Book 3. Chapter 157
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 157
1
[जनम]
पाण्डॊः पुत्रा महात्मानः सर्वे दिव्यपराक्रमाः
कियन्तं कालम अवसन पर्वते गन्धमादने
2
कानि चाभ्यवहार्याणि तत्र तेषां महात्मनाम
वसतां लॊकवीराणाम आसंस तद बरूहि सत्तम
3
विस्तरेण च मे शंस भीमसेन पराक्रमम
यद यच चक्रे महाबाहुस तस्मिन हैमवते गिरौ
न खल्व आसीत पुनर युद्धं तस्य यक्षैर दविजॊत्तम
4
कच चित समागमस तेषाम आसीद वैश्रवणेन च
तत्र हय आयाति धनद आर्ष्टिषेणॊ यथाब्रवीत
5
एतद इच्छाम्य अहं शरॊतुं विस्तरेण तपॊधन
न हि मे शृण्वतस तृप्तिर अस्ति तेषां विचेष्टितम
6
[वै]
एतद आत्महितं शरुत्वा तस्याप्रतिम तेजसः
शासनं सततं चक्रुस तथैव भरतर्षभाः
7
भुञ्जाना मुनिभॊज्यानि रसवन्ति फलानि च
शुद्धबाणहतानां च मृगाणां पिशितान्य अपि
8
मेध्यानि हिमवत्पृष्ठे मधूनि विविधानि च
एवं ते नयवसंस तत्र पाण्डवा भरतर्षभाः
9
तथा निवसतां तेषां पञ्चमं वर्षम अभ्यगात
शृण्वतां लॊमशॊक्तानि वाक्यानि विविधानि च
10
कृत्यकाल उपस्थास्य इति चॊक्त्वा घटॊत्कचः
राक्षसैः सहितः सर्वैः पूर्वम एव गतः परभॊ
11
आर्ष्टिषेणाश्रमे तेषां वसतां वै महात्मनाम
अगच्छन बहवॊ मासाः पश्यतां महद अद्भुतम
12
तैस तत्र रममाणैश च विहरद्भिश च पाण्डवैः
परीतिमन्तॊ महाभागा मुनयश चारणास तथा
13
आजग्मुः पाण्डवान दरष्टुं सिद्धात्मानॊ यतव्रताः
तैस तैः सह कथाश चक्रुर दिव्या भरतसत्तमाः
14
ततः कतिपयाहस्य महाह्रद निवासिनम
ऋद्धिमन्तं महानागं सुपर्णः सहसाहरत
15
पराकम्पत महाशैलः परामृद्यन्त महाद्रुमाः
ददृशुः सर्वभूतानि पाण्डवाश च तद अद्भुतम
16
ततः शैलॊत्तमस्याग्रात पाण्डवान परति मारुतः
अवहत सर्वमाल्यानि गन्धवन्ति शुभानि च
17
तत्र पुष्पाणि दिव्यानि सुहृद्भिः सह पाण्डवाः
ददृशुः पञ्च वर्णानि दरौपदी च यशस्विनी
18
भीमसेनं ततः कृष्णा काले वचनम अब्रवीत
विविक्ते पर्वतॊद्देशे सुक्खासीनं महाभुजम
19
सुपर्णानिलवेगेन शवसनेन महाबलात
पञ्च वर्णानि पात्यन्ते पुष्पाणि भरतर्षभ
परत्यक्षं सर्वभूतानां नदीम अश्वरथां परति
20
खाण्डवे सत्यसंधेन भरात्रा तव नरेश्वर
गन्धर्वॊरगरक्षांसि वासवश च निवारितः
हता मायाविनश चॊग्रा धनुः पराप्तं च गाण्डिवम
21
तवापि सुमहत तेजॊ महद बाहुबलं च ते
अविषह्यम अनाधृष्यं शतक्रतु बलॊपमम
22
तवद बाहुबलवेगेन तरासिताः सर्वराक्षसाः
हित्वा शैलं परपद्यन्तां भीमसेन दिशॊ दश
23
ततः शैलॊत्तमस्याग्रं चित्रमाल्य धरं शिवम
वयपेतभयसंमॊहाः पश्यन्तु सुहृदस तव
24
एवं परणिहितं भीम चिरात परभृति मे मनः
दरष्टुम इच्छामि शैलाग्रं तवद बाहुबलम आश्रिता
25
ततः कषिप्तम इवात्मानं दरौपद्या स परंतपः
नामृष्यत महाबाहुः परहारम इव सद्गवः
26
सिंहर्षभ गतिः शरीमान उदारः कनकप्रभः
मनस्वी बलवान दृप्तॊ मानी शूरश च पाण्डवः
27
लॊहिताक्षः पृथु वयंसॊ मत्तवारणविक्रमः
सिंहदंष्ट्रॊ बृहत सकन्धः शालपॊत इवॊद्गतः
28
महात्मा चारुसर्वाङ्गः कम्बुग्रीवॊ महाभुजः
रुक्मपृष्ठं धनुः खड्गं तूणांश चापि परामृशत
29
केसरीव यथॊत्सिक्तः परभिन्न इव वारणः
वयपेतभयसंमॊहः शैलम अभ्यपतद बली
30
तं मृगेन्द्रम इवायान्तं परभिन्नम इव वारणम
ददृशुः सर्वभूतानि बाणखड्गधनुर्धरम
31
दरौपद्या वर्धयन हर्षं गदाम आदाय पाण्डवः
वयपेतभयसंमॊहः शैलराजं समाविशत
32
न गलानिर न च कातर्यं न वैक्लव्यं न मत्सरः
कदा चिज जुषते पार्थम आत्मजं मातरिश्वनः
33
तद एकायनम आसाद्य विषमं भीमदर्शनम
बहुतालॊछ्रयं शृङ्गम आरुरॊह महाबलः
34
स किंनरमहानागमुनिगन्धर्वराक्षसान
हर्षयन पर्तवस्याग्रम आससाद महाबलः
35
तत्र वैश्रवणावासं ददर्श भरतर्षभः
काञ्चनैः सफाटिकाकारैर वेश्मभिः समलंकृतम
36
मॊदयन सर्वभूतानि गन्धमादन संभभः
सर्वगन्धवहस तत्र मारुतः सुसुखॊ ववौ
37
चित्रा विविधवर्णाभाश चित्रमञ्जलि धारिणः
अचिन्त्या विविधास तत्र दरुमाः परमशॊभनाः
38
रत्नजालपरिक्षिप्तं चित्रमाल्यधरं शिवम
राक्षसाधिपतेः सथानं ददर्श भरतर्षभः
39
गदाखड्गधनुष्पाणिः समभित्यक्तजीवितः
भीमसेनॊ महाबाहुस तस्थौ गिरिर इवाचलः
40
ततः शङ्खम उपाध्मासीद दविषतां लॊमहर्षणम
जयाघॊषतलघॊषं च कृत्वा भूतान्य अमॊहयत
41
ततः संहृष्टरॊमाणः शब्दं तम अभिदुद्रुवुः
यक्षराक्षस गन्धर्वाः पाण्डवस्य समीपतः
42
गदापरिघनिस्त्रिंश शक्तिशूलपरश्वधाः
परगृहीता वयरॊचन्त यक्षराक्षस बाहुभिः
43
ततः परववृते युद्धं तेषां तस्य च भारत
तैः परयुक्तान महाकायैः शक्तिशूलपरश्वधान
भल्लैर भीमः परचिच्छेद भीमवेगतरैस ततः
44
अन्तरिक्षचराणां च भूमिष्ठानां च गर्जताम
शरैर विव्याध गात्राणि राक्षसानां महाबलः
45
सा लॊहितमहावृष्टिर अभ्यवर्षन महाबलम
कायेभ्यः परच्युता धारा राक्षसानां समन्ततः
46
भीम बाहुबलॊत्सृष्टैर बहुधा यक्षरक्षसाम
विनिकृत्तान्य अदृश्यन्त शरीराणि शिरांसि च
47
परच्छाद्यमानं रक्षॊभिः पाण्डवं परियदर्शनम
ददृशुः सर्वभूतानि सूर्यम अभ्रगणैर इव
48
स रश्मिभिर इवादित्यः शरैर अरिनिघातिभिः
सर्वान आर्छन महाबाहुर बलवान सत्यविक्रमः
49
अभितर्जयमानाश च रुवन्तश च महारवान
न मॊहं भीमसेनस्य ददृशुः सर्वराक्षसाः
50
ते शरैः कषतसर्वाङ्गा भीमसेनभयार्दिताः
भीमम आर्तस्वरं चक्रुर विप्रकीर्णमहायुधाः
51
उत्सृज्य ते गदा शूलान असि शक्तिपरश्वधान
दक्षिणां दिशम आजग्मुस तरासिता दृढ धन्वना
52
तत्र शूलगदापाणिर वयूढॊरस्कॊ महाभुजः
सखा वैश्वरणस्यासीन मणिमान नाम राक्षसः
53
अदर्शयद अधीकारं पौरुषं च महाबलः
स तान दृष्ट्वा परावृत्तान समयमान इवाब्रवीत
54
एकेन बहवः संख्ये मानुषेण पराजिताः
पराप्य वैश्रवणावासं किं वक्ष्य अथ धनेश्वरम
55
एवम आभाष्य तान सर्वान नयवर्तत स राक्षसः
शक्तिशूलगदा पाणिर अभ्यधावच च पाण्डवम
56
तम आपतन्तं वेगेन परभिन्नम इव वारणम
वत्सदन्तैस तरिभिः पार्श्वे भीमसेनः समर्पयत
57
मणिमान अपि संक्रुद्धः परगृह्य महतीं गदाम
पराहिणॊद भीमसेनाय परिक्षिप्य महाबलः
58
विद्युद्रूपां महाघॊराम आकाशे महतीं गदाम
शरैर बहुभिर अभ्यर्च्छद भीमसेनः शिलाशितैः
59
परतिहन्यन्त ते सर्वे गदाम आसाद्य सायकाः
न वेगं धारयाम आसुर गदा वेगस्य वेगिताः
60
गदायुद्धसमाचारं बुध्यमानः स वीर्यवान
वयंसयाम आस तं तस्य परहारं भीमविक्रमः
61
ततः शक्तिं महाघॊरां रुक्मदण्डाम अयस्मयीम
तस्मिन्न एवान्तरे धीमान परजहाराथ राक्षसः
62
सा भुजं भीमनिर्ह्रादा भित्त्वा भीमस्य दक्षिणम
साग्निज्वाला महारौद्रा पपात सहसा भुवि
63
सॊ ऽतिविद्धॊ महेष्वासः शक्त्यामित पराक्रमः
गदां जग्राह कौरव्यॊ गदायुद्धविशारदः
64
तां परगृह्यॊन्नदन भीमः सर्वशैक्यायसीं गदाम
तरसा सॊ ऽभिदुद्राव मणिमन्तं महाबलम
65
दीप्यमानं महाशूलं परहृह्य मणिमान अपि
पराहिणॊद भीमसेनाय वेगेन महता नदन
66
भङ्क्त्वा शूलं गदाग्रेण गदायुद्धविशारदः
अभिदुद्राव तं तूर्णं गरुत्मान इव पन्नगम
67
सॊ ऽनतरिक्षम अभिप्लुत्य विधूय सहसा गदाम
परचिक्षेप महाबाहुर विनद्य रणमूर्धनि
68
सेन्द्राशनिर इवेन्द्रेण विसृष्टा वातरंहसा
हत्वा रक्षः कषितिं पराप्य कृत्येव निपपात ह
69
तं राक्षसं भीमबलं भीमसेनेन पातितम
ददृशुः सर्वभूतानि सिंहेनेव गवां पतिम
70
तं परेक्ष्य निहतं भूमौ हतशेषा निशाचराः
भीमम आर्तस्वरं कृत्वा जग्मुः पराचीं दिशं परति
1
[janam]
pāṇḍoḥ putrā mahātmānaḥ sarve divyaparākramāḥ
kiyantaṃ kālam avasan parvate gandhamādane
2
kāni cābhyavahāryāṇi tatra teṣāṃ mahātmanām
vasatāṃ lokavīrāṇām āsaṃs tad brūhi sattama
3
vistareṇa ca me śaṃsa bhīmasena parākramam
yad yac cakre mahābāhus tasmin haimavate girau
na khalv āsīt punar yuddhaṃ tasya yakṣair dvijottama
4
kac cit samāgamas teṣām āsīd vaiśravaṇena ca
tatra hy āyāti dhanada ārṣṭiṣeṇo yathābravīt
5
etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ vistareṇa tapodhana
na hi me śṛṇvatas tṛptir asti teṣāṃ viceṣṭitam
6
[vai]
etad ātmahitaṃ śrutvā tasyāpratima tejasaḥ
śsanaṃ satataṃ cakrus tathaiva bharatarṣabhāḥ
7
bhuñjānā munibhojyāni rasavanti phalāni ca
śuddhabāṇahatānāṃ ca mṛgāṇāṃ piśitāny api
8
medhyāni himavatpṛṣṭhe madhūni vividhāni ca
evaṃ te nyavasaṃs tatra pāṇḍavā bharatarṣabhāḥ
9
tathā nivasatāṃ teṣāṃ pañcamaṃ varṣam abhyagāt
śṛvatāṃ lomaśoktāni vākyāni vividhāni ca
10
kṛtyakāla upasthāsya iti coktvā ghaṭotkacaḥ
rākṣasaiḥ sahitaḥ sarvaiḥ pūrvam eva gataḥ prabho
11
rṣṭiṣeṇāśrame teṣāṃ vasatāṃ vai mahātmanām
agacchan bahavo māsāḥ paśyatāṃ mahad adbhutam
12
tais tatra ramamāṇaiś ca viharadbhiś ca pāṇḍavaiḥ
prītimanto mahābhāgā munayaś cāraṇās tathā
13
jagmuḥ pāṇḍavān draṣṭuṃ siddhātmāno yatavratāḥ
tais taiḥ saha kathāś cakrur divyā bharatasattamāḥ
14
tataḥ katipayāhasya mahāhrada nivāsinam
ṛddhimantaṃ mahānāgaṃ suparṇaḥ sahasāharat
15
prākampata mahāśailaḥ prāmṛdyanta mahādrumāḥ
dadṛśuḥ sarvabhūtāni pāṇḍavāś ca tad adbhutam
16
tataḥ śailottamasyāgrāt pāṇḍavān prati mārutaḥ
avahat sarvamālyāni gandhavanti śubhāni ca
17
tatra puṣpāṇi divyāni suhṛdbhiḥ saha pāṇḍavāḥ
dadṛśuḥ pañca varṇāni draupadī ca yaśasvinī
18
bhīmasenaṃ tataḥ kṛṣṇā kāle vacanam abravīt
vivikte parvatoddeśe sukkhāsīnaṃ mahābhujam
19
suparṇānilavegena śvasanena mahābalāt
pañca varṇāni pātyante puṣpāṇi bharatarṣabha
pratyakṣaṃ sarvabhūtānāṃ nadīm aśvarathāṃ prati
20
khāṇḍave satyasaṃdhena bhrātrā tava nareśvara
gandharvoragarakṣāṃsi vāsavaś ca nivāritaḥ
hatā māyāvinaś cogrā dhanuḥ prāptaṃ ca gāṇḍivam
21
tavāpi sumahat tejo mahad bāhubalaṃ ca te
aviṣahyam anādhṛṣyaṃ śatakratu balopamam
22
tvad bāhubalavegena trāsitāḥ sarvarākṣasāḥ
hitvā śailaṃ prapadyantāṃ bhīmasena diśo daśa
23
tataḥ śailottamasyāgraṃ citramālya dharaṃ śivam
vyapetabhayasaṃmohāḥ paśyantu suhṛdas tava
24
evaṃ praṇihitaṃ bhīma cirāt prabhṛti me manaḥ
draṣṭum icchāmi śailāgraṃ tvad bāhubalam āśritā
25
tataḥ kṣiptam ivātmānaṃ draupadyā sa paraṃtapaḥ
nāmṛṣyata mahābāhuḥ prahāram iva sadgavaḥ
26
siṃharṣabha gatiḥ śrīmān udāraḥ kanakaprabhaḥ
manasvī balavān dṛpto mānī śūraś ca pāṇḍavaḥ
27
lohitākṣaḥ pṛthu vyaṃso mattavāraṇavikramaḥ
siṃhadaṃṣṭro bṛhat skandhaḥ śālapota ivodgataḥ
28
mahātmā cārusarvāṅgaḥ kambugrīvo mahābhujaḥ
rukmapṛṣṭhaṃ dhanuḥ khaḍgaṃ tūṇāṃś cāpi parāmṛśat
29
kesarīva yathotsiktaḥ prabhinna iva vāraṇaḥ
vyapetabhayasaṃmohaḥ śailam abhyapatad balī
30
taṃ mṛgendram ivāyāntaṃ prabhinnam iva vāraṇam
dadṛśuḥ sarvabhūtāni bāṇakhaḍgadhanurdharam
31
draupadyā vardhayan harṣaṃ gadām ādāya pāṇḍavaḥ
vyapetabhayasaṃmohaḥ śailarājaṃ samāviśat
32
na glānir na ca kātaryaṃ na vaiklavyaṃ na matsaraḥ
kadā cij juṣate pārtham ātmajaṃ mātariśvanaḥ
33
tad ekāyanam āsādya viṣamaṃ bhīmadarśanam
bahutālochrayaṃ śṛgam āruroha mahābalaḥ
34
sa kiṃnaramahānāgamunigandharvarākṣasān
harṣayan partavasyāgram āsasāda mahābalaḥ
35
tatra vaiśravaṇāvāsaṃ dadarśa bharatarṣabhaḥ
kāñcanaiḥ sphāṭikākārair veśmabhiḥ samalaṃkṛtam
36
modayan sarvabhūtāni gandhamādana saṃbhabhaḥ
sarvagandhavahas tatra mārutaḥ susukho vavau
37
citrā vividhavarṇābhāś citramañjali dhāriṇaḥ
acintyā vividhās tatra drumāḥ paramaśobhanāḥ
38
ratnajālaparikṣiptaṃ citramālyadharaṃ śivam
rākṣasādhipateḥ sthānaṃ dadarśa bharatarṣabhaḥ
39
gadākhaḍgadhanuṣpāṇiḥ samabhityaktajīvitaḥ
bhīmaseno mahābāhus tasthau girir ivācalaḥ
40
tataḥ śaṅkham upādhmāsīd dviṣatāṃ lomaharṣaṇam
jyāghoṣatalaghoṣaṃ ca kṛtvā bhūtāny amohayat
41
tataḥ saṃhṛṣṭaromāṇaḥ śabdaṃ tam abhidudruvuḥ
yakṣarākṣasa gandharvāḥ pāṇḍavasya samīpataḥ
42
gadāparighanistriṃśa śaktiśūlaparaśvadhāḥ
pragṛhītā vyarocanta yakṣarākṣasa bāhubhiḥ
43
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ teṣāṃ tasya ca bhārata
taiḥ prayuktān mahākāyaiḥ śaktiśūlaparaśvadhān
bhallair bhīmaḥ praciccheda bhīmavegatarais tataḥ
44
antarikṣacarāṇāṃ ca bhūmiṣṭhānāṃ ca garjatām
śarair vivyādha gātrāṇi rākṣasānāṃ mahābalaḥ
45
sā lohitamahāvṛṣṭir abhyavarṣan mahābalam
kāyebhyaḥ pracyutā dhārā rākṣasānāṃ samantataḥ
46
bhīma bāhubalotsṛṣṭair bahudhā yakṣarakṣasām
vinikṛttāny adṛśyanta śarīrāṇi śirāṃsi ca
47
pracchādyamānaṃ rakṣobhiḥ pāṇḍavaṃ priyadarśanam
dadṛśuḥ sarvabhūtāni sūryam abhragaṇair iva
48
sa raśmibhir ivādityaḥ śarair arinighātibhiḥ
sarvān ārchan mahābāhur balavān satyavikramaḥ
49
abhitarjayamānāś ca ruvantaś ca mahāravān
na mohaṃ bhīmasenasya dadṛśuḥ sarvarākṣasāḥ
50
te śaraiḥ kṣatasarvāṅgā bhīmasenabhayārditāḥ
bhīmam ārtasvaraṃ cakrur viprakīrṇamahāyudhāḥ
51
utsṛjya te gadā śūlān asi śaktiparaśvadhān
dakṣiṇāṃ diśam ājagmus trāsitā dṛḍha dhanvanā
52
tatra śūlagadāpāṇir vyūḍhorasko mahābhujaḥ
sakhā vaiśvaraṇasyāsīn maṇimān nāma rākṣasaḥ
53
adarśayad adhīkāraṃ pauruṣaṃ ca mahābalaḥ
sa tān dṛṣṭvā parāvṛttān smayamāna ivābravīt
54
ekena bahavaḥ saṃkhye mānuṣeṇa parājitāḥ
prāpya vaiśravaṇāvāsaṃ kiṃ vakṣy atha dhaneśvaram
55
evam ābhāṣya tān sarvān nyavartata sa rākṣasaḥ
śaktiśūlagadā pāṇir abhyadhāvac ca pāṇḍavam
56
tam āpatantaṃ vegena prabhinnam iva vāraṇam
vatsadantais tribhiḥ pārśve bhīmasenaḥ samarpayat
57
maṇimān api saṃkruddhaḥ pragṛhya mahatīṃ gadām
prāhiṇod bhīmasenāya parikṣipya mahābalaḥ
58
vidyudrūpāṃ mahāghorām ākāśe mahatīṃ gadām
śarair bahubhir abhyarcchad bhīmasenaḥ śilāśitaiḥ
59
pratihanyanta te sarve gadām āsādya sāyakāḥ
na vegaṃ dhārayām āsur gadā vegasya vegitāḥ
60
gadāyuddhasamācāraṃ budhyamānaḥ sa vīryavān
vyaṃsayām āsa taṃ tasya prahāraṃ bhīmavikramaḥ
61
tataḥ śaktiṃ mahāghorāṃ rukmadaṇḍām ayasmayīm
tasminn evāntare dhīmān prajahārātha rākṣasaḥ
62
sā bhujaṃ bhīmanirhrādā bhittvā bhīmasya dakṣiṇam
sāgnijvālā mahāraudrā papāta sahasā bhuvi
63
so 'tividdho maheṣvāsaḥ śaktyāmita parākramaḥ
gadāṃ jagrāha kauravyo gadāyuddhaviśāradaḥ
64
tāṃ pragṛhyonnadan bhīmaḥ sarvaśaikyāyasīṃ gadām
tarasā so 'bhidudrāva maṇimantaṃ mahābalam
65
dīpyamānaṃ mahāśūlaṃ prahṛhya maṇimān api
prāhiṇod bhīmasenāya vegena mahatā nadan
66
bhaṅktvā śūlaṃ gadāgreṇa gadāyuddhaviśāradaḥ
abhidudrāva taṃ tūrṇaṃ garutmān iva pannagam
67
so 'ntarikṣam abhiplutya vidhūya sahasā gadām
pracikṣepa mahābāhur vinadya raṇamūrdhani
68
sendrāśanir ivendreṇa visṛṣṭā vātaraṃhasā
hatvā rakṣaḥ kṣitiṃ prāpya kṛtyeva nipapāta ha
69
taṃ rākṣasaṃ bhīmabalaṃ bhīmasenena pātitam
dadṛśuḥ sarvabhūtāni siṃheneva gavāṃ patim
70
taṃ prekṣya nihataṃ bhūmau hataśeṣā niśācarāḥ
bhīmam ārtasvaraṃ kṛtvā jagmuḥ prācīṃ diśaṃ prati
Book 3
Chapter 157
1
[जनम]
पाण्डॊः पुत्रा महात्मानः सर्वे दिव्यपराक्रमाः
कियन्तं कालम अवसन पर्वते गन्धमादने
2
कानि चाभ्यवहार्याणि तत्र तेषां महात्मनाम
वसतां लॊकवीराणाम आसंस तद बरूहि सत्तम
3
विस्तरेण च मे शंस भीमसेन पराक्रमम
यद यच चक्रे महाबाहुस तस्मिन हैमवते गिरौ
न खल्व आसीत पुनर युद्धं तस्य यक्षैर दविजॊत्तम
4
कच चित समागमस तेषाम आसीद वैश्रवणेन च
तत्र हय आयाति धनद आर्ष्टिषेणॊ यथाब्रवीत
5
एतद इच्छाम्य अहं शरॊतुं विस्तरेण तपॊधन
न हि मे शृण्वतस तृप्तिर अस्ति तेषां विचेष्टितम
6
[वै]
एतद आत्महितं शरुत्वा तस्याप्रतिम तेजसः
शासनं सततं चक्रुस तथैव भरतर्षभाः
7
भुञ्जाना मुनिभॊज्यानि रसवन्ति फलानि च
शुद्धबाणहतानां च मृगाणां पिशितान्य अपि
8
मेध्यानि हिमवत्पृष्ठे मधूनि विविधानि च
एवं ते नयवसंस तत्र पाण्डवा भरतर्षभाः
9
तथा निवसतां तेषां पञ्चमं वर्षम अभ्यगात
शृण्वतां लॊमशॊक्तानि वाक्यानि विविधानि च
10
कृत्यकाल उपस्थास्य इति चॊक्त्वा घटॊत्कचः
राक्षसैः सहितः सर्वैः पूर्वम एव गतः परभॊ
11
आर्ष्टिषेणाश्रमे तेषां वसतां वै महात्मनाम
अगच्छन बहवॊ मासाः पश्यतां महद अद्भुतम
12
तैस तत्र रममाणैश च विहरद्भिश च पाण्डवैः
परीतिमन्तॊ महाभागा मुनयश चारणास तथा
13
आजग्मुः पाण्डवान दरष्टुं सिद्धात्मानॊ यतव्रताः
तैस तैः सह कथाश चक्रुर दिव्या भरतसत्तमाः
14
ततः कतिपयाहस्य महाह्रद निवासिनम
ऋद्धिमन्तं महानागं सुपर्णः सहसाहरत
15
पराकम्पत महाशैलः परामृद्यन्त महाद्रुमाः
ददृशुः सर्वभूतानि पाण्डवाश च तद अद्भुतम
16
ततः शैलॊत्तमस्याग्रात पाण्डवान परति मारुतः
अवहत सर्वमाल्यानि गन्धवन्ति शुभानि च
17
तत्र पुष्पाणि दिव्यानि सुहृद्भिः सह पाण्डवाः
ददृशुः पञ्च वर्णानि दरौपदी च यशस्विनी
18
भीमसेनं ततः कृष्णा काले वचनम अब्रवीत
विविक्ते पर्वतॊद्देशे सुक्खासीनं महाभुजम
19
सुपर्णानिलवेगेन शवसनेन महाबलात
पञ्च वर्णानि पात्यन्ते पुष्पाणि भरतर्षभ
परत्यक्षं सर्वभूतानां नदीम अश्वरथां परति
20
खाण्डवे सत्यसंधेन भरात्रा तव नरेश्वर
गन्धर्वॊरगरक्षांसि वासवश च निवारितः
हता मायाविनश चॊग्रा धनुः पराप्तं च गाण्डिवम
21
तवापि सुमहत तेजॊ महद बाहुबलं च ते
अविषह्यम अनाधृष्यं शतक्रतु बलॊपमम
22
तवद बाहुबलवेगेन तरासिताः सर्वराक्षसाः
हित्वा शैलं परपद्यन्तां भीमसेन दिशॊ दश
23
ततः शैलॊत्तमस्याग्रं चित्रमाल्य धरं शिवम
वयपेतभयसंमॊहाः पश्यन्तु सुहृदस तव
24
एवं परणिहितं भीम चिरात परभृति मे मनः
दरष्टुम इच्छामि शैलाग्रं तवद बाहुबलम आश्रिता
25
ततः कषिप्तम इवात्मानं दरौपद्या स परंतपः
नामृष्यत महाबाहुः परहारम इव सद्गवः
26
सिंहर्षभ गतिः शरीमान उदारः कनकप्रभः
मनस्वी बलवान दृप्तॊ मानी शूरश च पाण्डवः
27
लॊहिताक्षः पृथु वयंसॊ मत्तवारणविक्रमः
सिंहदंष्ट्रॊ बृहत सकन्धः शालपॊत इवॊद्गतः
28
महात्मा चारुसर्वाङ्गः कम्बुग्रीवॊ महाभुजः
रुक्मपृष्ठं धनुः खड्गं तूणांश चापि परामृशत
29
केसरीव यथॊत्सिक्तः परभिन्न इव वारणः
वयपेतभयसंमॊहः शैलम अभ्यपतद बली
30
तं मृगेन्द्रम इवायान्तं परभिन्नम इव वारणम
ददृशुः सर्वभूतानि बाणखड्गधनुर्धरम
31
दरौपद्या वर्धयन हर्षं गदाम आदाय पाण्डवः
वयपेतभयसंमॊहः शैलराजं समाविशत
32
न गलानिर न च कातर्यं न वैक्लव्यं न मत्सरः
कदा चिज जुषते पार्थम आत्मजं मातरिश्वनः
33
तद एकायनम आसाद्य विषमं भीमदर्शनम
बहुतालॊछ्रयं शृङ्गम आरुरॊह महाबलः
34
स किंनरमहानागमुनिगन्धर्वराक्षसान
हर्षयन पर्तवस्याग्रम आससाद महाबलः
35
तत्र वैश्रवणावासं ददर्श भरतर्षभः
काञ्चनैः सफाटिकाकारैर वेश्मभिः समलंकृतम
36
मॊदयन सर्वभूतानि गन्धमादन संभभः
सर्वगन्धवहस तत्र मारुतः सुसुखॊ ववौ
37
चित्रा विविधवर्णाभाश चित्रमञ्जलि धारिणः
अचिन्त्या विविधास तत्र दरुमाः परमशॊभनाः
38
रत्नजालपरिक्षिप्तं चित्रमाल्यधरं शिवम
राक्षसाधिपतेः सथानं ददर्श भरतर्षभः
39
गदाखड्गधनुष्पाणिः समभित्यक्तजीवितः
भीमसेनॊ महाबाहुस तस्थौ गिरिर इवाचलः
40
ततः शङ्खम उपाध्मासीद दविषतां लॊमहर्षणम
जयाघॊषतलघॊषं च कृत्वा भूतान्य अमॊहयत
41
ततः संहृष्टरॊमाणः शब्दं तम अभिदुद्रुवुः
यक्षराक्षस गन्धर्वाः पाण्डवस्य समीपतः
42
गदापरिघनिस्त्रिंश शक्तिशूलपरश्वधाः
परगृहीता वयरॊचन्त यक्षराक्षस बाहुभिः
43
ततः परववृते युद्धं तेषां तस्य च भारत
तैः परयुक्तान महाकायैः शक्तिशूलपरश्वधान
भल्लैर भीमः परचिच्छेद भीमवेगतरैस ततः
44
अन्तरिक्षचराणां च भूमिष्ठानां च गर्जताम
शरैर विव्याध गात्राणि राक्षसानां महाबलः
45
सा लॊहितमहावृष्टिर अभ्यवर्षन महाबलम
कायेभ्यः परच्युता धारा राक्षसानां समन्ततः
46
भीम बाहुबलॊत्सृष्टैर बहुधा यक्षरक्षसाम
विनिकृत्तान्य अदृश्यन्त शरीराणि शिरांसि च
47
परच्छाद्यमानं रक्षॊभिः पाण्डवं परियदर्शनम
ददृशुः सर्वभूतानि सूर्यम अभ्रगणैर इव
48
स रश्मिभिर इवादित्यः शरैर अरिनिघातिभिः
सर्वान आर्छन महाबाहुर बलवान सत्यविक्रमः
49
अभितर्जयमानाश च रुवन्तश च महारवान
न मॊहं भीमसेनस्य ददृशुः सर्वराक्षसाः
50
ते शरैः कषतसर्वाङ्गा भीमसेनभयार्दिताः
भीमम आर्तस्वरं चक्रुर विप्रकीर्णमहायुधाः
51
उत्सृज्य ते गदा शूलान असि शक्तिपरश्वधान
दक्षिणां दिशम आजग्मुस तरासिता दृढ धन्वना
52
तत्र शूलगदापाणिर वयूढॊरस्कॊ महाभुजः
सखा वैश्वरणस्यासीन मणिमान नाम राक्षसः
53
अदर्शयद अधीकारं पौरुषं च महाबलः
स तान दृष्ट्वा परावृत्तान समयमान इवाब्रवीत
54
एकेन बहवः संख्ये मानुषेण पराजिताः
पराप्य वैश्रवणावासं किं वक्ष्य अथ धनेश्वरम
55
एवम आभाष्य तान सर्वान नयवर्तत स राक्षसः
शक्तिशूलगदा पाणिर अभ्यधावच च पाण्डवम
56
तम आपतन्तं वेगेन परभिन्नम इव वारणम
वत्सदन्तैस तरिभिः पार्श्वे भीमसेनः समर्पयत
57
मणिमान अपि संक्रुद्धः परगृह्य महतीं गदाम
पराहिणॊद भीमसेनाय परिक्षिप्य महाबलः
58
विद्युद्रूपां महाघॊराम आकाशे महतीं गदाम
शरैर बहुभिर अभ्यर्च्छद भीमसेनः शिलाशितैः
59
परतिहन्यन्त ते सर्वे गदाम आसाद्य सायकाः
न वेगं धारयाम आसुर गदा वेगस्य वेगिताः
60
गदायुद्धसमाचारं बुध्यमानः स वीर्यवान
वयंसयाम आस तं तस्य परहारं भीमविक्रमः
61
ततः शक्तिं महाघॊरां रुक्मदण्डाम अयस्मयीम
तस्मिन्न एवान्तरे धीमान परजहाराथ राक्षसः
62
सा भुजं भीमनिर्ह्रादा भित्त्वा भीमस्य दक्षिणम
साग्निज्वाला महारौद्रा पपात सहसा भुवि
63
सॊ ऽतिविद्धॊ महेष्वासः शक्त्यामित पराक्रमः
गदां जग्राह कौरव्यॊ गदायुद्धविशारदः
64
तां परगृह्यॊन्नदन भीमः सर्वशैक्यायसीं गदाम
तरसा सॊ ऽभिदुद्राव मणिमन्तं महाबलम
65
दीप्यमानं महाशूलं परहृह्य मणिमान अपि
पराहिणॊद भीमसेनाय वेगेन महता नदन
66
भङ्क्त्वा शूलं गदाग्रेण गदायुद्धविशारदः
अभिदुद्राव तं तूर्णं गरुत्मान इव पन्नगम
67
सॊ ऽनतरिक्षम अभिप्लुत्य विधूय सहसा गदाम
परचिक्षेप महाबाहुर विनद्य रणमूर्धनि
68
सेन्द्राशनिर इवेन्द्रेण विसृष्टा वातरंहसा
हत्वा रक्षः कषितिं पराप्य कृत्येव निपपात ह
69
तं राक्षसं भीमबलं भीमसेनेन पातितम
ददृशुः सर्वभूतानि सिंहेनेव गवां पतिम
70
तं परेक्ष्य निहतं भूमौ हतशेषा निशाचराः
भीमम आर्तस्वरं कृत्वा जग्मुः पराचीं दिशं परति
1
[janam]
pāṇḍoḥ putrā mahātmānaḥ sarve divyaparākramāḥ
kiyantaṃ kālam avasan parvate gandhamādane
2
kāni cābhyavahāryāṇi tatra teṣāṃ mahātmanām
vasatāṃ lokavīrāṇām āsaṃs tad brūhi sattama
3
vistareṇa ca me śaṃsa bhīmasena parākramam
yad yac cakre mahābāhus tasmin haimavate girau
na khalv āsīt punar yuddhaṃ tasya yakṣair dvijottama
4
kac cit samāgamas teṣām āsīd vaiśravaṇena ca
tatra hy āyāti dhanada ārṣṭiṣeṇo yathābravīt
5
etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ vistareṇa tapodhana
na hi me śṛṇvatas tṛptir asti teṣāṃ viceṣṭitam
6
[vai]
etad ātmahitaṃ śrutvā tasyāpratima tejasaḥ
śsanaṃ satataṃ cakrus tathaiva bharatarṣabhāḥ
7
bhuñjānā munibhojyāni rasavanti phalāni ca
śuddhabāṇahatānāṃ ca mṛgāṇāṃ piśitāny api
8
medhyāni himavatpṛṣṭhe madhūni vividhāni ca
evaṃ te nyavasaṃs tatra pāṇḍavā bharatarṣabhāḥ
9
tathā nivasatāṃ teṣāṃ pañcamaṃ varṣam abhyagāt
śṛvatāṃ lomaśoktāni vākyāni vividhāni ca
10
kṛtyakāla upasthāsya iti coktvā ghaṭotkacaḥ
rākṣasaiḥ sahitaḥ sarvaiḥ pūrvam eva gataḥ prabho
11
rṣṭiṣeṇāśrame teṣāṃ vasatāṃ vai mahātmanām
agacchan bahavo māsāḥ paśyatāṃ mahad adbhutam
12
tais tatra ramamāṇaiś ca viharadbhiś ca pāṇḍavaiḥ
prītimanto mahābhāgā munayaś cāraṇās tathā
13
jagmuḥ pāṇḍavān draṣṭuṃ siddhātmāno yatavratāḥ
tais taiḥ saha kathāś cakrur divyā bharatasattamāḥ
14
tataḥ katipayāhasya mahāhrada nivāsinam
ṛddhimantaṃ mahānāgaṃ suparṇaḥ sahasāharat
15
prākampata mahāśailaḥ prāmṛdyanta mahādrumāḥ
dadṛśuḥ sarvabhūtāni pāṇḍavāś ca tad adbhutam
16
tataḥ śailottamasyāgrāt pāṇḍavān prati mārutaḥ
avahat sarvamālyāni gandhavanti śubhāni ca
17
tatra puṣpāṇi divyāni suhṛdbhiḥ saha pāṇḍavāḥ
dadṛśuḥ pañca varṇāni draupadī ca yaśasvinī
18
bhīmasenaṃ tataḥ kṛṣṇā kāle vacanam abravīt
vivikte parvatoddeśe sukkhāsīnaṃ mahābhujam
19
suparṇānilavegena śvasanena mahābalāt
pañca varṇāni pātyante puṣpāṇi bharatarṣabha
pratyakṣaṃ sarvabhūtānāṃ nadīm aśvarathāṃ prati
20
khāṇḍave satyasaṃdhena bhrātrā tava nareśvara
gandharvoragarakṣāṃsi vāsavaś ca nivāritaḥ
hatā māyāvinaś cogrā dhanuḥ prāptaṃ ca gāṇḍivam
21
tavāpi sumahat tejo mahad bāhubalaṃ ca te
aviṣahyam anādhṛṣyaṃ śatakratu balopamam
22
tvad bāhubalavegena trāsitāḥ sarvarākṣasāḥ
hitvā śailaṃ prapadyantāṃ bhīmasena diśo daśa
23
tataḥ śailottamasyāgraṃ citramālya dharaṃ śivam
vyapetabhayasaṃmohāḥ paśyantu suhṛdas tava
24
evaṃ praṇihitaṃ bhīma cirāt prabhṛti me manaḥ
draṣṭum icchāmi śailāgraṃ tvad bāhubalam āśritā
25
tataḥ kṣiptam ivātmānaṃ draupadyā sa paraṃtapaḥ
nāmṛṣyata mahābāhuḥ prahāram iva sadgavaḥ
26
siṃharṣabha gatiḥ śrīmān udāraḥ kanakaprabhaḥ
manasvī balavān dṛpto mānī śūraś ca pāṇḍavaḥ
27
lohitākṣaḥ pṛthu vyaṃso mattavāraṇavikramaḥ
siṃhadaṃṣṭro bṛhat skandhaḥ śālapota ivodgataḥ
28
mahātmā cārusarvāṅgaḥ kambugrīvo mahābhujaḥ
rukmapṛṣṭhaṃ dhanuḥ khaḍgaṃ tūṇāṃś cāpi parāmṛśat
29
kesarīva yathotsiktaḥ prabhinna iva vāraṇaḥ
vyapetabhayasaṃmohaḥ śailam abhyapatad balī
30
taṃ mṛgendram ivāyāntaṃ prabhinnam iva vāraṇam
dadṛśuḥ sarvabhūtāni bāṇakhaḍgadhanurdharam
31
draupadyā vardhayan harṣaṃ gadām ādāya pāṇḍavaḥ
vyapetabhayasaṃmohaḥ śailarājaṃ samāviśat
32
na glānir na ca kātaryaṃ na vaiklavyaṃ na matsaraḥ
kadā cij juṣate pārtham ātmajaṃ mātariśvanaḥ
33
tad ekāyanam āsādya viṣamaṃ bhīmadarśanam
bahutālochrayaṃ śṛgam āruroha mahābalaḥ
34
sa kiṃnaramahānāgamunigandharvarākṣasān
harṣayan partavasyāgram āsasāda mahābalaḥ
35
tatra vaiśravaṇāvāsaṃ dadarśa bharatarṣabhaḥ
kāñcanaiḥ sphāṭikākārair veśmabhiḥ samalaṃkṛtam
36
modayan sarvabhūtāni gandhamādana saṃbhabhaḥ
sarvagandhavahas tatra mārutaḥ susukho vavau
37
citrā vividhavarṇābhāś citramañjali dhāriṇaḥ
acintyā vividhās tatra drumāḥ paramaśobhanāḥ
38
ratnajālaparikṣiptaṃ citramālyadharaṃ śivam
rākṣasādhipateḥ sthānaṃ dadarśa bharatarṣabhaḥ
39
gadākhaḍgadhanuṣpāṇiḥ samabhityaktajīvitaḥ
bhīmaseno mahābāhus tasthau girir ivācalaḥ
40
tataḥ śaṅkham upādhmāsīd dviṣatāṃ lomaharṣaṇam
jyāghoṣatalaghoṣaṃ ca kṛtvā bhūtāny amohayat
41
tataḥ saṃhṛṣṭaromāṇaḥ śabdaṃ tam abhidudruvuḥ
yakṣarākṣasa gandharvāḥ pāṇḍavasya samīpataḥ
42
gadāparighanistriṃśa śaktiśūlaparaśvadhāḥ
pragṛhītā vyarocanta yakṣarākṣasa bāhubhiḥ
43
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ teṣāṃ tasya ca bhārata
taiḥ prayuktān mahākāyaiḥ śaktiśūlaparaśvadhān
bhallair bhīmaḥ praciccheda bhīmavegatarais tataḥ
44
antarikṣacarāṇāṃ ca bhūmiṣṭhānāṃ ca garjatām
śarair vivyādha gātrāṇi rākṣasānāṃ mahābalaḥ
45
sā lohitamahāvṛṣṭir abhyavarṣan mahābalam
kāyebhyaḥ pracyutā dhārā rākṣasānāṃ samantataḥ
46
bhīma bāhubalotsṛṣṭair bahudhā yakṣarakṣasām
vinikṛttāny adṛśyanta śarīrāṇi śirāṃsi ca
47
pracchādyamānaṃ rakṣobhiḥ pāṇḍavaṃ priyadarśanam
dadṛśuḥ sarvabhūtāni sūryam abhragaṇair iva
48
sa raśmibhir ivādityaḥ śarair arinighātibhiḥ
sarvān ārchan mahābāhur balavān satyavikramaḥ
49
abhitarjayamānāś ca ruvantaś ca mahāravān
na mohaṃ bhīmasenasya dadṛśuḥ sarvarākṣasāḥ
50
te śaraiḥ kṣatasarvāṅgā bhīmasenabhayārditāḥ
bhīmam ārtasvaraṃ cakrur viprakīrṇamahāyudhāḥ
51
utsṛjya te gadā śūlān asi śaktiparaśvadhān
dakṣiṇāṃ diśam ājagmus trāsitā dṛḍha dhanvanā
52
tatra śūlagadāpāṇir vyūḍhorasko mahābhujaḥ
sakhā vaiśvaraṇasyāsīn maṇimān nāma rākṣasaḥ
53
adarśayad adhīkāraṃ pauruṣaṃ ca mahābalaḥ
sa tān dṛṣṭvā parāvṛttān smayamāna ivābravīt
54
ekena bahavaḥ saṃkhye mānuṣeṇa parājitāḥ
prāpya vaiśravaṇāvāsaṃ kiṃ vakṣy atha dhaneśvaram
55
evam ābhāṣya tān sarvān nyavartata sa rākṣasaḥ
śaktiśūlagadā pāṇir abhyadhāvac ca pāṇḍavam
56
tam āpatantaṃ vegena prabhinnam iva vāraṇam
vatsadantais tribhiḥ pārśve bhīmasenaḥ samarpayat
57
maṇimān api saṃkruddhaḥ pragṛhya mahatīṃ gadām
prāhiṇod bhīmasenāya parikṣipya mahābalaḥ
58
vidyudrūpāṃ mahāghorām ākāśe mahatīṃ gadām
śarair bahubhir abhyarcchad bhīmasenaḥ śilāśitaiḥ
59
pratihanyanta te sarve gadām āsādya sāyakāḥ
na vegaṃ dhārayām āsur gadā vegasya vegitāḥ
60
gadāyuddhasamācāraṃ budhyamānaḥ sa vīryavān
vyaṃsayām āsa taṃ tasya prahāraṃ bhīmavikramaḥ
61
tataḥ śaktiṃ mahāghorāṃ rukmadaṇḍām ayasmayīm
tasminn evāntare dhīmān prajahārātha rākṣasaḥ
62
sā bhujaṃ bhīmanirhrādā bhittvā bhīmasya dakṣiṇam
sāgnijvālā mahāraudrā papāta sahasā bhuvi
63
so 'tividdho maheṣvāsaḥ śaktyāmita parākramaḥ
gadāṃ jagrāha kauravyo gadāyuddhaviśāradaḥ
64
tāṃ pragṛhyonnadan bhīmaḥ sarvaśaikyāyasīṃ gadām
tarasā so 'bhidudrāva maṇimantaṃ mahābalam
65
dīpyamānaṃ mahāśūlaṃ prahṛhya maṇimān api
prāhiṇod bhīmasenāya vegena mahatā nadan
66
bhaṅktvā śūlaṃ gadāgreṇa gadāyuddhaviśāradaḥ
abhidudrāva taṃ tūrṇaṃ garutmān iva pannagam
67
so 'ntarikṣam abhiplutya vidhūya sahasā gadām
pracikṣepa mahābāhur vinadya raṇamūrdhani
68
sendrāśanir ivendreṇa visṛṣṭā vātaraṃhasā
hatvā rakṣaḥ kṣitiṃ prāpya kṛtyeva nipapāta ha
69
taṃ rākṣasaṃ bhīmabalaṃ bhīmasenena pātitam
dadṛśuḥ sarvabhūtāni siṃheneva gavāṃ patim
70
taṃ prekṣya nihataṃ bhūmau hataśeṣā niśācarāḥ
bhīmam ārtasvaraṃ kṛtvā jagmuḥ prācīṃ diśaṃ prati
