Book 3. Chapter 159
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 159
1
[वैष्र]
युधिष्ठिर धृतिर दाक्ष्यं देशकालौ पराक्रमः
लॊकतन्त्रविधानानाम एष पञ्चविधॊ विधिः
2
धृतिमन्तश च दक्षाश च सवे सवे कर्मणि भारत
पराक्रमविधानज्ञा नराः कृतयुगे ऽभवन
3
धृतिमान देशकालज्ञः सर्वधर्मविधानवित
कषत्रियः कषत्रिय शरेष्ठ पृथिवीम अनुशास्ति वै
4
य एवं वर्तते पार्थ पुरुषः सर्वकर्मसु
स लॊके लभते वीर यशॊ परेत्य च सद्गतिम
5
देशकालान्तर परेप्सुः कृत्वा शक्रः पराक्रमम
संप्राप्तस तरिदिवे राज्यं वृत्रहा वसुभिः सह
6
पापात्मा पापबुद्धिर यः पापम एवानुवर्तते
कर्मणाम अविभागज्ञः परेत्य चेह च नश्यति
7
अकालज्ञः सुदुर्मेधाः कार्याणाम अविशेषवित
वृथाचार समारम्भः परेत्य चेह च नश्यति
8
साहसे वर्तमानानां निकृतीनां दुरात्मनाम
सर्वसामर्थ्य लिप्सूनां पापॊ भवति निश्चयः
9
अधर्मज्ञॊ ऽवलिप्तश च बाल बुद्धिर अमर्षणः
निर्भयॊ भीमसेनॊ ऽयं तं शाधि पुरुषर्षभ
10
आर्ष्टिषेणस्य राजर्षेः पराप्य भूयस तवम आश्रमम
तामिस्रं परथमं पक्षं वीतशॊकभयॊ वस
11
अलकाः सह गन्धर्वैर यक्षैश च सह राक्षसैः
मन नियुक्ता मनुष्येन्द्र सर्वे च गिरिवासिनः
रक्षन्तु तवा महाबाहॊ सहितं दविजसत्तमैः
12
साहसेषु च संतिष्ठन्न इह शैले वृकॊदरः
वार्यतां साध्व अयं राजंस तवया धर्मभृतां वर
13
इतः परं च राजेन्द्र दरक्ष्यन्ति वनगॊचराः
उपस्थास्यन्ति च सदा रक्षिष्यन्ति च सर्वशः
14
तथैव चान्न पानानि सवादूनि च बहूनि च
उपस्थास्यन्ति वॊ गृह्य मत परेष्याः पुरुषर्षभ
15
यथा जिष्णुर महेन्द्रस्य यथा वायॊर वृकॊदरः
धर्मस्य तवं यथा तात यॊगॊत्पन्नॊ निजः सुतः
16
आत्मजाव आत्मसंपन्नौ यमौ चॊभौ यथाश्विनॊः
रक्ष्यास तद्वन ममापीह यूयं सर्वे युधिष्ठिर
17
अर्थतत्त्वविभागज्ञः सर्वधर्मविशेषवित
भीमसेनाद अवरजः फल्गुनः कुशली दिवि
18
याः काश चन मता लॊकेष्व अग्र्याः परमसंपदः
जन्मप्रभृति ताः सर्वाः सथितास तात धनंजये
19
दमॊ दानं बलं बुद्धिर हरीर धृतिर तेज उत्तमम
एतान्य अपि महासत्त्वे सथितान्य अमिततेजसि
20
न मॊहात कुरुते जिष्णुः कर्म पाण्डव गर्हितम
न पार्थस्य मृषॊक्तानि कथयन्ति नरा नृषु
21
स देव पितृगन्धर्वैः कुरूणां कीर्तिवर्धनः
मानितः कुरुते ऽसत्राणि शक्र सद्मनि भारत
22
यॊ ऽसौ सर्वान महीपालान धर्मेण वशम आनयत
स शंतनुर महातेजा पितुस तव पितामहः
परीयते पार्थ पार्थेन दिवि गाण्डीवधन्वना
23
सम्यक चासौ महावीर्यः कुलधुर्य इव सथितः
पितॄन देवांस तथा विप्रान पूजयित्वा महायशः
सप्त मुख्यान महामेधान आहरद यमुनां परति
24
अधिराजः स राजंस तवां शंतनुः परपितामहः
सवर्गजिच छक्र लॊकस्थः कुशलं परिपृच्छति
25
[वै]
ततः शक्तिं गदां खड्गं धनुश च भरतर्षभ
पराध्वं कृत्वा नमश चक्रे कुबेराय वृकॊदरः
26
ततॊ ऽबरवीद धनाध्यक्षः शरण्यः शरणागतम
मानहा भव शत्रूणां सुहृदां नन्दिवर्धनः
27
सवेषु वेश्मसु रम्येषु वसतामित्र तापनाः
कामान उपहरिष्यन्ति यक्षा वॊ भरतर्षभाः
28
शीघ्रम एव गुडाकेशः कृतास्त्रः पुरुषर्षभः
साक्षान मघवता सृष्टः संप्राप्स्यति धनंजयः
29
एवम उत्तमकर्माणम अनुशिष्य युधिष्ठिरम
अस्तं गिरिवरश्रेष्ठं परययौ गुह्यकाधिपः
30
तं परिस्तॊम संकीर्णैर नानारत्नविभूषितैः
यानैर अनुययुर यक्षा राक्षसाश च सहस्रशः
31
पक्षिणाम इव निर्घॊषः कुबेर सदनं परति
बभूव परमाश्वानाम ऐरावत पथे यताम
32
ते जग्मुस तूर्णम आकाशं धनाधिपति वाजिनः
परकर्षन्त इवाभ्राणि पिबन्त इव मारुतम
33
ततस तानि शरीराणि गतसत्त्वानि रक्षसाम
अपाकृष्यन्त शैलाग्राद धनाधिपति शासनात
34
तेषां हि शापकालॊ ऽसौ कृतॊ ऽगस्त्येन धीमता
समरे निहतास तस्मात सर्वे मणिमता सह
35
पाण्डवास तु महात्मानस तेषु वेश्मसु तां कषपाम
सुखम ऊषुर गतॊद्वेगाः पूजिताः सर्वराक्षसैः
1
[vaiṣr]
yudhiṣṭhira dhṛtir dākṣyaṃ deśakālau parākramaḥ
lokatantravidhānānām eṣa pañcavidho vidhiḥ
2
dhṛtimantaś ca dakṣāś ca sve sve karmaṇi bhārata
parākramavidhānajñā narāḥ kṛtayuge 'bhavan
3
dhṛtimān deśakālajñaḥ sarvadharmavidhānavit
kṣatriyaḥ kṣatriya śreṣṭha pṛthivīm anuśāsti vai
4
ya evaṃ vartate pārtha puruṣaḥ sarvakarmasu
sa loke labhate vīra yaśo pretya ca sadgatim
5
deśakālāntara prepsuḥ kṛtvā śakraḥ parākramam
saṃprāptas tridive rājyaṃ vṛtrahā vasubhiḥ saha
6
pāpātmā pāpabuddhir yaḥ pāpam evānuvartate
karmaṇām avibhāgajñaḥ pretya ceha ca naśyati
7
akālajñaḥ sudurmedhāḥ kāryāṇām aviśeṣavit
vṛthācāra samārambhaḥ pretya ceha ca naśyati
8
sāhase vartamānānāṃ nikṛtīnāṃ durātmanām
sarvasāmarthya lipsūnāṃ pāpo bhavati niścayaḥ
9
adharmajño 'valiptaś ca bāla buddhir amarṣaṇaḥ
nirbhayo bhīmaseno 'yaṃ taṃ śādhi puruṣarṣabha
10
rṣṭiṣeṇasya rājarṣeḥ prāpya bhūyas tvam āśramam
tāmisraṃ prathamaṃ pakṣaṃ vītaśokabhayo vasa
11
alakāḥ saha gandharvair yakṣaiś ca saha rākṣasaiḥ
man niyuktā manuṣyendra sarve ca girivāsinaḥ
rakṣantu tvā mahābāho sahitaṃ dvijasattamaiḥ
12
sāhaseṣu ca saṃtiṣṭhann iha śaile vṛkodaraḥ
vāryatāṃ sādhv ayaṃ rājaṃs tvayā dharmabhṛtāṃ vara
13
itaḥ paraṃ ca rājendra drakṣyanti vanagocarāḥ
upasthāsyanti ca sadā rakṣiṣyanti ca sarvaśaḥ
14
tathaiva cānna pānāni svādūni ca bahūni ca
upasthāsyanti vo gṛhya mat preṣyāḥ puruṣarṣabha
15
yathā jiṣṇur mahendrasya yathā vāyor vṛkodaraḥ
dharmasya tvaṃ yathā tāta yogotpanno nijaḥ sutaḥ
16
tmajāv ātmasaṃpannau yamau cobhau yathāśvinoḥ
rakṣyās tadvan mamāpīha yūyaṃ sarve yudhiṣṭhira
17
arthatattvavibhāgajñaḥ sarvadharmaviśeṣavit
bhīmasenād avarajaḥ phalgunaḥ kuśalī divi
18
yāḥ kāś cana matā lokeṣv agryāḥ paramasaṃpadaḥ
janmaprabhṛti tāḥ sarvāḥ sthitās tāta dhanaṃjaye
19
damo dānaṃ balaṃ buddhir hrīr dhṛtir teja uttamam
etāny api mahāsattve sthitāny amitatejasi
20
na mohāt kurute jiṣṇuḥ karma pāṇḍava garhitam
na pārthasya mṛṣoktāni kathayanti narā nṛṣu
21
sa deva pitṛgandharvaiḥ kurūṇāṃ kīrtivardhanaḥ
mānitaḥ kurute 'strāṇi śakra sadmani bhārata
22
yo 'sau sarvān mahīpālān dharmeṇa vaśam ānayat
sa śaṃtanur mahātejā pitus tava pitāmahaḥ
prīyate pārtha pārthena divi gāṇḍīvadhanvanā
23
samyak cāsau mahāvīryaḥ kuladhurya iva sthitaḥ
pitṝn devāṃs tathā viprān pūjayitvā mahāyaśaḥ
sapta mukhyān mahāmedhān āharad yamunāṃ prati
24
adhirājaḥ sa rājaṃs tvāṃ śaṃtanuḥ prapitāmahaḥ
svargajic chakra lokasthaḥ kuśalaṃ paripṛcchati
25
[vai]
tataḥ śaktiṃ gadāṃ khaḍgaṃ dhanuś ca bharatarṣabha
prādhvaṃ kṛtvā namaś cakre kuberāya vṛkodaraḥ
26
tato 'bravīd dhanādhyakṣaḥ śaraṇyaḥ śaraṇāgatam
mānahā bhava śatrūṇāṃ suhṛdāṃ nandivardhanaḥ
27
sveṣu veśmasu ramyeṣu vasatāmitra tāpanāḥ
kāmān upahariṣyanti yakṣā vo bharatarṣabhāḥ
28
śghram eva guḍākeśaḥ kṛtāstraḥ puruṣarṣabhaḥ
sākṣān maghavatā sṛṣṭaḥ saṃprāpsyati dhanaṃjayaḥ
29
evam uttamakarmāṇam anuśiṣya yudhiṣṭhiram
astaṃ girivaraśreṣṭhaṃ prayayau guhyakādhipaḥ
30
taṃ paristoma saṃkīrṇair nānāratnavibhūṣitaiḥ
yānair anuyayur yakṣā rākṣasāś ca sahasraśaḥ
31
pakṣiṇām iva nirghoṣaḥ kubera sadanaṃ prati
babhūva paramāśvānām airāvata pathe yatām
32
te jagmus tūrṇam ākāśaṃ dhanādhipati vājinaḥ
prakarṣanta ivābhrāṇi pibanta iva mārutam
33
tatas tāni śarīrāṇi gatasattvāni rakṣasām
apākṛṣyanta śailāgrād dhanādhipati śāsanāt
34
teṣāṃ hi śāpakālo 'sau kṛto 'gastyena dhīmatā
samare nihatās tasmāt sarve maṇimatā saha
35
pāṇḍavās tu mahātmānas teṣu veśmasu tāṃ kṣapām
sukham ūṣur gatodvegāḥ pūjitāḥ sarvarākṣasaiḥ
Book 3
Chapter 159
1
[वैष्र]
युधिष्ठिर धृतिर दाक्ष्यं देशकालौ पराक्रमः
लॊकतन्त्रविधानानाम एष पञ्चविधॊ विधिः
2
धृतिमन्तश च दक्षाश च सवे सवे कर्मणि भारत
पराक्रमविधानज्ञा नराः कृतयुगे ऽभवन
3
धृतिमान देशकालज्ञः सर्वधर्मविधानवित
कषत्रियः कषत्रिय शरेष्ठ पृथिवीम अनुशास्ति वै
4
य एवं वर्तते पार्थ पुरुषः सर्वकर्मसु
स लॊके लभते वीर यशॊ परेत्य च सद्गतिम
5
देशकालान्तर परेप्सुः कृत्वा शक्रः पराक्रमम
संप्राप्तस तरिदिवे राज्यं वृत्रहा वसुभिः सह
6
पापात्मा पापबुद्धिर यः पापम एवानुवर्तते
कर्मणाम अविभागज्ञः परेत्य चेह च नश्यति
7
अकालज्ञः सुदुर्मेधाः कार्याणाम अविशेषवित
वृथाचार समारम्भः परेत्य चेह च नश्यति
8
साहसे वर्तमानानां निकृतीनां दुरात्मनाम
सर्वसामर्थ्य लिप्सूनां पापॊ भवति निश्चयः
9
अधर्मज्ञॊ ऽवलिप्तश च बाल बुद्धिर अमर्षणः
निर्भयॊ भीमसेनॊ ऽयं तं शाधि पुरुषर्षभ
10
आर्ष्टिषेणस्य राजर्षेः पराप्य भूयस तवम आश्रमम
तामिस्रं परथमं पक्षं वीतशॊकभयॊ वस
11
अलकाः सह गन्धर्वैर यक्षैश च सह राक्षसैः
मन नियुक्ता मनुष्येन्द्र सर्वे च गिरिवासिनः
रक्षन्तु तवा महाबाहॊ सहितं दविजसत्तमैः
12
साहसेषु च संतिष्ठन्न इह शैले वृकॊदरः
वार्यतां साध्व अयं राजंस तवया धर्मभृतां वर
13
इतः परं च राजेन्द्र दरक्ष्यन्ति वनगॊचराः
उपस्थास्यन्ति च सदा रक्षिष्यन्ति च सर्वशः
14
तथैव चान्न पानानि सवादूनि च बहूनि च
उपस्थास्यन्ति वॊ गृह्य मत परेष्याः पुरुषर्षभ
15
यथा जिष्णुर महेन्द्रस्य यथा वायॊर वृकॊदरः
धर्मस्य तवं यथा तात यॊगॊत्पन्नॊ निजः सुतः
16
आत्मजाव आत्मसंपन्नौ यमौ चॊभौ यथाश्विनॊः
रक्ष्यास तद्वन ममापीह यूयं सर्वे युधिष्ठिर
17
अर्थतत्त्वविभागज्ञः सर्वधर्मविशेषवित
भीमसेनाद अवरजः फल्गुनः कुशली दिवि
18
याः काश चन मता लॊकेष्व अग्र्याः परमसंपदः
जन्मप्रभृति ताः सर्वाः सथितास तात धनंजये
19
दमॊ दानं बलं बुद्धिर हरीर धृतिर तेज उत्तमम
एतान्य अपि महासत्त्वे सथितान्य अमिततेजसि
20
न मॊहात कुरुते जिष्णुः कर्म पाण्डव गर्हितम
न पार्थस्य मृषॊक्तानि कथयन्ति नरा नृषु
21
स देव पितृगन्धर्वैः कुरूणां कीर्तिवर्धनः
मानितः कुरुते ऽसत्राणि शक्र सद्मनि भारत
22
यॊ ऽसौ सर्वान महीपालान धर्मेण वशम आनयत
स शंतनुर महातेजा पितुस तव पितामहः
परीयते पार्थ पार्थेन दिवि गाण्डीवधन्वना
23
सम्यक चासौ महावीर्यः कुलधुर्य इव सथितः
पितॄन देवांस तथा विप्रान पूजयित्वा महायशः
सप्त मुख्यान महामेधान आहरद यमुनां परति
24
अधिराजः स राजंस तवां शंतनुः परपितामहः
सवर्गजिच छक्र लॊकस्थः कुशलं परिपृच्छति
25
[वै]
ततः शक्तिं गदां खड्गं धनुश च भरतर्षभ
पराध्वं कृत्वा नमश चक्रे कुबेराय वृकॊदरः
26
ततॊ ऽबरवीद धनाध्यक्षः शरण्यः शरणागतम
मानहा भव शत्रूणां सुहृदां नन्दिवर्धनः
27
सवेषु वेश्मसु रम्येषु वसतामित्र तापनाः
कामान उपहरिष्यन्ति यक्षा वॊ भरतर्षभाः
28
शीघ्रम एव गुडाकेशः कृतास्त्रः पुरुषर्षभः
साक्षान मघवता सृष्टः संप्राप्स्यति धनंजयः
29
एवम उत्तमकर्माणम अनुशिष्य युधिष्ठिरम
अस्तं गिरिवरश्रेष्ठं परययौ गुह्यकाधिपः
30
तं परिस्तॊम संकीर्णैर नानारत्नविभूषितैः
यानैर अनुययुर यक्षा राक्षसाश च सहस्रशः
31
पक्षिणाम इव निर्घॊषः कुबेर सदनं परति
बभूव परमाश्वानाम ऐरावत पथे यताम
32
ते जग्मुस तूर्णम आकाशं धनाधिपति वाजिनः
परकर्षन्त इवाभ्राणि पिबन्त इव मारुतम
33
ततस तानि शरीराणि गतसत्त्वानि रक्षसाम
अपाकृष्यन्त शैलाग्राद धनाधिपति शासनात
34
तेषां हि शापकालॊ ऽसौ कृतॊ ऽगस्त्येन धीमता
समरे निहतास तस्मात सर्वे मणिमता सह
35
पाण्डवास तु महात्मानस तेषु वेश्मसु तां कषपाम
सुखम ऊषुर गतॊद्वेगाः पूजिताः सर्वराक्षसैः
1
[vaiṣr]
yudhiṣṭhira dhṛtir dākṣyaṃ deśakālau parākramaḥ
lokatantravidhānānām eṣa pañcavidho vidhiḥ
2
dhṛtimantaś ca dakṣāś ca sve sve karmaṇi bhārata
parākramavidhānajñā narāḥ kṛtayuge 'bhavan
3
dhṛtimān deśakālajñaḥ sarvadharmavidhānavit
kṣatriyaḥ kṣatriya śreṣṭha pṛthivīm anuśāsti vai
4
ya evaṃ vartate pārtha puruṣaḥ sarvakarmasu
sa loke labhate vīra yaśo pretya ca sadgatim
5
deśakālāntara prepsuḥ kṛtvā śakraḥ parākramam
saṃprāptas tridive rājyaṃ vṛtrahā vasubhiḥ saha
6
pāpātmā pāpabuddhir yaḥ pāpam evānuvartate
karmaṇām avibhāgajñaḥ pretya ceha ca naśyati
7
akālajñaḥ sudurmedhāḥ kāryāṇām aviśeṣavit
vṛthācāra samārambhaḥ pretya ceha ca naśyati
8
sāhase vartamānānāṃ nikṛtīnāṃ durātmanām
sarvasāmarthya lipsūnāṃ pāpo bhavati niścayaḥ
9
adharmajño 'valiptaś ca bāla buddhir amarṣaṇaḥ
nirbhayo bhīmaseno 'yaṃ taṃ śādhi puruṣarṣabha
10
rṣṭiṣeṇasya rājarṣeḥ prāpya bhūyas tvam āśramam
tāmisraṃ prathamaṃ pakṣaṃ vītaśokabhayo vasa
11
alakāḥ saha gandharvair yakṣaiś ca saha rākṣasaiḥ
man niyuktā manuṣyendra sarve ca girivāsinaḥ
rakṣantu tvā mahābāho sahitaṃ dvijasattamaiḥ
12
sāhaseṣu ca saṃtiṣṭhann iha śaile vṛkodaraḥ
vāryatāṃ sādhv ayaṃ rājaṃs tvayā dharmabhṛtāṃ vara
13
itaḥ paraṃ ca rājendra drakṣyanti vanagocarāḥ
upasthāsyanti ca sadā rakṣiṣyanti ca sarvaśaḥ
14
tathaiva cānna pānāni svādūni ca bahūni ca
upasthāsyanti vo gṛhya mat preṣyāḥ puruṣarṣabha
15
yathā jiṣṇur mahendrasya yathā vāyor vṛkodaraḥ
dharmasya tvaṃ yathā tāta yogotpanno nijaḥ sutaḥ
16
tmajāv ātmasaṃpannau yamau cobhau yathāśvinoḥ
rakṣyās tadvan mamāpīha yūyaṃ sarve yudhiṣṭhira
17
arthatattvavibhāgajñaḥ sarvadharmaviśeṣavit
bhīmasenād avarajaḥ phalgunaḥ kuśalī divi
18
yāḥ kāś cana matā lokeṣv agryāḥ paramasaṃpadaḥ
janmaprabhṛti tāḥ sarvāḥ sthitās tāta dhanaṃjaye
19
damo dānaṃ balaṃ buddhir hrīr dhṛtir teja uttamam
etāny api mahāsattve sthitāny amitatejasi
20
na mohāt kurute jiṣṇuḥ karma pāṇḍava garhitam
na pārthasya mṛṣoktāni kathayanti narā nṛṣu
21
sa deva pitṛgandharvaiḥ kurūṇāṃ kīrtivardhanaḥ
mānitaḥ kurute 'strāṇi śakra sadmani bhārata
22
yo 'sau sarvān mahīpālān dharmeṇa vaśam ānayat
sa śaṃtanur mahātejā pitus tava pitāmahaḥ
prīyate pārtha pārthena divi gāṇḍīvadhanvanā
23
samyak cāsau mahāvīryaḥ kuladhurya iva sthitaḥ
pitṝn devāṃs tathā viprān pūjayitvā mahāyaśaḥ
sapta mukhyān mahāmedhān āharad yamunāṃ prati
24
adhirājaḥ sa rājaṃs tvāṃ śaṃtanuḥ prapitāmahaḥ
svargajic chakra lokasthaḥ kuśalaṃ paripṛcchati
25
[vai]
tataḥ śaktiṃ gadāṃ khaḍgaṃ dhanuś ca bharatarṣabha
prādhvaṃ kṛtvā namaś cakre kuberāya vṛkodaraḥ
26
tato 'bravīd dhanādhyakṣaḥ śaraṇyaḥ śaraṇāgatam
mānahā bhava śatrūṇāṃ suhṛdāṃ nandivardhanaḥ
27
sveṣu veśmasu ramyeṣu vasatāmitra tāpanāḥ
kāmān upahariṣyanti yakṣā vo bharatarṣabhāḥ
28
śghram eva guḍākeśaḥ kṛtāstraḥ puruṣarṣabhaḥ
sākṣān maghavatā sṛṣṭaḥ saṃprāpsyati dhanaṃjayaḥ
29
evam uttamakarmāṇam anuśiṣya yudhiṣṭhiram
astaṃ girivaraśreṣṭhaṃ prayayau guhyakādhipaḥ
30
taṃ paristoma saṃkīrṇair nānāratnavibhūṣitaiḥ
yānair anuyayur yakṣā rākṣasāś ca sahasraśaḥ
31
pakṣiṇām iva nirghoṣaḥ kubera sadanaṃ prati
babhūva paramāśvānām airāvata pathe yatām
32
te jagmus tūrṇam ākāśaṃ dhanādhipati vājinaḥ
prakarṣanta ivābhrāṇi pibanta iva mārutam
33
tatas tāni śarīrāṇi gatasattvāni rakṣasām
apākṛṣyanta śailāgrād dhanādhipati śāsanāt
34
teṣāṃ hi śāpakālo 'sau kṛto 'gastyena dhīmatā
samare nihatās tasmāt sarve maṇimatā saha
35
pāṇḍavās tu mahātmānas teṣu veśmasu tāṃ kṣapām
sukham ūṣur gatodvegāḥ pūjitāḥ sarvarākṣasaiḥ
