Book 7. Chapter 1

The Mahabharata In Sanskrit


Book 7 Chapter 1

1

[ज]

तम अप�रतिमसत�त�वौजॊ बलवीर�यपराक�रमम

हतं देवव�रतं शर�त�वा पाञ�चाल�येन शिखण�डिना

2

धृतराष�ट�रस तदा राजा शॊकव�याक�ल चेतनः

किम अचेष�टत विप�रर�षे हते पितरि वीर�यवान

3

तस�य प�त�रॊ हि भगवन भीष�मद�रॊणम�खै रथैः

पराजित�य महेष�वासान पाण�डवान राज�यम इच�छति

4

तस�मिन हते त� भगवन केतौ सर�वधन�ष�मता

यद अचेष�टत कौरव�यस तन मे बरूहि दविजॊत�तम

5

[व]

निहतं पितरं शर�त�वा धृतराष�ट�रॊ जनाधिपः

लेभे न शान�तिं कौरव�यश चिन�ताशॊकपरायणः

6

तस�य चिन�तयतॊ द�ःखम अनिशं पार�थिवस�य तत

आजगाम विश�द�धात�मा प�नर गावल�गणिस तदा

7

शिबिरात संजयं पराप�तं निशि गानाह�वयं प�रम

आम�बिकेयॊ महाराज धृतराष�ट�रॊ ऽनवपृच�छत

8

शर�वा भीष�मस�य निधनम अप�रहृष�टमना भृशम

प�त�राणां जयम आकाङ�क�षन विललापात�रॊ यथा

9

[धृ]

संसाध�य त� महात�मानं भीष�मं भीमपराक�रमम

किम अकार�ष�ः परं तात क�रवः कालचॊदिताः

10

तस�मिन विनिहते शूरे द�राधर�षे महौजसि

किं न� सवित क�रवॊ ऽकार�ष�र निमग�नाः शॊकसागरे

11

तद उदीर�णं महत सैन�यं तरैलॊक�यस�यापि संजय

भयम उत�पादयेत तीव�रं पाण�डवानां महात�मनाम

12

देवव�रते त� निहते क�रूणाम ऋषभे तदा

यद अकार�ष�र नृपतयस तन ममाचक�ष�व संजय

13

[स]

शृण� राजन�न �कमना वचनं बर�वतॊ मम

यत ते प�त�रास तदाकार�ष�र हते देवव�रते मृधे

14

निहते त� तदा भीष�मे राजन सत�यपराक�रमे

तावकाः पाण�डवेयाश च पराध�यायन�त पृथक पृथक

15

विस�मिताश च परहृष�टाश च कषत�रधर�मं निशाम�य ते

सवधर�मं निन�दमानाश च परणिपत�य महात�मने

16

शयनं कल�पयाम आस�र भीष�मायामित तेजसे

सॊपधानं नरव�याघ�र शरैः संनतपर�वभिः

17

विधाय रक�षां भीष�माय समाभाष�य परस�परम

अन�मान�य च गाङ�गेयं कृत�वा चापि परदक�षिणम

18

करॊधसंरक�तनयनाः समवेक�ष�य परस�परम

प�नर य�द�धाय निर�जग�म�ः कषत�रियाः कालचॊदिताः

19

ततस तूर�यनिनादैश च भेरीणां च महास�वनैः

तावकानाम अनीकानि परेषां चापि निर�यय�ः

20

वयावृत�ते ऽहनि राजेन�द�र पतिते जाह�नवीस�ते

अमर�षवशम आपन�नाः कालॊपहतचेतसः

21

अनादृत�य वचः पथ�यं गाङ�गेयस�य महात�मनः

निर�यय�र भरतश�रेष�ठः शस�त�राण�य आदाय सर�वशः

22

मॊहात तव सप�त�रस�य वधाच छांतनवस�य च

कौरव�या मृत�य�साद भूताः सहिताः सर�वजारभिः

23

अजावय इवागॊपा वने शवापद संक�ले

भृशम उद�विग�नमनसॊ हीना देवव�रतेन ते

24

पतिते भरतश�रेष�ठे बभूव क�र� वाहिनी

दयौर इवापेत नक�षत�रा हीनं खम इव वाय�ना

25

विपन�नसस�येव मही वाक चैवासंस�कृता यथा

आस�रीव यथा सेना निगृहीते प�रा बलौ

26

विधवेव वरारॊहा श�ष�कतॊयेव निम�नगा

वृकैर इव वने र�द�धा पृषती हतयूथपा

27

सवाधर�ष हतसिंहेव महती गिरिकन�दरा

भारती भरतश�रेष�ठ पतिते जाह�नवीस�ते

28

विष�वग वातहता र�ग�णा नौर इवासीन महार�णवे

बलिभिः पाण�डवैर वीरैर लब�धलक�षैर भृशार�दिता

29

सा तदासीद भृशं सेना वयाक�लाश�वरथद�विपा

विषण�णभूयिष�ठ नरा कृपणा दरष�ट�म आबभौ

30

तस�यां तरस�ता नृपतयः सैनिकाश च पृथग�विधाः

पाताल इव मज�जन�तॊ हीना देव वतेन ते

कर�णं हि क�रवॊ ऽसमार�ष�ः स हि देवव�रतॊपमः

31

सर�वशस�त�रभृतां शरेष�ठं रॊचमानम इवातिथिम

बन�ध�म आपद गतस�येव तम �वॊपागमन मनः

32

च�क�र�श�ः कर�ण कर�णेति तत�र भारत पार�थिवाः

राधेयं हितम अस�माकं सूतप�त�रं तन�त�यजम

33

स हि नाय�ध�यत तदा दशाहानि महायशाः

सामात�यबन�ध�ः कर�णॊ वै तम आह�वयत माचिरम

34

भीष�मेण हि महाबाह�ः सर�वक�षत�रस�य पश�यतः

रथेष� गण�यमानेष� बलविक�रम शालिष�

संख�यातॊ ऽरधरथः कर�णॊ दविग�णः सन नरर�षभः

35

रथातिरथ संखायां यॊ ऽगरणीः शूर संमतः

पितृवित�ताम�ब�देवेषान अपि यॊ यॊद�ध�म उत�सहेत

36

स त� तेनैव कॊपेन राजन गाङ�गेयम उक�तवान

तवयि जीवति कौरव�य नाहं यॊत�स�ये कथं चन

37

तवया त� पाण�डवेयेष� निहतेष� महामृधे

द�र�यॊधनम अन�ज�ञाप�य वनं यास�यामि कौरव

38

पाण�डवैर वा हते भीष�मे तवयि सवर�गम उपेय�षि

हन�तास�म�य �करथेनैव कृत�स�नान यान मन�यसे रथान

39

�वम उक�त�वा महाराज दशाहानि महायशाः

नाय�ध�यत ततः कर�णः प�त�रस�य तव संमते

40

भीष�मः समरविक�रान�तः पाण�डवेयस�य पार�थिव

जघान समरे यॊधान असंख�येयपराक�रमः

41

तस�मिंस त� निहते शूरे सत�यसंधे महौजसि

तवत�स�ताः कर�णम अस�मार�ष�स तर�त�कामा इव पलवम

42

तावकास तव प�त�राश च सहिताः सर�वराजभिः

का कर�ण इति चाक�रन�दन कालॊ ऽयम इति चाब�र�वन

43

जामदग�न�याभ�यन�ज�ञातम अस�त�रे द�र�वार पौर�षम

अगमन नॊ मनःकर�णं बन�ध�म आत�ययिकेष�व इव

44

स हि शक�तॊ रणे राजंस तरात�म अस�मान महाभयात

तरिदशान इव गॊविन�दः सततं स�महाभयात

45

[व]

तथा कर�णं य�धि वरं कीर�तयन�तं प�नः प�नः

आशीविषवद उच�छ�वस�य धृतराष�ट�रॊ ऽबरवीद इदम

46

यत तद वैकर�तनं कर�णम अगमद वॊ मनस तदा

अप�य अपश�यत राधेयं सूतप�त�रं तन�त�यजम

47

अपि तन न मृषाकार�षीद य�धि सत�यपराक�रमः

संभ�रान�तानां तदार�तानां तरस�तानां तराणम इच�छताम

48

अपि तत पूरयां चक�रे धन�र�धर वरॊ य�धि

यत तद विनिहते भीष�मे कौरवाणाम अपावृतम

49

तत खण�डं पूरयाम आस परेषाम आदधद भयम

कृतवान मम प�त�राणां जयाशां सफलाम अपि

1

[j]

tam apratimasattvaujo balavīryapar�kramam

hataṃ devavrataṃ śrutv� p�ñc�lyena śikhaṇ�in�

2

dhṛtar�ṣṭras tad� r�j� śokavy�kula cetanaḥ

kim aceṣṭata viprarṣe hate pitari vīryav�n

3

tasya putro hi bhagavan bhīṣmadroṇamukhai rathaiḥ

par�jitya maheṣv�s�n p�ṇ�av�n r�jyam icchati

4

tasmin hate tu bhagavan ketau sarvadhanuṣmat�

yad aceṣṭata kauravyas tan me brūhi dvijottama

5

[v]

nihataṃ pitaraṃ śrutv� dhṛtar�ṣṭro jan�dhipaḥ

lebhe na ś�ntiṃ kauravyaś cint�śokapar�yaṇaḥ

6

tasya cintayato duḥkham aniśaṃ p�rthivasya tat

�jag�ma viśuddh�tm� punar g�valgaṇis tad�

7

śibir�t saṃjayaṃ pr�ptaṃ niśi g�n�hvayaṃ puram

�mbikeyo mah�r�ja dhṛtar�ṣṭro 'nvapṛcchata

8

śruv� bhīṣmasya nidhanam aprahṛṣṭaman� bhṛśam

putr�ṇ�ṃ jayam �k�ṅkṣan vilal�p�turo yath�

9

[dhá¹›]

saṃs�dhya tu mah�tm�naṃ bhīṣmaṃ bhīmapar�kramam

kim ak�rṣuḥ paraṃ t�ta kuravaḥ k�lacodit�ḥ

10

tasmin vinihate śūre dur�dharṣe mahaujasi

kiṃ nu svit kuravo 'k�rṣur nimagn�ḥ śokas�gare

11

tad udīrṇaṃ mahat sainyaṃ trailokyasy�pi saṃjaya

bhayam utp�dayet tīvraṃ p�ṇ�av�n�ṃ mah�tman�m

12

devavrate tu nihate kurūṇ�m ṛṣabhe tad�

yad ak�rṣur nṛpatayas tan mam�cakṣva saṃjaya

13

[s]

śṛṇu r�jann ekaman� vacanaṃ bruvato mama

yat te putr�s tad�k�rṣur hate devavrate mṛdhe

14

nihate tu tad� bhīṣme r�jan satyapar�krame

t�vak�ḥ p�ṇ�avey�ś ca pr�dhy�yanta pṛthak pṛthak

15

vismit�ś ca prahṛṣṭ�ś ca kṣatradharmaṃ niś�mya te

svadharmaṃ nindam�n�ś ca praṇipatya mah�tmane

16

śayanaṃ kalpay�m �sur bhīṣm�y�mita tejase

sopadh�naṃ naravy�ghra śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

17

vidh�ya rakṣ�ṃ bhīṣm�ya sam�bh�ṣya parasparam

anum�nya ca g�ṅgeyaṃ kṛtv� c�pi pradakṣiṇam

18

krodhasaṃraktanayan�ḥ samavekṣya parasparam

punar yuddh�ya nirjagmuḥ kṣatriy�ḥ k�lacodit�ḥ

19

tatas tūryanin�daiś ca bherīṇ�ṃ ca mah�svanaiḥ

t�vak�n�m anīk�ni pareṣ�ṃ c�pi niryayuḥ

20

vy�vṛtte 'hani r�jendra patite j�hnavīsute

amarṣavaśam �pann�ḥ k�lopahatacetasaḥ

21

an�dṛtya vacaḥ pathyaṃ g�ṅgeyasya mah�tmanaḥ

niryayur bharataśreṣṭhaḥ śastr�ṇy �d�ya sarvaśaḥ

22

moh�t tava saputrasya vadh�c ch�ṃtanavasya ca

kauravy� mṛtyus�d bhūt�ḥ sahit�ḥ sarvaj�rabhiḥ

23

aj�vaya iv�gop� vane śv�pada saṃkule

bhṛśam udvignamanaso hīn� devavratena te

24

patite bharataśreṣṭhe babhūva kuru v�hinī

dyaur iv�peta nakṣatr� hīnaṃ kham iva v�yun�

25

vipannasasyeva mahī v�k caiv�saṃskṛt� yath�

�surīva yath� sen� nigṛhīte pur� balau

26

vidhaveva var�roh� śuṣkatoyeva nimnag�

vṛkair iva vane ruddh� pṛṣatī hatayūthap�

27

sv�dharṣa hatasiṃheva mahatī girikandar�

bh�ratī bharataśreṣṭha patite j�hnavīsute

28

viṣvag v�tahat� rugṇ� naur iv�sīn mah�rṇave

balibhiḥ p�ṇ�avair vīrair labdhalakṣair bhṛś�rdit�

29

s� tad�sīd bhṛśaṃ sen� vy�kul�śvarathadvip�

viṣaṇṇabhūyiṣṭha nar� kṛpaṇ� draṣṭum �babhau

30

tasy�ṃ trast� nṛpatayaḥ sainik�ś ca pṛthagvidh�ḥ

p�t�la iva majjanto hīn� deva vatena te

karṇaṃ hi kuravo 'sm�rṣuḥ sa hi devavratopamaḥ

31

sarvaśastrabhṛt�ṃ śreṣṭhaṃ rocam�nam iv�tithim

bandhum �pad gatasyeva tam evop�gaman manaḥ

32

cukruśuḥ karṇa karṇeti tatra bh�rata p�rthiv�ḥ

r�dheyaṃ hitam asm�kaṃ sūtaputraṃ tanutyajam

33

sa hi n�yudhyata tad� daś�h�ni mah�yaś�ḥ

s�m�tyabandhuḥ karṇo vai tam �hvayata m�ciram

34

bhīṣmeṇa hi mah�b�huḥ sarvakṣatrasya paśyataḥ

ratheṣu gaṇyam�neṣu balavikrama ś�liṣu

saṃkhy�to 'rdharathaḥ karṇo dviguṇaḥ san nararṣabhaḥ

35

rath�tiratha saṃkh�y�ṃ yo 'graṇīḥ śūra saṃmataḥ

pitṛvitt�mbudeveṣ�n api yo yoddhum utsahet

36

sa tu tenaiva kopena r�jan g�ṅgeyam uktav�n

tvayi jīvati kauravya n�haṃ yotsye kathaṃ cana

37

tvay� tu p�ṇ�aveyeṣu nihateṣu mah�mṛdhe

duryodhanam anujñ�pya vanaṃ y�sy�mi kaurava

38

p�ṇ�avair v� hate bhīṣme tvayi svargam upeyuṣi

hant�smy ekarathenaiva kṛtsn�n y�n manyase rath�n

39

evam uktv� mah�r�ja daś�h�ni mah�yaś�ḥ

n�yudhyata tataḥ karṇaḥ putrasya tava saṃmate

40

bhīṣmaḥ samaravikr�ntaḥ p�ṇ�aveyasya p�rthiva

jagh�na samare yodh�n asaṃkhyeyapar�kramaḥ

41

tasmiṃs tu nihate śūre satyasaṃdhe mahaujasi

tvatsut�ḥ karṇam asm�rṣus tartuk�m� iva plavam

42

t�vak�s tava putr�ś ca sahit�ḥ sarvar�jabhiḥ

k� karṇa iti c�krandan k�lo 'yam iti c�bruvan

43

j�madagny�bhyanujñ�tam astre durv�ra pauruṣam

agaman no manaḥkarṇaṃ bandhum �tyayikeṣv iva

44

sa hi śakto raṇe r�jaṃs tr�tum asm�n mah�bhay�t

tridaś�n iva govindaḥ satataṃ sumah�bhay�t

45

[v]

tath� karṇaṃ yudhi varaṃ kīrtayantaṃ punaḥ punaḥ

�śīviṣavad ucchvasya dhṛtar�ṣṭro 'bravīd idam

46

yat tad vaikartanaṃ karṇam agamad vo manas tad�

apy apaśyata r�dheyaṃ sūtaputraṃ tanutyajam

47

api tan na mṛṣ�k�rṣīd yudhi satyapar�kramaḥ

saṃbhr�nt�n�ṃ tad�rt�n�ṃ trast�n�ṃ tr�ṇam icchat�m

48

api tat pūray�ṃ cakre dhanurdhara varo yudhi

yat tad vinihate bhīṣme kaurav�ṇ�m ap�vṛtam

49

tat khaṇ�aṃ pūray�m �sa pareṣ�m �dadhad bhayam

kṛtav�n mama putr�ṇ�ṃ jay�ś�ṃ saphal�m api