṣṭim eṣāṃ prayacchati
17
taṃ putrapaśusaṃmattaṃ vyāsaktamanasaṃ naram
suptaṃ vyāghraṃ mahaugho vā mṛtyur ādāya gacchati
18
saṃcinvānakam evaikaṃ kāmānām avitṛptakam
vyāghraḥ paśum ivādāya mṛtyur ādāya gacchati
19
idaṃ kṛtam idaṃ kāryam idam anyat kṛtākṛtam
evam īhā sukhāsaktaṃ kṛtāntaḥ kurute vaśe
20
kṛtānāṃ phalam aprāptaṃ karmaṇāṃ phalasaṅginam
kṣetrāpana gṛhāsaktaṃ mṛtyur ādāya gacchati
21
mṛtyur jarā ca vyādhiś ca duḥkhaṃ cāneka kāraṇam
anuṣaktaṃ yadā dehe kiṃ svastha iva tiṣṭhasi
22
jātam evāntako 'ntāya jarā cānveti dehinam
anuṣaktā dvayenaite bhāvāḥ sthāvarajaṅgamāḥ
23
mṛtyor vā gṛham evaitad yā grāme vasato ratiḥ
devāmām eṣa vai goṣṭho yad araṇyam iti śrutiḥ
24
nibandhanī rajjur eṣā yā grāme vasato ratiḥ
chittvaināṃ sukṛto yānti naināṃ chindanti duṣkṛtaḥ
25
na hiṃsayati yaḥ prānān manovākkāyahetubhiḥ
jīvitārthāpanayanaiḥ karmabhir na sa badhyate
26
na mṛtyusenām āyāntīṃ jātu kaś cit prabādhate
ṛte satyam asaṃtyājyaṃ satye hy amṛtam āśritam
27
tasmāt satyavratācāraḥ satyayogaparāyanaḥ
satyārāmaḥ samo dāntaḥ satyenaivāntakaṃ jayet
28
amṛtaṃ caiva mṛtyuś ca dvayaṃ dehe pratiṣṭhitam
mṛtyum āpadyate mohāt satyenāpadyate 'mṛtam
29
so 'haṃ hy ahiṃsraḥ satyārthī kāmakrodhabahiṣkṛtaḥ
samaduḥkhasukhaḥ kṣemī mṛtyuṃ hāsyāmy amartyavat
30
śnti yajñarato dānto brahma yajñe sthito muniḥ
vāṅmanaḥ karma yajñaś ca bhaviṣyāmy udagāyane
31
paśuyajñaiḥ kathaṃ hiṃsrair mādṛśo yastum arhati
antavadbhir uta prājñaḥ kṣatrayajñaiḥ piśācavat
32
yasya vāṅmanasī syātāṃ samyak pranihite sadā
tapas tyāgaś ca yogaś ca sa vai sarvam avāpnuyāt
33
nāsti vidyā samaṃ cakṣur nāsti vidyā samaṃ balam
nāsti rāgasamaṃ duḥkhaṃ nāsti tyāgasamaṃ sukham
34
tmany evātmanā jāta ātmaniṣṭho 'prajo 'pi vā
ātmany eva bhaviṣyāmi na māṃ tārayati prajā
35
naitādṛśaṃ brāhmaṇasyāsti vittaṃ; yathaikatā samatā satyatā ca
śīle sthitir danda nidhānam ārjavaṃ; tatas tataś coparamaḥ kriyābhyaḥ
36
kiṃ te dhanair bāndhavair vāpi kiṃ te; kiṃ te dārair brāhmaṇa yo mariṣyasi
ātmānam anviccha guhāṃ praviṣṭaṃ; pitāmahas te kva gataḥ pitā ca
37
[bhīsma]
putrasyaitad vacaḥ śrutvā tathākārṣīt pitā nṛpa
tathā tvam api vartasya satyadharmaparāyanaḥ
